Η αίσθηση για την ποιότητα ζωής που έχουμε επηρεάζει πολιτικές επιλογές και εκλογικά αποτελέσματα. Ανεξαρτήτως από το αν η κοινωνική δυσαρέσκεια προέρχεται από τη σκληρή καθημερινότητα, τις οικονομικές δυνατότητες του κάθε πολίτη, τη λειτουργία των θεσμών και της κοινωνίας ευρύτερα, η ουσία είναι ότι δυσαρεστημένοι πολίτες υιοθετούν πιο εύκολα μια καταγγελτική και ισοπεδωτική στάση απέναντι στα πολιτικά δρώμενα, απαξιώνοντας κοινωνικούς και πολιτικούς θεσμούς και δημοκρατικές διαδικασίες.
Οι «δυσαρεστημένοι» αποτελούν ένα μεγάλο μέρος των ψηφοφόρων που υιοθετούν ακραίες πολιτικές προτάσεις και ιδεολογίες με την ψευδαίσθηση ανατροπών και ρήξεων που ελπίζουν ότι θα βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τους.
Με βάση τα παραπάνω και ενόψει των επερχόμενων Ευρωεκλογών έχει νόημα να μελετήσουμε τον βαθμό ικανοποίησης των Ελλήνων από την ποιότητα ζωής τους σε σύγκριση με τους υπόλοιπους Ευρωπαίους πολίτες. Είναι εξίσου σημαντικό να δούμε αν υπάρχουν περιφερειακές αποκλίσεις στην Ελλάδα ή αν υπάρχει μια οριζόντια δυσαρέσκεια στο σύνολο της επικράτειας.
Αξιοποιώντας τα στοιχεία του Ευρωβαρόμετρου, μπορούμε να αντιληφθούμε το μέγεθος του προβλήματος και να κατανοήσουμε καλύτερα το πολιτικό τοπίο της χώρας μας. Για τις ανάγκες της ανάλυσης, η Ελλάδα διαιρείται σε τέσσερις ευρύτερες περιφέρειες (σε επίπεδο NUTS 1): Αττική, Βόρεια Ελλάδα, Κεντρική Ελλάδα και Πελοπόννησος, και τέλος, Νησιά του Αιγαίου και Κρήτη.
Ο χρησιμοποιούμενος δείκτης, που αποτελεί σταθμισμένη σύνθεση απαντήσεων σε ομοειδή ερωτήματα, κυμαίνεται από το 1 (απόλυτη δυσαρέσκεια) έως το 4 (απόλυτη ικανοποίηση), με τον μέσο όρο στις περιφέρειες της ΕΕ να διαμορφώνεται στο 2,95, δείχνοντας μακροσκοπικά ένα επίπεδο μερικής ικανοποίησης. Όπως φαίνεται και στον Χάρτη που ακολουθεί, από τις ελληνικές περιφέρειες, τα Νησιά του Αιγαίου και η Κρήτη είναι πιο κοντά στο Ευρωπαϊκό μέσο όρο (με βαθμό ικανοποίησης 2.88) και ακολουθούν η περιφέρεια της Βόρειας Ελλάδας (2.56), της Κεντρικής Ελλάδας (2.38) και τελευταία, η περιφέρεια της Αττικής (2.36).
Με βάση τις απόλυτες αυτές τιμές, το συμπέρασμα είναι ότι στην Ελλάδα υπάρχει μια σχετική ισορροπία μεταξύ ικανοποιημένων και δυσαρεστημένων πολιτών με τα Νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη να είναι η περιφέρεια εκείνη με το μεγαλύτερο ποσοστό σχετικά ικανοποιημένων πολιτών (κοντά στο 3) από την ποιότητα ζωής τους.
Ωστόσο, κατατάσσοντας τις 194 περιφέρειες της ΕΕ (σε επίπεδο περιφερειών NUTS 1 και NUTS 2), με βάση τις σχετικές επιδόσεις τους στο θέμα αυτό, οι τρεις από τις τέσσερις ελληνικές περιφέρειες, με εξαίρεση αυτή των νησιών του Αιγαίου (που εμφανίζεται στη θέση 118), καταλαμβάνουν διόλου κολακευτικές θέσεις. Η περιφέρεια της Αττικής βρίσκεται στην τρίτη θέση από το τέλος (192), η Κεντρική Ελλάδα είναι πέμπτη από το τέλος (190) και η Βόρεια Ελλάδα ανήκει στην τελευταία εικοσάδα (178). Στις πρώτες πέντε θέσεις εμφανίζονται περιφέρειες από την Φινλανδία, το Λουξεμβούργο, την Ολλανδία και την Αυστρία ενώ στην τελευταία πεντάδα, εκτός των δύο ελληνικών περιφερειών βρίσκονται επίσης δύο περιφέρειες της Ουγγαρίας και μία της Γαλλίας.
Εξίσου ανησυχητική είναι η κατάσταση σχετικά με την αίσθηση των πολιτών για τις προοπτικές βελτίωσης της ζωής τους. Και στις τέσσερις ελληνικές περιφέρειες, οι προσδοκίες των πολιτών είναι αρνητικές, εκτιμώντας ότι η ποιότητα ζωής τους θα χειροτερεύσει στο μέλλον.
Χρησιμοποιώντας ως δείκτη τη σταθμισμένη διαφορά μεταξύ «αισιόδοξων» και «απαισιόδοξων» πολιτών ανά Ευρωπαϊκή περιφέρεια, οι τρεις από τις τέσσερις περιφέρειες της Ελλάδας βρίσκονται και πάλι στην τελευταία εικοσάδα, με ξεκάθαρη υπερίσχυση των «απαισιόδοξων» που προβλέπουν χειροτέρευση της ποιότητας ζωής τους στο μέλλον (η περιφέρεια Κεντρικής Ελλάδας τρίτη από το τέλος, η Βόρεια Ελλάδα στην τελευταία δεκάδα και τα Νησιά Αιγαίου και η Κρήτη στην θέση 175 από τις 194).
Ακόμα και στην Αττική, που βρίσκεται πιο ψηλά στη λίστα, υπερισχύουν οι «απαισιόδοξοι», δίνοντας μια συνολικά αρνητική εικόνα για την προοπτική βελτίωσης της ποιότητας ζωής στη χώρα μας. Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, πολύ πιο αισιόδοξοι είναι οι πολίτες σε Σουηδία, Φινλανδία και Ολλανδία, ενώ εξίσου αρνητικοί με τους κατοίκους των ελληνικών περιφερειών σχετικά με το μέλλον τους είναι οι πολίτες περιφερειών της Γαλλίας και της Γερμανίας, καταλαμβάνοντας τις υπόλοιπες οκτώ θέσεις στην τελευταία δεκάδα, γεγονός που προαναγγέλλει ανησυχητικές πολιτικές εξελίξεις τουλάχιστον στις περιφέρειες αυτές αλλά και ευρύτερα στις συγκεκριμένες χώρες!
Είναι ελαφρώς ενθαρρυντικό, βέβαια, το γεγονός ότι συγκρίνοντας την τρέχουσα κατάσταση με το παρελθόν παρατηρείται μια βελτίωση του σχετικού δείκτη σε σχέση, τουλάχιστον, με το 2012 και στις τέσσερις μεγάλες περιφέρειες της Ελλάδας. Η βελτίωση αυτή, ωστόσο, δεν αρκεί για να καλύψει την απόσταση που μας χωρίζει από την υπόλοιπη Ευρώπη.
Εξαίρεση αποτελεί η περιφέρεια των νήσων του Αιγαίου και της Κρήτης, οι κάτοικοι της οποίας διαχρονικά αισθάνονται πιο ικανοποιημένοι με την ποιότητα ζωής τους σε σχέση με τις υπόλοιπες περιφέρειες της χώρας, με εξαίρεση το 2015, μεσούσης της οξύτατης μεταναστευτικής κρίσης.
Η αξιολόγηση της ποιότητας ζωής διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία. Σίγουρα, είναι δύσκολο να ανιχνευτούν τα βαθύτερα αίτια της απαισιοδοξίας των Ελλήνων και αν αυτή συνδέεται με αντικειμενικά δεδομένα (αγοραστική δύναμη, ασφάλεια, περιβαλλοντική χειροτέρευση κ.α.) ή περισσότερο με την υποκειμενική αίσθηση περί μιας κοινωνικής κατάστασης.
Σε κάθε περίπτωση, όμως, η δυσαρέσκεια αυτή αποτελεί ευκαιρία που αξιοποιείται κατά κόρον από λαϊκίστικά πολιτικά αφηγήματα που εκτοξεύονται στο κέντρο της πολιτικής σκηνής. Η δυσαρέσκεια γεννά λαϊκισμό και πολιτική ριζοσπαστικοποίηση, οι οποίες τρέφουν και τρέφονται με τη σειρά τους από τη δυσαρέσκεια. Ο φαύλος αυτός κύκλος, δυστυχώς, αναμένεται να επηρεάσει σημαντικά τις επερχόμενες Ευρωεκλογές!
* Ο Αντώνης Παπακώστας είναι πρώην στέλεχος της ΕΕ και ο Σπύρος Μπλαβούκος είναι Καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Επικεφαλής Ευρωπαϊκού Προγράμματος ‘Αριάν Κοντέλλη’, ΕΛΙΑΜΕΠ.
