Η ανησυχία ότι όσο θα μπαίναμε στο σκληρό πυρήνα του Ταμείου Ανάκαμψης, τόσο θα δυσκόλευε και η απορρόφηση των πόρων, υπήρχε εδώ και καιρό στους ανθρώπους που το χειρίζονται.
Τα καμπανάκια είχαν χτυπήσει από πέρυσι, όταν ορόσημα βάσει των οποίων γίνονται πλέον οι εκταμιεύσεις έπαψαν να αφορούν απλά και μόνο την ψήφιση νόμων και την υλοποίηση μεταρρυθμίσεων, όπως στο αρχικό στάδιο, αλλά να μεταφράζονται σε υπογραφές συμβάσεων μετά από διαγωνισμούς. Δηλαδή όταν το Ταμείο Ανάκαμψης άρχισε να έρχεται σε επαφή με την πραγματική οικονομία.
Και ο τρόπος που έχει μάθει να λειτουργεί το ελληνικό κράτος, η παθογένεια του νόμου για τις δημόσιες συμβάσεις, το πλέγμα των προθεσμιών για το άνοιγμα των προσφορών ενός διαγωνισμού, όλ' αυτά μαζί και πολλά άλλα, αρχίζουν να φαίνονται.
Σε αυτή τη κρίσιμη καμπή βρισκόμαστε σήμερα. Κανονικά η Ελλάδα θα έπρεπε να υποβάλει στην Κομισιόν το αίτημα για τη 4η δόση, ύψους 3,3 δισ. ευρώ (εκ των οποίων το 1 δισ. επιχορηγήσεις και τα 2,3 δισ. δάνεια) μέσα στο πρώτο 3μηνο του 2024. Τέσσερα όμως προαπαιτούμενα, από τα συνολικά 20 της 4ης δόσης που πρέπει να έχει εκπληρώσει η χώρα για να καταθέσει το σχετικό αίτημα, δεν αναμένεται να έχουν επιτευχθεί παρά τέλη Μαρτίου με αρχές Απριλίου. Κινούμαστε δηλαδή οριακά, παίζουμε με τις εβδομάδες.
Αν δεν τα καταφέρουμε έχουμε δύο επιλογές. Είτε καθυστερούμε την υποβολή του αιτήματος, είτε συμβιβαζόμαστε με λιγότερα χρήματα, δεχόμαστε δηλαδή τη μερική πληρωμή. Είναι κάτι που δεν έχουμε κάνει μέχρι τώρα.
Η πρώτη πηγή ανησυχίας αφορά το ορόσημο του ΒΟΑΚ, όπου η ανακήρυξη για τον προσωρινό ανάδοχο του διαγωνισμού αναμένεται πιθανώς μέσα στο Μάρτιο.
Ο δεύτερος πονοκέφαλος είναι το «Εξοικονομώ». Έχουν βγει τόσο ο 1ος, όσο και ο 2ος κύκλος, συγκεντρώνοντας τεράστιο ενδιαφέρον και πρέπει μέσα στον επόμενο 1,5 μήνα το ΥΠΕΝ να εγκρίνει 9.700 αιτήσεις. Είναι εύκολο; Όχι, αλλά η διαβεβαίωση που λέγεται ότι έχουν πάρει οι υπηρεσίες του Ταμείου Ανάκαμψης είναι πως ίσως και να καταστεί εφικτό.
Το τρίτο προαπαιτούμενο λέγεται ανάπλαση Βοτανικού. Αφορά στη διαμόρφωση κοινόχρηστων χώρων πρασίνου και έργα οδοποιίας και βρίσκεται στη φάση όπου ανοίγουν οι πρόσφορες. Αναμένεται να συμβασιοποιηθεί τέλη Μαρτίου με αρχές Απριλίου.
Την ίδια περίοδο αναμένεται να συμβασιοποιηθεί και το τέταρτο έργο - ορόσημο, ο πεζόδρομος στην Αθηναϊκή Ριβιέρα.
Κάποιος θα πει ότι παρ’ ότι είμαστε οριακά, μπορεί και να τα καταφέρουμε. Δεν υπολογίζει τον κίνδυνο δικαστικών προσφύγων. Είναι η μεγάλη ανησυχία να συμβεί μια δικαστική εμπλοκή ειδικά τώρα που διακυβεύονται συμφέροντα για έργα πολλών δεκάδων εκατομμυρίων, όπως είχε συμβεί με την 3η δόση, γεγονός που καθυστέρησε και την εκταμίευση της. Ευτυχώς, το ΣτΕ είχε εκδικάσει γρήγορα την υπόθεση (αφορούσε τη νέα πλατφόρμα προμηθειών του υπ. Ανάπτυξης), έως ότου όμως να καθαρογραφτεί και να δημοσιευτεί η απόφαση, η εκταμίευση τελούσε υπό αίρεση. Κάπως έτσι όμως, η Ελλάδα, αντί να υποβάλλει το αίτημα για την 4η δόση μέχρι το τέλος του 2023, αυτό μετατέθηκε για το πρώτο τρίμηνο του 2024. Τώρα, καλώς εχόντων των πραγμάτων, τοποθετείται μέσα στον Απρίλιο.
Τέτοιες περιπτώσεις ενστάσεων, ειδικά στα μεγάλα έργα, μαζί με ζητήματα γης και χωροταξικά, δεν είναι καθόλου απίθανο να εμφανίζονται όλο και συχνότερα όσο θα μπαίνουμε στη «καρδιά» του Ταμείου Ανάκαμψης, θέτοντας αυτόματα σε κίνδυνο τα ορόσημα.
Και ενώ η χώρα ακούει θετικά σχόλια από την Κομισιόν, καθώς έχει σχετικά καλή θέση, περιλαμβάνεται στις 8 χώρες που έχουν εισπράξει και την 3η δόση, δηλαδή βρίσκεται μεταξύ των πρώτων στην πρόοδο των εκταμιεύσεων, η ανησυχία είναι ότι τα έργα φτάνουν σε ένα σημείο όπου εξαρτώνται όλο και περισσότερο από τη ελληνική δημόσια διοίκηση, τις τοπικές και περιφερειάρχες αρχές, τα δικαστήρια.
Καθώς βρισκόμαστε λίγο πριν τα μισά του δρόμου, αναδεικνύονται όλο και πιο πολύ στην επιφάνεια οι αδυναμίες μας. Έως σήμερα έχουν μπει στην ελληνική οικονομία 14,7 δισ. επί συνόλου 36 δισ. ευρώ, δηλαδή το 40% των χρημάτων που μας αναλογούν. Και μέχρι τα μέσα του 2026 πρέπει να έχουμε απορροφήσει και τα υπόλοιπα 21 δισ. ευρώ. Είναι αυτονόητο; Όχι.
Το δείχνει το συνεχές πρέσιγκ σε φορείς και οργανισμούς από τον αναπληρωτή υπουργό Εθνικής Οικονομίας Νίκο Παπαθανάση και τη διοίκηση του Ταμείου Ανάκαμψης, να προχωρούν πιο γρήγορα και ενώ πάντα επικρέμαται ο κίνδυνος μιας δικαστικής εμπλοκής.
Τυχόν προσφυγή στο Συμβούλιο της Επικρατείας μιας εταιρείας που διεκδικούσε κάποια από τις μεγάλες συμβάσεις, αλλά την κέρδισε ο ανταγωνιστής, σημαίνει ότι ο διαγωνισμός πρέπει να ξαναγίνει. Και ως τότε η υποβολή του σχετικού αιτήματος πληρωμών από το Ταμείο Ανάκαμψης προς την Κομισιόν θα πρέπει να περιμένει.
Τα καλά νέα είναι ότι πέραν των τεσσάρων παραπάνω οροσήμων, σχεδόν για όλα τα υπόλοιπα 20 που απαιτούνται για την 4η δόση, οι συμβάσεις έχουν υπογραφεί. Ανάμεσά τους οι διαγωνισμοί για τις μπαταρίες αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας, ισχύος 500 MW, για τη προστασία των δασών στο πλαίσιο του σχετικού προγράμματος Antinero III, για τα νέα δικαστικά κτίρια, για την ενεργειακή αναβάθμιση του ΟΑΚΑ, όπως επίσης για τα δύο έργα του υπ. Ψηφιακής Διακυβέρνησης για Μικροδορυφόρους που υλοποιούνται μέσω του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (European Space Agency – ESA)
Σημειωτέον ότι έπειτα από την περυσινή καθυστέρηση της 3ης δόσης, σε συνδυασμό και με την αναθεώρηση του Ταμείου Ανάκαμψης τον περασμένο Νοέμβριο, έχει ήδη επιμηκυνθεί όλη η διαδικασία.
Καλώς εχόντων των πραγμάτων, εφόσον πάρουμε την 4η δόση στην ώρα της, πρέπει να βάλουμε μπροστά τα προαπαιτούμενα για την 5η δόση, (3,6 δισ. ευρώ), που φτάνουν τα 30 και η οποία επίσης σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα πρέπει να εισπραχθεί εντός του 2024.
Κάποιος θα επισημάνει, ότι το γνωρίζαμε εξ αρχής πως το Ταμείο Ανάκαμψης είναι ένα δύσκολο εγχείρημα, που λειτουργεί με προαπαιτούμενα. Δίχως τις περίφημες «γέφυρες» των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης, όπου τα αναξιοποίητα κονδύλια μιας περιόδου, μεταφέρονται στην επόμενη. Στην προκειμένη περίπτωση, αν κάποιο ορόσημο δεν τηρηθεί, τότε πρέπει είτε να καθυστερήσουμε την υποβολή του αιτήματος πληρωμής, είτε να συμβιβαστούμε με λιγότερα χρήματα. Μέση οδός δεν υπάρχει.
Ασφαλώς και τα γνωρίζαμε, όπως όμως γνωρίζαμε και την ανεπάρκεια της διοίκησης, των μηχανισμών της τοπικής αυτοδιοίκησης και γενικότερα του ελληνικού συστήματος δημοσίων έργων.
Ένας ολόκληρος κρατικός μηχανισμός που έχει μάθει να δουλεύει με συγκεκριμένο τρόπο καλείται να αλλάξει ρυθμό και νοοτροπία και να παράξει αποτέλεσμα με σφικτές προθεσμίες και χρονοδιαγράμματα, ακριβώς όπως στον ιδιωτικό τομέα. Ένα καθόλου εύκολο στοίχημα που όμως πρέπει να κερδηθεί.
