Του Κωνσταντίνου Μαριόλη
Το δημόσιο ανακηρύσσεται ο ξεκάθαρος «νικητής» στην άτυπη μάχη με τις τράπεζες για τα χρήματα που βρίσκονται στα «σεντούκια». Οι αυξημένοι κατά 5 δισ. ευρώ φόροι που επιβλήθηκαν μέσα στο 2016 και οι λοιπές επιβαρύνσεις, ροκανίζουν με ταχύτατο ρυθμό τις οικονομίες των πολιτών, με αποτέλεσμα αυτές να κινδυνεύουν με... εξαφάνιση ακόμα και μέσα στην επόμενη διετία.
Η... σύμπτωση που προκύπτει από τη σύγκριση των φορολογικών στοιχείων και του ισολογισμού της ΤτΕ είναι αξιοσημείωτη. Οι φόροι που επιβλήθηκαν μέσα στο 2016 ανήλθαν σε 5 δισ. ευρώ, συμβάλλοντας καταλυτικά στη δημιουργία πλεονάσματος 4,4 δισ. ευρώ. Την ίδια ώρα, τα χρήματα που βρίσκονται εκτός του τραπεζικού συστήματος, τα οποία όπως συνηθίζεται να λέγεται κρύβονται σε... σεντούκια, στρώματα και θυρίδες, μειώθηκαν κατά 6,3 δισ. ευρώ, ενώ οι καταθέσεις αυξήθηκαν κατά 1,4 δισ. ευρώ (εκκρεμούν τα στοιχεία Δεκεμβρίου 2016).
Σύμφωνα με τον ισολογισμό της Τράπεζας της Ελλάδος, τα χρήματα που βρίσκονται εκτός τραπεζικού συστήματος υποχώρησαν στα 13,3 δισ. ευρώ μέσα στο 2016, από 19,59 δισ. ευρώ το 2015. Σημειώνεται ότι το εν λόγω μέγεθος δεν δείχνει το ακριβές ύψος των χρημάτων που είναι κρυμμένα στα «στρώματα», καθώς αφορά τα «ελληνικά» ευρώ, αυτά δηλαδή που έχει εκδώσει η ΤτΕ. Υπάρχουν όμως και τα τραπεζογραμμάτια που έχουν εκδοθεί από άλλες κεντρικές τράπεζες της Ευρωζώνης και έχουν «ταξιδέψει» στην Ελλάδα, κυρίως μέσω του τουρισμού, τα οποία θα πρέπει να συνυπολογιστούν. Εκτιμάται, ωστόσο, πως ο όγκος των «ξένων» ευρώ δεν... αναιρεί την ξεκάθαρη τάση που καταγράφεται από τη σημαντική μείωση των «ελληνικών» ευρώ - που βρίσκονται στα «σεντούκια» - μέσα στο 2016.
Μετά το κλείσιμο της πρώτης αξιολόγησης, την επαναφορά του waiver και τη χαλάρωση των capital controls το περασμένο καλοκαίρι, οι τράπεζες κινήθηκαν πιο επιθετικά για την προσέλκυση χρημάτων που βρίσκονται εκτός του τραπεζικού συστήματος. Έδωσαν κίνητρα συνδέοντας, μεταξύ άλλων, τις προθεσμιακές καταθέσεις με προγράμματα ανταμοιβής, από τη στιγμή που δεν μπορούσαν να αυξήσουν τα επιτόκια όπως συνήθιζαν στο παρελθόν.
Όμως όπως προκύπτει από τα διαθέσιμα στοιχεία, οι πληρωμές φόρων είχαν προτεραιότητα και οι τράπεζες κινδυνεύουν να μην προλάβουν να δουν σοβαρές επιστροφές καταθέσεων από τα «σεντούκια». Με άλλα λόγια, οι πολίτες συνεχίζουν να «ταΐζουν» το αδηφάγο κράτος από το «λίπος», το οποίο μειώνεται με ταχύ ρυθμό και δεν αποκλείεται να έχει εξαντληθεί μέσα στα επόμενα 2-3 χρόνια. Πόσω μάλλον αν το διαθέσιμο εισόδημα συνεχίσει να μειώνεται και οι φόροι συνεχίζουν να αυξάνονται ή ακόμη και αν δεν αυξηθούν περαιτέρω αλλά παραμείνουν στα τρέχοντα επίπεδα.
Σήμερα, η εικόνα στην αγορά δεν αφήνει περιθώρια αισιοδοξίας. Τραπεζικές πηγές αναφέρουν στο liberal.gr ότι η κίνηση μέσα στον Ιανουάριο ήταν εξαιρετικά περιορισμένη, καταδεικνύοντας την αβεβαιότητα των πολιτών σε σχέση με μία σειρά παραγόντων, όπως την ολοκλήρωση της αξιολόγησης και τις επιβαρύνσεις που προκύπτουν από το νέο σύστημα υπολογισμού των εισφορών για τους ελεύθερους επαγγελματίες.
Οι ίδιες πηγές αναφέρουν ότι το δίμηνο Δεκεμβρίου 2016-Ιανουαρίου 2017 ήταν πολύ κακό για τις τράπεζες καθώς σε ορισμένους τομείς η δραστηριότητα περιορίστηκε έως και 50% σε σύγκριση με την αντίστοιχη περσινή περίοδο, ενώ το κλίμα είναι χειρότερο σε σύγκριση με την άνοιξη του 2016, την περίοδο δηλαδή πριν κλείσει η πρώτη αξιολόγηση.
Το τέλος της αποταμίευσης
Η αποταμίευση αφορά τα χρήματα που μένουν από το διαθέσιμο εισόδημα όταν αφαιρείται η κατανάλωση. Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύεται στο 44ο Οικονομικό Δελτίο της Τράπεζας της Ελλάδος, το ποσοστό αποταμίευσης των νοικοκυριών, σε όρους κινητού αθροίσματος τεσσάρων τριμήνων, ακολούθησε καθοδική πορεία από το β' τρίμηνο του 2009. Από 7,4% που ήταν το συγκεκριμένο τρίμηνο, μειώθηκε στο -5,6% το α' τρίμηνο του 2016.
Νεότερα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ δείχνουν ότι το ποσοστό της αποταμίευσης των νοικοκυριών στο γ'' τρίμηνο του 2016 διαμορφώθηκε στο -10,2%, ενώ το διαθέσιμο εισόδημα μειώθηκε κατά 600 εκατ. ευρώ έναντι του γ'' τριμήνου του 2015. Την ίδια ώρα, έρευνα της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD) δείχνει ότι το 76% των νοικοκυριών υπέστη σημαντικές απώλειες εισοδήματος την περίοδο 2010-2016.
Από τις αρχές του 2012, οι πολίτες δαπανούν διαρκώς περισσότερα από τα εισοδήματά τους, με αποτέλεσμα το ποσοστό της αποταμίευσης να είναι αρνητικό. Από το β' τρίμηνο του 2014 φαίνεται ότι το ποσοστό αποταμίευσης των νοικοκυριών έχει σταθεροποιηθεί σε χαμηλά ποσοστά, ενώ τα πιο πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι το α' τρίμηνο του 2016 ήταν -5,6% (από -5,3% το α' τρίμηνο του 2015), καθώς ο ρυθμός μείωσης του διαθέσιμου εισοδήματος (-1,7%) υπερέβη το ρυθμό μείωσης της κατανάλωσης (-1,4%).
Μεταξύ α'' τριμήνου 2010 και α'' τριμήνου 2016, τα ελληνικά νοικοκυριά έχασαν 57 δισ. ευρώ, καθώς το ονομαστικό διαθέσιμο εισόδημα συρρικνώθηκε κατά 32,8% από τα 173,5 δισ. ευρώ στα 116,5 δισ. ευρώ. Αυτό οφείλεται κυρίως στη μεγάλη μείωση που σημειώθηκε, μεταξύ άλλων, στο εισόδημα εξαρτημένης εργασίας κατά 31,5%, στις κοινωνικές παροχές (κυρίως συντάξεις) κατά 17,2% και στο καθαρό εισόδημα περιουσίας κατά 45,6%.
Στην ίδια μελέτη σημειώνεται ότι παρά τη σταδιακή μείωση του καθαρού δανεισμού των νοικοκυριών από το β'' τρίμηνο του 2014, οι υποχρεώσεις συνεχίζουν να ξεπερνούν το διαθέσιμο εισόδημα. Στο α'' τρίμηνο του 2016, για κάθε 100 ευρώ διαθέσιμου εισοδήματος, τα νοικοκυριά είχαν υποχρεώσεις 101,8 ευρώ.
