Πριν λίγες μέρες ανακοινώθηκε από την κυβέρνηση ότι υποβλήθηκε στο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας το δεύτερο αίτημα πληρωμής, χάρις στο οποίο θα εισρεύσουν στη χώρα 3,56 δισ. ευρώ. Το ποσό αυτό σχεδόν μονοπώλησε το ενδιαφέρον την ειδησεογραφίας, αφήνοντας, παρά την προσπάθεια των συντακτών της ανακοίνωσης, σε δεύτερη ή και σε τρίτη σειρά προτεραιότητας το ότι για να υποβληθεί το αίτημα αυτό χρειάστηκε να ολοκληρωθούν επιτυχώς 28 προβλεπόμενα ορόσημα από τα οποία 19 αφορούν όχι επενδύσεις αλλά – σημειώστε το αυτό – μεταρρυθμίσεις.
Αν ένα τυχαίο δείγμα πολιτών ερωτηθεί τι φέρνει στη χώρα το Ταμείο Ανάκαμψης, οι περισσότεροι θα απαντήσουν ότι θα φέρει από την Ευρώπη πολλά δισεκατομμύρια ευρώ. Ορισμένοι από αυτούς θα έχουν συγκρατήσει και το ακριβές ποσόν.
Λιγότεροι θα είναι αυτοί που στην απάντησή τους θα συνδέσουν το νέο αυτό ταμείο με τις επενδύσεις που θα χρηματοδοτήσει και τους τομείς που θα αφορούν. Ελάχιστοι όμως –έως κανένας – θα είναι αυτοί που γνωρίζουν ότι το Ταμείο Ανάπτυξης υποχρεώνει τη χώρα μας, όπως και τα άλλα κράτη-μέλη που επωφελούνται από αυτό, να υλοποιήσει, παράλληλα με τις επενδύσεις, και μια σειρά σημαντικών μεταρρυθμίσεων, από τις οποίες μάλιστα εξαρτάται η χρηματοδότηση του συνολικού Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
Η λάμψη του διόλου ευκαταφρόνητου ποσού των τριάντα δύο δισεκατομμυρίων ευρώ δεν επιτρέπει να φωτιστούν οι επενδύσεις που θα υλοποιηθούν χάρις στους πόρους αυτούς ενώ επισκιάζει σχεδόν πλήρως το εξ ίσου – αν όχι και περισσότερο – σημαντικό σκέλος των μεταρρυθμίσεων.
Όπως όμως αναφέρει σχετική μελέτη της Τράπεζας της Ελλάδος, οι μεταρρυθμίσεις του εθνικού σχεδίου ανάκαμψης θα αυξήσουν το ελληνικό ΑΕΠ κατά 2,6% και οι επενδύσεις κατά 4,3%. Πάνω δηλαδή από το ένα τρίτο της προβλεπόμενης στο σχέδιο ανάκαμψης αύξησης του ελληνικού ΑΕΠ (6,9%) θα οφείλεται στις μεταρρυθμίσεις, οι οποίες μάλιστα εν γένει δεν συνεπάγονται δημοσιονομικό κόστος, ενώ οι επενδύσεις θα απαιτήσουν 32 δισεκατομμύρια ευρώ.
Στη μελέτη της Τράπεζας της Ελλάδος επισημαίνεται μάλιστα ότι «σε αντίθεση με την τελικά παροδική οικονομική επέκταση που χρηματοδοτείται από επιχορηγήσεις και δάνεια, οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις οδηγούν σε μόνιμη αύξηση της παραγωγικής ικανότητας της οικονομίας». Παράγουν, δηλαδή, ανθεκτικότητα για την οικονομία. Μια ανθεκτικότητα που έλειψε καταφανώς, τόσο κατά τη χρηματοπιστωτική κρίση όσο και κατά την πανδημία, όταν η ανάπτυξη των ετών που είχαν προηγηθεί έδωσε τη θέση της σε δραματική ύφεση. Πράγμα που έδειξε ότι οι μέχρι τότε ακολουθούμενες αναπτυξιακές πολιτικές μπορούσαν μεν να διασφαλίσουν θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης αλλά δεν προσέδιδαν στην οικονομία την ανθεκτικότητα που απαιτούνταν για να αντιμετωπίσει και να ξεπεράσει τις δύο κρίσεις.
Το πάθημα έγινε μάθημα. Και η ανθεκτικότητα είναι το σημαντικό καινοτομικό στοιχείο που εισάγουν οι μεταρρυθμίσεις στον αναπτυξιακό σχεδιασμό, και το οποίο φαίνεται ότι θα είναι βασικό συστατικό στοιχείο της αναπτυξιακής πολιτικής της ΕΕ και των χωρών της στα χρόνια που έρχονται. Δεν είναι βέβαια εύκολο να ξεπεραστεί εντελώς η μέχρι χθες κρατούσα αντίληψη.
Αυτό, μεταξύ άλλων, φαίνεται από το ότι, στον καθημερινό λόγο κυριαρχεί στον τίτλο του νέου ταμείου η «ανάκαμψη» και στις περισσότερες περιπτώσεις υποχωρεί – αν δεν αποσιωπάται - η «ανθεκτικότητα».
Η ένταξη μεταρρυθμίσεων στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας διασφαλίζει ότι η υλοποίησή τους δεν είναι στη διακριτική ευχέρεια της κυβέρνησης αλλά είναι υποχρεωτική δεδομένου ότι η ροή των χρηματοδοτήσεων του Ταμείου Ανάκαμψης συναρτάται άμεσα με αυτές.
Η εφαρμογή τους δεν εξαρτάται δε από προεκλογικές περιόδους ούτε από «μεταρρυθμιστικές κοπώσεις» και μόνο μείζονες – και απευκταίες - ανακατατάξεις θα μπορούσαν να τις επηρεάσουν/αναστείλουν. Επομένως, από το σύνολο των προγραμματιζόμενων μεταρρυθμίσεων, οι ενταγμένες στο Ταμείο Ανάκαμψης πρέπει να θεωρούνται ως οι πιο «σίγουρες» να εφαρμοσθούν.
Θα είναι όμως λάθος να τις αντιμετωπίζουμε μόνο ως προϋποθέσεις χρηματοδότησης των έργων του Ταμείου. Οι μεταρρυθμίσεις είναι αφ’ εαυτών αναπόσπαστο κομμάτι της αναπτυξιακής προσπάθειας. Χωρίς αυτές η όλη ανάπτυξη θα είναι κουτσή και η διατήρησή της αβέβαιη.
*Ο Αλέκος Κρητικός είναι Ειδικός Σύμβουλος του ΕΛΙΑΜΕΠ, πρώην στέλεχος ΕΕ, πρώην ΓΓ στα υπουργεία Ανάπτυξης και Εσωτερικών
