Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε για το ιταλικό δημοψήφισμα για τη συνταγματική αναθεώρηση αλλά και την «ανάγνωση» του αποτελέσματος της Δευτέρας, τις πολιτικές επιπτώσεις και τα πιθανά σενάρια, με τη βοήθεια του Ιταλού οικονομολόγου Lorenzo Codogno.
Τι δείχνει η προσέλευση
Τα εκλογικά κέντρα θα παραμείνουν ανοιχτά έως τις 11μ.μ της Κυριακής (ώρα Ιταλίας). Εκτιμήσεις για την προσέλευση θα δουν το φως της δημοσιότητας μέσα στην ημέρα και τα exit polls θα ανακοινωθούν αμέσως μετά το κλείσιμο της κάλπης. Οι Ιταλοί συνήθως ψηφίζουν την τελευταία στιγμή. Η προσέλευση στις ευρωεκλογές ήταν 17% στις 12 το μεσημέρι και 41% το βράδυ. Σήμερα, στις 12 το μεσημέρι διαμορφωνόταν στο 20,14% και συνεπώς το τελικό ποσοστό ίσως είναι μεγαλύτερο από το παρελθόν. Εκτιμάται ότι η προσέλευση θα φτάσει το 60% αυτή τη φορά (54% και 57% σε προηγούμενες εκλογές), όμως το αποτέλεσμα είναι απρόβλεπτο καθώς εξαρτάται από μία σειρά παραγόντων. Σε ότι αφορά το τι θα δείξει το τελικό αποτέλεσμα, υπάρχουν δύο αντίρροπες δυνάμεις. Η επονομαζόμενη «σιωπηρή πλειοψηφία» των κεντρώων είναι στο μεγαλύτερο βαθμό αναποφάσιστοι ή δεν επιλέγουν κάποιο από τα δύο στρατόπεδα στις δημοσκοπήσεις.
Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, στο τέλος θα ψηφίσουν 60-40 υπέρ του «ναι». Γι' αυτό το λόγο ο Renzi έχει καλέσει όλους τους ψηφοφόρους να πάνε να ψηφίσουν σήμερα. Ωστόσο, τα 2/3 των ψηφοφόρων ηλικίας 18-34 δηλώνουν στις δημοσκοπήσεις ότι θα ψηφίσουν «όχι», γιατί αποτελούν ψηφοφόρους είτε του Κινήματος των Πέντε Αστέρων είτε είναι ακροδεξιοί. Οι πιθανότητες να εμφανιστούν στις κάλπες σήμερα δεν είναι μεγάλες. Έτσι, χαμηλή προσέλευση ίσως σημαίνει λιγότερα «όχι», όμως και αυτό είναι απρόβλεπτο. Ο κ. Codogno εκτιμά ότι ενδεχόμενη μεγάλη προσέλευση θα είναι αρνητική για το στρατόπεδο του «ναι». Επίσης, θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι δημοσκοπήσεις δεν είναι αξιόπιστες. Αυτό έγινε και με το Brexit. Ακόμη και στην Ιταλία, στις τελευταίες ευρωεκλογές, οι αρχικές προβλέψεις ήταν εντελώς λάθος. Συμπέρασμα: δυστυχώς θα πρέπει να περιμένουμε μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες.
Το «ναι» δεν σημαίνει απαραίτητα «business as usual»
Μετά από μία τόσο διχαστική προεκλογική περίοδο, μία νίκη του «ναι» δεν θα σημαίνει ότι όλα θα είναι όπως πριν. Ο Renzi θα παραμείνει πρωθυπουργός και η κυβέρνηση στη θέση της. Πιθανότατα ο Renzi θα πανηγυρίζει αλλά όχι πολύ δυνατά καθώς το δημοψήφισμα δίχασε ακόμη και το δικό του κόμμα. Το πρώτο πράγμα που πρέπει να προσέξουμε είναι η συνεδρίαση της συντονιστικής επιτροπής του κόμματος PD, που θα λάβει χώρα σύντομα μετά το δημοψήφισμα. Ενόψει του επόμενου συνεδρίου του PD, θα είναι η πρώτη ευκαιρία να φανεί αν η προσέγγιση είναι συναινετική ή ο Renzi θα θέλει να εκδικηθεί για τις πολλές «αποστασίες» στο κόμμα του. Αυτό θα μπορούσε να πλήξει τη σταθερότητα της κυβέρνησης.
Επίσης, θα είναι θέμα ημερών να αποφασίσει το Συνταγματικό Δικαστήριο για τον εκλογικό νόμο «Italicum». Αν απορριφθεί, τότε ίσως υπάρξει πρόβλημα για τον Renzi, γιατί μπορεί να είναι δύσκολο να βρει την απαραίτητη πλειοψηφία για να τον περάσει χωρίς να τον αλλάξει σημαντικά, που στην ουσία θα είναι σαν να πηγαίνει αντίθετα από το πνεύμα του δημοψηφίσματος. Αν, αντιθέτως, το δικαστήριο ζητήσει μικρές αλλαγές, όπως και αναμένεται, αυτό θα βοηθήσει τον Renzi καθώς νθα του δώσει την ευκαιρία να ικανοποιήσει το κόμμα του και ίσως κάποιους στην κεντροδεξιά, χωρίς να χάσει.
Η νίκη του «ναι» ενδεχομένως δεν έχει προεξοφληθεί από τις αγορές καθώς οι δημοσκοπήσεις δείχνουν «όχι», που σημαίνει ότι αν επικρατήσει το «ναι» τότε θα δούμε ίσως ένα ράλι ανακούφισης στα ιταλικά ομόλογα και υπεραπόδοση του ιταλικού τραπεζικού κλάδου σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Όμως είναι σαφές ότι τα τραπεζικά προβλήματα δεν θα εξαλειφθούν, ξεκινώντας από την κεφαλαιακή ενίσχυση της Monte Paschi, που αναμένεται να ανακοινωθεί τη Δευτέρα.
Το «όχι» αφήνει ανοιχτά όλα τα ενδεχόμενα
Στην περίπτωση που επικρατήσει το «όχι», τότε εκτιμάται ότι οι συνταγματικές μεταρρυθμίσεις θα μείνουν στην άκρη για τα επόμενα 10 χρόνια και αυτή θα είναι μία μεγάλη χαμένη ευκαιρία για τη χώρα. Επιπλέον, η απόρριψη της συνταγματικής αναθεώρησης θα αποτελέσει μεγάλο πλήγμα για την κυβέρνηση και τον Renzi. Ωστόσο, ο Renzi δεν είναι υποχρεωμένος να παραιτηθεί. Συνεπώς υπάρχει και μία μικρή πιθανότητα να μην το κάνει. Παρ' όλα αυτά, το πιο πιθανό αποτέλεσμα είναι η άμεση παραίτηση και αυτό μπορεί να συμβεί το βράδυ της Δευτέρας. Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας αναμένεται να μην αποδεχτεί την παραίτηση και να την στείλει στη Βουλή για να φανεί αν υπάρχει ακόμη πλειοψηφία.
Η συζήτηση στη Βουλή και η ψήφος εμπιστοσύνης αναμένεται να λάβουν χώρα στο τέλος της εβδομάδας. Σε εκείνο το σημείο θα δούμε αν θα υπάρξει πραγματικά πολιτική κρίση. Θα χρειαστεί λίγες ημέρες έως δύο εβδομάδες για να δώσει εντολή ο Πρόεδρος σε κάποιον άλλο και να ενημερωθεί (οι συζητήσεις μεταξύ των κομμάτων θα διαρκέσουν λίγες ημέρες). Αν δεν υπάρξει λύση, η διαδικασία θα πρέπει να ξεκινήσει από την αρχή με την εντολή να δίνεται σε κάποιον άλλο μέχρι να βρεθεί λύση. Ο Πρόεδρος θα κάνει ότι μπορεί για να αποφύγει πρόωρες εκλογές.
Το πιο πιθανό είναι η Ιταλία να έχει νέα κυβέρνηση μέχρι τα Χριστούγεννα, όμως αν τα πράγματα δεν εξελιχθούν ομαλά μπορεί να πάρει μέχρι το τέλος Ιανουαρίου. Ο κ. Codogno εκτιμά ότι η αντίδραση των αγορών δεν θα είναι ιδιαίτερα αρνητική καθώς η επικράτηση του «όχι» έχει σε μεγάλο βαθμό προεξοφληθεί. Ωστόσο, αν δεν υπάρξει λύση στην κυβερνητική κρίση μέσα στις επόμενες δύο εβδομάδες, τότε οι αγορές θα αρχίσουν ξανά τις αναταράξεις. Πιθανότατα η κεφαλαιακή ενίσχυση της Monte Paschi θα αναβληθεί ή θα ακυρωθεί και όλες οι υπόλοιπες ενέργειες των τραπεζών θα σταματήσουν.
Συμπέρασμα
Τα αποτελέσματα θα γίνουν γνωστά τις πρώτες πρωινές ώρες της Δευτέρας και ίσως δεν είναι εύκολο να προβλεφθεί τι θα γίνει στην περίπτωση που επικρατήσει το «όχι». Ωστόσο, οι πιθανές εξελίξεις είναι τέτοιες που αν κερδίσει το «όχι», η αντίδραση των αγορών θα είναι περιορισμένη. Περισσότερες ανησυχίες θα προκύψουν όσο περνάει ο χρόνος και δεν φαίνεται να υπάρχει λύση μέχρι τα Χριστούγεννα. Το πραγματικό πρόβλημα είναι αυτό της σταθερότητας του τραπεζικού κλάδου, όμως αυτό δεν αναμένεται να γίνει αντιληπτό αμέσως μετά το δημοψήφισμα. Θα εξαρτηθεί επίσης σε μεγάλο βαθμό από τις πολιτικές πρωτοβουλίες και τις συνεχιζόμενες προσπάθειες των τραπεζών.
