Α. Τι δεν είναι η έκθεση;
Κάθε χρόνο, το υγειονομικό τσεκ-απ καταλήγει: «Κόψτε το κάπνισμα, προσοχή στο βάρος, περισσότερη άσκηση». Το ακούμε, το σημειώνουμε και συνεχίζουμε όπως πριν. Έτσι και οι εκθέσεις για την οικονομία: «Ανταγωνιστικότητα, λιγότερα ελλείμματα, προσοχή στις συντάξεις». Πόσο διαφέρει η ενδιάμεση έκθεση Πισσαρίδη και γιατί ίσως αξίζει περισσότερη σημασία;
Αν ο καλοπροαίρετος αναγνώστης βασιστεί στα πρώτα σχόλια, αντί στο κείμενο, θα πειστεί ότι η έκθεση είναι τρία πράγματα που δεν είναι:
Πρώτον, δεν είναι άλλη μια απόπειρα να περάσει το «Ασφαλιστικό Πινοσέτ». Με τις συντάξεις ασχολούνται μόνο 2 από τις 122 σελίδες του κειμένου. Πώς θα μπορούσε να μην αναφέρεται στις συντάξεις, όταν εκεί κατευθύνονται 1 στα 5 ευρώ της παραγωγής, ενώ μελλοντικά πολύ περισσότερα;
Δεύτερον, δεν είναι ένας κατάλογος ασύνδετων μέτρων, όπως τα μερεμέτια που μας αφήνει ο τεχνικός έλεγχος του αυτοκινήτου ή όσα μας έστελνε η τρόικα κατά καιρούς. Το κείμενο δεν εξαντλείται στις 14 προτάσεις του δελτίου Τύπου, αλλά είναι συνεκτικό σχέδιο για την ανάπτυξη. Φιλοδοξεί μέσω αλληλοτροφοδοτούμενων αλλαγών να εγκαθιδρύσει έναν ενάρετο κύκλο. Οχι απλώς να επιδιορθώσει κακώς κείμενα, αλλά να «αλλάξει πορεία». Οι κινήσεις στους διαφορετικούς τομείς συνδέονται μεταξύ τους και στοχεύουν σε ένα συνολικό αποτέλεσμα.
Τρίτον, δεν είναι ένα πρόγραμμα επενδύσεων, ούτε παρουσιολόγιο επίδοξων δικαιούχων. Στην πρώην ΕΣΣΔ το ΓΚΟΣΠΛΑΝ επέλεγε τα έργα και μοίραζε πόρους. Στη σύγχρονη οικονομία το πρόγραμμα σχεδιάζει κίνητρα, διορθώνει αντικίνητρα, φτιάχνει δομές, αλλά οι τελικές αποφάσεις προκύπτουν αποκεντρωμένα από τη βούληση ατόμων, καταναλωτών και επιχειρήσεων.
Τέταρτον, δεν είναι έκθεση. Είναι ενδιάμεση (και μακροσκελής) πρόσκληση συνδιαμόρφωσης μιας τελικής πρότασης, η οποία σήμερα δεν υφίσταται. Το κείμενο διατυπώνει το αναπτυξιακό όραμα, αναφέρει κινητήρες εξελίξεων (drivers). Αναλύει (κάποτε με πληρότητα, άλλοτε όχι) ένδεκα αναπτυξιακά εμπόδια -από την περιθωριοποίηση των γυναικών ώς την καινοτομία. Υπάρχουν στο τέλος απλώς ως τίτλοι προς συμπλήρωση αργότερα τα τρία θέματα που μετουσιώνουν τις ιδέες σε σχέδιο δράσεων: οι «Αξονες αναπτυξιακής πολιτικής» (δηλαδή το πώς οι δράσεις κλιμακώνονται και πού), η Χρηματοδότηση (δημόσιοι, κοινοτικοί και ιδιωτικοί πόροι) και τέλος η Διακυβέρνηση (μηχανισμοί παρακολούθησης και αξιολόγησης).
Πέμπτον, δεν είναι (ακόμα) κείμενο πολιτικής. Ακόμη και όταν συμπληρωθούν τα κενά, δεν γνωρίζουμε σήμερα το στάτους της τελικής έκθεσης: Θα είναι αυθύπαρκτο κείμενο που εισηγείται με δική της ευθύνη η Επιτροπή, ή μήπως θα είναι κυβερνητικό κείμενο με απαρίθμηση δράσεων χρεωμένων σε τομείς πολιτικής; Το ζήτημα αυτό δεν αφορά τη βιβλιογραφική τεκμηρίωση, αλλά αναφέρεται στο ποιος, πότε και με ποιον τρόπο θα αναμετρηθεί με το πολιτικό κόστος. Πώς θα απαντηθούν οι μεγάλες παρεξηγήσεις που εμπόδισαν όλες τις προηγούμενες προσπάθειες αναμόρφωσης; Η ασφαλιστική ελάφρυνση των νέων δεν ισοδυναμεί με δικτατορία Πινοσέτ. Η ευελιξία στην αγορά εργασίας βοηθά τις γυναίκες. Η ενσωμάτωση μεταναστών είναι απαραίτητη για την οικονομία. Η διατύπωση άρτιων επιχειρημάτων δεν κάνει λιγότερο επιτακτική την επιμόρφωση της κοινής γνώμης.
Β. Γιατί διαφέρει αυτή από προηγούμενες προσπάθειες;
Αυτή η προσπάθεια επανεκκίνησης έχει προβάδισμα σε πέντε σημεία, από παλαιότερες, από τον Βαρβαρέσσο, στη McKinsey.
Πρώτον, έχει πληρέστερη επιστημονική θεμελίωση. Οι ζυμώσεις άρχισαν το 2013 για να καταλήξουν πέντε χρόνια μετά στον τόμο «Πέρα από τη λιτότητα», ενώ οι συντελεστές της έκθεσης έχουν διακεκριμένη παρουσία στις διεθνείς συζητήσεις. Αλλά και η προσέγγιση της εμπεριστατωμένης διακυβέρνησης -βάσει στόχων και στατιστικών δεικτών παρακολούθησης- μετά την πανδημία πέφτει σε γόνιμο έδαφος.
Δεύτερον, ενώ οι προηγούμενες προσπάθειες εστίαζαν σε ελληνικά προβλήματα, η σημερινή είναι μέρος διεθνούς κινητοποίησης. Όλες οι χώρες της Ε.Ε. βρίσκονται σε κοινή αναζήτηση· η Ελλάδα δεν είναι μαύρο πρόβατο. Έτσι, αποφεύγουμε τον «δημοσιονομικό κορσέ» των πρωτογενών πλεονασμάτων έως το 2022, ενώ η χρηματοδότηση είναι ευνοϊκότερη.
Τρίτον, ενώ άλλες προσπάθειες συνόδευαν περιοριστικά μέτρα, αυτή η προσπάθεια διαθέτει «προίκα» το πακέτο ΝextGen EU. To υπό διαμόρφωση προικοσύμφωνο θα περιέχει δράσεις συμβατές με το γενικό πλάνο της Ε.Ε., δημιουργώντας προσδοκίες κέρδους που μπορεί να διαμορφώσουν κίνηση υπέρ των αλλαγών.
Τέταρτον, το πλαίσιο που προκύπτει μετά την πανδημία και την ανάγκη λειτουργίας σε περιβάλλον αυξημένης αβεβαιότητας πριμοδοτούν αλλαγές, ιδίως προς την κατεύθυνση της ευελιξίας. Παραδόξως, οι ουραγοί (όπως η Ελλάδα) έχουν λιγότερα να χάσουν από την επιλογή της «τελευταίας λέξης» σε δομές και τεχνολογίες.
Πέμπτον, το ότι ο τρόπος διοίκησης είναι ακόμη ανοικτός σημαίνει ότι η ιδέα των «αποστολών» (Missions) που προκρίνει η Ε.Ε. μπορεί να προσαρμοστεί στο ελληνικό σχέδιο. Οι πέντε «αποστολές» (Missions) της Ε.Ε. διευκολύνουν από κοινού δράση και είναι η καταπολέμηση του καρκίνου, η υγιής μακροβιότητα, οι κλιματικά ουδέτερες πόλεις, η κλιματική αλλαγή και η διαφάνεια στις διαδικασίες.
Γ. Ανταγωνιστικότητα, αβεβαιότητα και πανδημία
Η πρόταση διέπεται από μία μόνο κεντρική ιδέα -κινητήρια και νοηματοδοτική: Πώς γίνεται η Ελλάδα μια δυναμική και εξωστρεφής κοινωνία; Αυτό επιτυγχάνεται απελευθερώνοντας τις δυνάμεις της εργασίας -αίροντας αντικίνητρα και φροντίζοντας για την ποσοτική και την ποιοτική της αναβάθμιση. Οι επιμέρους τομείς -είτε είναι έρευνα, είτε κοινωνική ασφάλιση, είτε κατάρτιση και εκπαίδευση εντάσσονται στον κεντρικό στόχο. Ελπίζεται έτσι ότι η επιτυχία σε ένα πεδίο τροφοδοτεί τα άλλα. Η παραγωγή πλούτου θα επιτρέψει (σε δεύτερο στάδιο) την αναδιανομή του. Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να αρθούν εμπόδια -στη δημόσια διοίκηση, στη δικαιοσύνη, στην ενέργεια.
Εξωστρέφεια και ανταγωνιστικότητα εξαρχής ήταν στην καρδιά της σύλληψης. Αυτό σημαίνει ότι οι άλλοι κινητήρες -το περιβάλλον, η πανδημία- ενσωματώθηκαν εκ των υστέρων και σχετικά επιφανειακά υποεκτιμώντας την έκταση των αλλαγών και αβεβαιοτήτων. Ομοίως, η μακροβιότητα -αν και εξηγεί το ασφαλιστικό και αλλάζει το περιβάλλον εργασίας, φροντίδας και εκπαίδευσης- δεν αναφέρεται ως πρόκληση. Αυτό δεν είναι θέμα μόνο παρουσίασης: οι τάσεις μετανάστευσης δεν περιορίζονται στην κλιματική αλλαγή, ενώ τα κρίσιμα κοινωνικά θέματα της φροντίδας για ηλικιωμένους αλλά και της επιμήκυνσης του εργασιακού βίου υποβαθμίζονται.
Ο Μωυσής Μαϊμονίδης έγραψε τον 12ο αιώνα τον «Οδηγό για Απορημένους» ως φιλοσοφικό εγχειρίδιο καθημερινής χρήσης. Ο ίδιος μας προτρέπει: «Προλάβετε τη φιλανθρωπία αποτρέποντας τη φτώχεια».
* Ο Πλάτων Τήνιος είναι οικονομολόγος, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς.
** Αναδημοσίευση από την ένθετη επενδυτική και οικονομική εφημερίδα Liberal Markets Που κυκλοφόρησε μαζί με τον Φιλελεύθερο το Σάββατο 15 Αυγούστου.
