Υποκλοπές, παρακολουθήσεις, κατασκοπεία, νόμιμες επισυνδέσεις, παράνομα λογισμικά: Αν και τα όρια ανάμεσα στις νόμιμες (κρατικές) και τις παράνομες (από άλλα κράτη ή ξένα κέντρα) παρακολουθήσεις είναι σαφή, τις περισσότερες φορές συγχέονται σκόπιμα. Είτε επειδή οι νόμιμα παρακολουθούμενοι επιδιώκουν να καλύψουν τον λόγο για τον οποίο ελήφθη μια τέτοια απόφαση, είτε επειδή η σύγχυση αυτή βολεύει τα ξένα κέντρα που παρανόμως παρακολουθούν, καθώς έτσι μπερδεύεται η δική τους παράνομη δραστηριότητα με την νόμιμη και επίσημη. Το παράδειγμα της Ισπανίας είναι χαρακτηριστικό…
Η πρόκληση της σύγχυσης αποτελεί το πιο σημαντικό τμήμα της στρατηγικής στα χέρια των διεθνών κατασκοπευτικών δικτύων. Από προπαγανδιστικής πλευράς γνωρίζουν όλοι πολύ καλά πως στη συνείδηση της κοινής γνώμης (που στην πραγματικότητα έχει άλλα προβλήματα) όλα συγχέονται και συμπλέκονται σε μία δράση – αυτήν της παρακολούθησης.
Ο κόσμος δεν κάθεται να ερευνήσει για παράδειγμα αν ένα παράνομο λογισμικό, το Predator για παράδειγμα, έχει αγοραστεί από μια χώρα και χρησιμοποιείται επίσημα ή αν έχει χρησιμοποιηθεί από κάποιο ξένο κέντρο παρανόμως, πιθανόν και παράλληλα ή σε κοντινό χρονικό διάστημα με κάποια νόμιμη παρακολούθηση. Όλα γίνονται ένα στο μυαλό των ανθρώπων (που, όπως είπαμε, έχουν άλλα προβλήματα). Με αποτέλεσμα να επωφελούνται οι παράνομοι, οι οποίοι κρύβονται πίσω από τις νόμιμες επισυνδέσεις και τρίβουν τα χέρια τους όταν η δική τους παράνομη δράση συνδέεται με τη νόμιμη κρατική.
Υπάρχουν περιπτώσεις που επωφελούνται και τα θύματα της παρακολούθησης, καθώς μπορεί συγχρόνως να παρακολουθούνται και νομίμως και παρανόμως, αλλά ελπίζουν ότι μέσα στη γενική σύγχυση οι λόγοι της νόμιμης παρακολούθησης θα κρυφτούν πίσω από την καταγγελλόμενη παράνομη.
Μάλιστα, η σύγχυση αυτή προκαλείται ακόμη και αν ανάμεσα στις δύο δράσεις (νόμιμη και παράνομη) υπάρχει μεγάλη χρονική απόσταση, αν οι λόγοι είναι διαφορετικοί και αν το timing της παράνομης αποκάλυψης συνδέεται με τον κίνδυνο αποκάλυψης των στοιχείων που έχουν προκύψει από τη νόμιμη παρακολούθηση.
Το παράδειγμα της Ισπανίας: Από τους Καταλανούς ως τον Σάντσεθ
Πάμε στο χαρακτηριστικό παράδειγμα της Ισπανίας.
Εκεί, τον Ιούλιο του 2020 αποκαλύφθηκε πως παρακολουθούνταν τα τηλέφωνα των Καταλανών αυτονομιστών ηγετών του κόμματος ERC, στις ψήφους του οποίου στηρίζεται η κυβέρνηση μειοψηφίας Σοσιαλιστών και Podemos.
Ανάμεσα σ’ αυτούς που παρακολουθούνταν ήταν ο τότε κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του κόμματος Ρότζερ Τόρεντ και ο πρώην βουλευτής Έρνεστ Μαραγκάλ. Ξέσπασε (τότε) μια μίνι πολιτική κρίση, πλην όμως το ERC συνέχισε να στηρίζει την κυβέρνηση Σοσιαλιστών και Podemos. Χρειάστηκε να περάσουν δύο ολόκληρα χρόνια και να φτάσουμε στον Απρίλιο του 2022 για να καταψηφίσει το ERC νομοθετική πρόταση της κυβέρνησης (την έκπτωση των 20 λεπτών στην τιμή της βενζίνης) μιλώντας για μια «πρώτη προειδοποίηση».
Όλα αυτά ενώ είχε αποδειχθεί ότι παρακολουθούνταν τα τηλέφωνα 60 Καταλανών αυτονομιστών ηγετών, ότι από την παρακολούθηση του κινητού του η γερμανική αστυνομία οδηγήθηκε στην σύλληψη του πρώην ηγέτη της Καταλονίας Κάρλες Πουτζεμόντ και ότι το What’s App είχε δώσει 1.400 κινητά – στόχους.
Στην πραγματικότητα επρόκειτο για μια νόμιμη παρακολούθηση, λόγω των αποσχιστικών δραστηριοτήτων των Καταλανών αυτονομιστών που το 2017 έφτασαν στο σημείο να οργανώσουν δημοψήφισμα – με πολλούς από τους ηγέτες τους να βρεθούν στη φυλακή και τον Πουτζεμόντ, διοργανωτή του δημοψηφίσματος, να διαφεύγει στο εξωτερικό.
Ο Καταλανός ευρωβουλευτής εντοπίστηκε μέσω υποκλοπής
Η Ισπανία, με βάση αυτήν την δράση αλλά και τα αποτελέσματα των νομίμων επισυνδέσεων, εξέδωσε διεθνές ένταλμα σύλληψης εις βάρος του ευρωβουλευτή Κάρλες Πουτζεμόντ. Έτσι αυτός παρέμεινε στο Βέλγιο και κατά καιρούς συλλαμβανόταν, πότε στη Γερμανία και πότε στην Ιταλία. Αν και από τον Οκτώβριο του 2019 υπάρχει εις βάρος του ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης και από τον Μάρτιο του 2019 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προχώρησε σε άρση της ασυλίας του, τα δικαστήρια αποφεύγουν να τον εκδώσουν. Επομένως δεν είναι αλήθεια ότι δεν έχει παρακολουθηθεί ποτέ στο παρελθόν κάποιος ευρωβουλευτής.
Όσον αφορά στο κομμάτι της νόμιμης παρακολούθησης στην Ισπανία, όταν (το 2020) αποκαλύφθηκε, ο Ισπανός πρωθυπουργός είπε πως δεν έχει το δικαίωμα να αποκαλύψει στοιχεία από τις έρευνες των μυστικών υπηρεσιών, που ασχολούνται με θέματα εθνικής και κρατικής ασφάλειας.
Γνώριζε ο Ιγκλέσιας;
Πώς αντέδρασαν οι Podemos; Απλά συνυπέγραψαν κείμενο 10 πολιτικών ομάδων, με το οποίο ζητούσαν σύσταση εξεταστικής επιτροπής. Με την διαφορά ότι η CNI, η ισπανική υπηρεσία πληροφοριών, έσπευσε να προειδοποιήσει πως δεν πρόκειται να δώσει απόρρητα στοιχεία.
Και όχι μόνο αυτό! Ο ίδιος ο Πάμπλο Ιγκλέσιας, ως αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, συμμετείχε από τον Μάρτιο του 2020 στην Κυβερνητική Εκτελεστική Επιτροπή αρμόδια για την Υπηρεσία Πληροφοριών, η οποία κάθε χρόνο προτείνει σχέδια στον πρωθυπουργό. Ερώτημα: Γνώριζε ο Ιγκλέσιας ή όχι;
Τώρα, δύο χρόνια μετά, οι Καταλανοί καταψήφισαν στο Κοινοβούλιο κυβερνητική πρόταση νόμου και ζητούν την παραίτηση της υπουργού Άμυνας Μαργαρίτα Ρόμπλες, η οποία στην αρχή αρνείτο να δώσει οποιαδήποτε απάντηση. Το έκανε τον περασμένο Απρίλιο όταν είπε αγανακτισμένη: «Τι έπρεπε να κάνει ένα Κράτος, μια κυβέρνηση, όταν κάποιος παραβιάζει το Σύνταγμα, ανακηρύσσει ανεξαρτησία, κλείνει τους δρόμους, καλεί σε λαϊκή ανυπακοή, διατηρεί σχέσεις με ηγέτες χώρας που εισέβαλε στην Ουκρανία;».
Η παρακολούθηση του Σάντσεθ και οι αντιδράσεις της ισπανικής αντιπολίτευσης
Εδώ τελειώνει το νόμιμο κομμάτι της παρακολούθησης. Και αρχίζει το παράνομο. Τον Μάιο του 2022, ο Φέλιξ Μπολάνος, υφυπουργός στον πρωθυπουργό Σάντσεθ, αποκάλυψε πως το 2021, είχαν παραβιαστεί – από το παράνομο λογισμικό της εταιρίας NSO και το σύστημα
ΠΗΓΑΣΟΣ – τα τηλέφωνα του πρωθυπουργού Σάντσεθ και των υπουργών Άμυνας και Εσωτερικών.
Οπότε, και στην Ισπανία έγινε το γνωστό μπλέξιμο νόμιμων και παράνομων παρακολουθήσεων και όλα μαζί μπήκαν στο ίδιο μίξερ. Μια πρακτική που βολεύει τόσο εκείνους που νόμιμα παρακολουθούνται, όσο και αυτούς που αγοράζουν και χρησιμοποιούν παράνομα λογισμικά προς χάριν είτε της κατασκοπείας, είτε της κερδοφορίας μέσω της συλλογής πληροφοριών.
Αλλά και πάλι, στην Ισπανία, οι αντιδράσεις υπήρξαν ήπιες και σε τίποτε δεν θυμίζουν τον θόρυβο που γίνεται εδώ στην Ελλάδα και την επιλογή της στρατηγικής του εύκολου στόχου.
Από την πλευρά του καταλανικού ERC ο Γαμπριέλ Ρουφιάν μίλησε για ύποπτο timing, σχολιάζοντας πως στην κυβέρνηση έγιναν «ξαφνικά από θύτες θύματα». (Στην πραγματικότητα, πιθανόν μετά την αποκάλυψη των νόμιμων παρακολουθήσεων κάποια κέντρα να βρήκαν ευκαιρία να προχωρήσουν σε παράνομες παρακολουθήσεις για δικούς τους λόγους).
Και το Λαϊκό Κόμμα, η αξιωματική αντιπολίτευση δηλαδή, μίλησε για «καθυστέρηση ενός έτους προκειμένου η κυβέρνηση να κερδίσει την συμπάθεια του ERC, από τις ψήφους του οποίου εξαρτάται». Δεν είπαν δηλαδή ότι η κυβέρνηση είναι ένοχη, αλλά ότι δεν μπορούσε να αποκαλύψει τις νόμιμες παρακολουθήσεις και δεν θέλησε να αποκαλύψει τις παράνομες (σ.σ. μάλλον ακριβώς για να μην προκληθεί η γνωστή σύγχυση και πέσει κι’ άλλο λάδι στη φωτιά). Και ότι, σύμφωνα πάντα με το Λαϊκό Κόμμα, τελικά η κυβέρνηση αποκάλυψε τις παράνομες παρακολουθήσεις προκειμένου να εξευμενίσει τους Καταλανούς όταν άρχισαν να καταψηφίζουν. Αλλά δεν κατηγόρησαν τον Σάντσεθ ως ενορχηστρωτή των παρακολουθήσεων.
Γιατί απομακρύνθηκε η επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών
Προσέξτε τώρα: Το περασμένο Μάιο η ισπανική κυβέρνηση απομάκρυνε από τα καθήκοντά της την επικεφαλής της εθνικής υπηρεσίας πληροφοριών Παθ Εστέμπαν, αντικαθιστώντας την με την Εσπεράνθα Καστελέιρο Γιαμαθάρες, δεύτερη μέχρι τότε στο υπουργείο Άμυνας μετά την αρμόδια για τις μυστικές υπηρεσίες υπουργό Άμυνας.
Η πρώην πλέον επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών δήλωσε ενώπιον κοινοβουλευτικής επιτροπής ότι οι παρακολουθήσεις των Καταλανών έγιναν νόμιμα, πάντα με το πράσινο φως της Δικαιοσύνης. Ανάμεσά τους και ο νυν πρόεδρος της περιφέρειας Πέρε Αραγονές, τον καιρό που ήταν αντιπρόεδρος.
Σύμφωνα με την έρευνα της καναδικής οργάνωσης ψηφιακών δικαιωμάτων Citizen Lab, περισσότερα από 60 άτομα που συνδέονταν με το καταλανικό αυτονομιστικό κίνημα, αποτέλεσαν στόχο του λογισμικού κατασκοπείας Pegasus μεταξύ του 2017 και του 2020.
Και τι συνέβη μετά; Αποκαλύφθηκε ότι με το ίδιο λογισμικό παρακολουθείτο και ο ίδιος ο πρωθυπουργός και υπουργοί του, αλλά αυτοί παρανόμως. Προς το παρόν δεν έχει βρεθεί ποιο ξένο κέντρο προχώρησε στην παραβίαση – αν και ακούγονται τα ονόματα διαφόρων χωρών.
Ποιος ήταν και στην Ισπανία ο λόγος για την απομάκρυνση της επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών; Ακριβώς ότι δεν ενημέρωσε την κυβέρνηση για την παρακολούθηση των Καταλανών, αν και επρόκειτο για ιδιαίτερα ευαίσθητο εθνικά θέμα. Δηλαδή όχι επειδή το έκαναν, αλλά επειδή δεν ενημέρωσαν τον πρωθυπουργό.
Αλλά στην Ισπανία δεν βγήκε κανείς να καταγγείλει τον Σάντσεθ και τον Ιγκλέσιας ως υπεύθυνους, ενορχηστρωτές, ένοχους και τα λοιπά. Έχουν δοθεί οι εξηγήσεις για τους λόγους της επίσημης παρακολούθησης, αναζητούνται οι λόγοι της παράνομης παρακολούθησης και έχουν επιβληθεί κυρώσεις όσον αφορά σε παρατυπίες και λανθασμένους χειρισμούς.
Υπάρχουν και άλλα παραδείγματα.
Η παρακολούθηση του τηλεφώνου της Μέρκελ και γιατί η υπόθεση πήγε στο αρχείο
Το καλοκαίρι του 2013 η Γερμανία είχε συγκλονιστεί από τις αποκαλύψεις του πρώην συμβούλου της NSA Έντουαρντ Σνόουντεν σχετικά με ένα τεράστιο σύστημα παρακολούθησης των τηλεφωνικών συνδιαλέξεων και των διαδικτυακών επικοινωνιών Γερμανών πολιτών, ακόμη και του κινητού τηλεφώνου της καγκελαρίου Μέρκελ – καιμάλιστα για πολλά χρόνια.
«Η κατασκοπεία μεταξύ φίλων δεν είναι καθόλου σωστή», είχε δηλώσει τότε η κ. Μέρκελ. Και ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα είχε αποκλείσει το ενδεχόμενο μελλοντικών επιχειρήσεων κατασκοπείας σε βάρος της Μέρκελ, παραδεχόμενος με αυτόν τον τρόπο ότι είχαν γίνει στο παρελθόν.
Τον Ιούνιο του 2014 η γερμανική Δικαιοσύνη είχε ξεκινήσει έρευνα και τον Ιούνιο του 2015 η ομοσπονδιακή εισαγγελία ανακοίνωσε ότι την έθεσε στο αρχείο. Όπως ανακοινώθηκε, η έρευνα εγκαταλείφθηκε «επειδή οι κατηγορίες δεν μπορούν να αποδειχθούν νόμιμα στο πλαίσιο μίας διαδικασίας του ποινικού δικαίου».
Στο μεταξύ, αποκαλύφθηκε πως οι γερμανικές μυστικές υπηρεσίες εξωτερικού (BND) πρόσφεραν βοήθεια στην αμερικανική NSA, προκειμένου να παρακολουθούνται Ευρωπαίοι πολιτικοί, αλλά και ευρωπαϊκές εταιρείες. Κατά την κατάθεσή της ενώπιον της αρμόδιας κοινοβουλευτικής επιτροπής η καγκελάριος δήλωσε: «Δεν γνώριζα τίποτε για αυτό. Είχα εμπιστευτεί τον πρώην επικεφαλής της μυστικής υπηρεσίας εξωτερικού».
Εδώ να σημειώσουμε ότι τον Νοέμβριο του 2015 το περιοδικό Σπήγκελ είχε αποκαλύψει ότι μεταξύ αυτών που παρακολουθούσαν οι γερμανικές μυστικές υπηρεσίες ήταν και η ελληνική πρεσβεία το Βερολίνο.
Σύμφωνα με το δημοσίευμα, η BND παρακολουθούσε τα υπουργεία Εσωτερικών των ΗΠΑ, της Δανίας, της Κροατίας, της Αυστρίας και της Πολωνίας, τηλεφωνικές συνδέσεις των ΗΠΑ στις Βρυξέλλες, στα Ηνωμένα Έθνη στη Νέα Υόρκη και το αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών στην Ουάσιγκτον. Ακόμη και η «hotline» του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών για ταξιδιωτικές οδηγίες βρισκόταν στη λίστα της BND, σύμφωνα με το περιοδικό, ενώ το ενδιαφέρον τής υπηρεσίας δεν περιοριζόταν σε κρατικούς φορείς, αλλά περιελάμβανε και Μη-Κυβερνητικές Οργανώσεις, όπως η Care International, η Oxfam και ο Ερυθρός Σταυρός στη Γενεύη.
Αρνούνται να απαντήσουν διακομματικά
Αξίζει να σημειώσουμε πως η γερμανική κυβέρνηση αρνείται να δώσει απαντήσεις στην βουλευτή Μαρτίνα Ρέννερ (προέρχεται από το κόμμα της Αριστεράς) που καταθέτει και επανακαταθέτει ερωτήσεις και επί της προηγούμενης κυβέρνηση και στην σημερινή, όπου έχουν συνασπιστεί οι Σοσιαλδημοκράτες, οι Πράσινοι και οι Φιλελεύθεροι. Μάλιστα, οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα διαμαρτυρήθηκαν, καθώς, όπως ανέφεραν σε ανακοίνωσή τους, περίμεναν μεγαλύτερη διαφάνεια από την σημερινή κυβέρνηση.
Όταν ο Μακρόν πέταξε το κινητό του
Τέλος, τον Ιούλιο του 2021 αποκαλύφθηκε στη Γαλλία εκτεταμένο δίκτυο παρακολουθήσεων με πιθανούς στόχους τον Πρόεδρο Μακρόν, τουλάχιστον πέντε υπουργούς του και του πρώην πρωθυπουργού Εντουάρ Φιλίπ. Ο Μακρόν πέταξε το κινητό του και άλλαξε αριθμό, ενώ ακόμη αναζητούνται οι ένοχοι.
Ανάμεσα στους παρακολουθούμενους ήταν και ένας πρώην βουλευτής της «Ανυπότακτης Γαλλίας» του Μελανσόν. Ο τελευταίος, μέγας πολιτικός αντίπαλος του Μακρόν, κατήγγειλε το Ισραήλ (και όχι το Μαρόκο στο οποίο είχαν στραφεί τα φώτα), ενώ για την κυβέρνηση Μακρόν περιορίστηκε να μιλήσει για «ερασιτεχνισμό».
50.000 δυνητικά θύματα από το 2016
Σύμφωνα με τις αποκαλύψεις, που προέκυψαν από μεγάλη δημοσιογραφική έρευνα, η λίστα των τηλεφώνων -στόχων από το 2016 παγκοσμίως αφορά 50.000 κινητά τηλέφωνα – ανάμεσά τους και αυτά 180 δημοσιογράφων. Περιλαμβάνει επίσης πολιτικούς και ακτιβιστές, ενώ και ο δολοφονηθείς δημοσιογράφος Τζαμάλ Κασόγκι εντοπίστηκε μέσω της παρακολούθησης των τηλεφώνων των δύο γυναικών με τις οποίες σχετιζόταν.
Μεταξύ των ηγετών που δυνητικά παρακολουθούνταν εντοπίστηκαν και τα ονόματα του βασιλιά του Μαρόκου, των πρώην πρωθυπουργών του Ιράκ, του Πακιστάν, της Νότιας Αφρικής, της Αιγύπτου, του Λιβάνου, της Ουγκάντας, της Αλγερίας, του Αζερμπαϊτζάν, του πρώην προέδρου του Μεξικού, του πρώην πρωθυπουργού του Βελγίου Σαρλ Μισέλ, πολλών ευρωβουλευτών, μεταξύ των οποίων οι Λουί Μισέλ και Ζορντί Σολ, του επικεφαλής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, του πρώην διαπραγματευτή στις συνομιλίες ΗΠΑ- Ιράν, της πριγκίπισσας Λατίφα, του Ραούλ Γκάντι, ηγέτη του αντιπολιτευόμενου Κόμματος του Κογκρέσου στην Ινδία.
Όλα αυτά τα τηλέφωνα εντοπίστηκαν σε βάση δεδομένων της συγκεκριμένης εταιρίας καισυναποτελούν τον μακρύ κατάλογο των πιθανόν θυμάτων παρακολούθησης. Τον Μάρτιο του 2022, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποφάσισε την σύσταση επιτροπής που θα διερευνήσει τις καταγγελίες για πιθανή χρήση παράνομου λογισμικού από κράτη-μέλη και πιθανή παραβίαση ευρωπαϊκών κανονισμών. Συμπέρασμα: Όλα αυτά είναι πολύ σοβαρά και κανένας δεν θέλει να τα υποτιμήσει. Όταν γίνονται τέτοιες αποκαλύψεις, οι κυβερνήσεις λαμβάνουν μέτρα και παίρνουν νομοθετικές πρωτοβουλίες. Πρόκειται για ζητήματα που άπτονται τόσο του Κράτους Δικαίου, όσο και της εθνικής ασφάλειας. Ωστόσο, η πολιτική εργαλειοποίησή τους και η απόπειρα ταύτισης με μία κυβέρνηση και ένα κόμμα δεν βοηθούν στην διαφάνεια, αλλά στην συσκότιση. Γιατί ο πολτός που βγαίνει από αυτό το μίξερ είναι πολύ σκοτεινός και πολύ θολός…
* Η Σοφία Βούλτεψη είναι Βουλευτής Β3 Νοτίου Τομέα Αθηνών, υφυπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, δημοσιογράφος
