Θέλω ευθύς εξαρχής να διευκρινίσω ότι δεν έχω καμιά μαγική συνταγή έτοιμη είτε από το παρελθόν είτε από το παρόν είτε από τις κουζίνες του μέλλοντος για αυτήν τη σύγχρονη αριστερά. Το δρόμο θα τον φτιάχνουμε περπατώντας σε αχαρτογράφητα εδάφη.
Η αριστερά όλων των αποχρώσεων ακόμα και αυτή που είχε πάρει έγκαιρα τις αποστάσεις της από το σοβιετικό μοντέλο - σοσιαλδημοκρατική και ευρωκομμουνιστική - ζει ακόμα τις συνέπειες της κατάρρευσης του '89. Ας συμπεριλάβουμε στις αιτίες την αδυναμία της να συνειδητοποιήσει έγκαιρα τις κοινωνικές αλλαγές με την κατακόρυφη μείωση του ειδικού βάρους της παραδοσιακής εργατικής τάξης, γύρω από την οποία είχαν πολιτικά και οργανωτικά συγκροτηθεί τα κόμματα της Αριστεράς.
Το οραματικό ιδεολογικό πρόταγμα εκ των πραγμάτων υποχώρησε γιατί εξέλειπε το υπαρκτό παράδειγμα. Και η αριστερά όλο αυτό το διάστημα έπρεπε να ανακαλύψει πάλι τον εαυτό της στηριζόμενη πάνω στο πολιτικό - προγραμματικό στοιχείο. Για αυτό και κόμματα ιδεολογικής κατά βάση ενότητας οδηγήθηκαν σε απίσχναση έως εξαφάνιση ενώ εκείνα που έδωσαν μεγαλύτερο βάρος στο προγραμματικό σκέλος επιβίωσαν και κάποια αναπτύχθηκαν κιόλας.
Αυτό όμως που διαψεύστηκε πανηγυρικά ήταν η εσπευσμένη ετυμηγορία περί του τέλους της Ιστορίας, της θριαμβευτικής επικράτησης του ανόθευτου συνδυασμού καπιταλισμού και τυπικής δημοκρατίας. Σε συνδυασμό μάλιστα με την παταγώδη αποτυχία στην πράξη της θεωρίας των trickle - down economics, όπου τελικά οι πλούσιοι έγιναν πλουσιότεροι ενώ οι από κάτω βυθίστηκαν περαιτέρω. Μαζί με το τέλος της Ιστορίας περίμεναν και το τέλος της Αριστεράς, κάθε Αριστεράς.
Η πανούργα, όμως, Ιστορία μίλησε αλλιώς και προέκυψε νέα ύλη αξιοποιήσιμη για την Αριστερά. Νέες αντιθέσεις ξεπήδησαν στο νέο εργασιακό τοπίο που ακόμα και αν δεν βρίσκουν εύκολα συνδικαλιστική κάλυψη για τους εργαζόμενους συγκροτούν μια σύγχρονη και διαφορετική εργατική τάξη. Η δημοκρατία αντί να βαθαίνει και να εξαπλώνεται, σε πολλές -αναπτυγμένες μάλιστα- χώρες συρρικνώνεται. Το κοινωνικό κράτος - ακόμα και στη ναυαρχίδα του την ΕΕ- επίσης συρρικνώνεται κάτω από το βάρος της νεοφιλελεύθερης αντίληψης, με δραματικές συνέπειες ορατές ιδιαίτερα τα χρόνια της πανδημίας. Ο κόσμος μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού δεν έγινε πιο ειρηνικός.
Η φτώχεια και οι τοπικές συρράξεις σε συνδυασμό με τις εκρήξεις εθνικισμού δημιούργησαν τεράστια μεταναστευτικά - προσφυγικά ρεύματα, νέες αντιθέσεις και έκρηξη της ξενοφοβίας και του ρατσισμού. Παλιές πολιτισμικές αντιθέσεις αναβιώνουν επιθετικά. Οι διακρίσεις, έμμεσες ή άμεσες, στη βάση του φύλου, της φυλής, της θρησκείας, της εθνοτικής καταγωγής, της προέλευσης, της εθνικότητας, του σεξουαλικού προσανατολισμού, οι διακρίσεις σε βάρος της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, λειτουργούν καθοριστικά για τον αποκλεισμό αντίστοιχων ομάδων από τις θεμελιώδεις ελευθερίες.
Μου είναι αδιανόητο και αποκρουστικό να διαβάζω από διανοούμενους που πέρασαν έστω και λίγο από την Αριστερά να αποκαλούν όλες αυτές τις κατηγορίες συμπολιτών μας «περιθώριο» με το οποίο πολύ κακώς ασχολείται μια κατά τη γνώμη τους αποπροσανατολισμένη σύγχρονη Αριστερά. Αλλά ας τους αφήσουμε στη μακαριότητα τους αφού έχουν από καιρό μεταναστεύσει στη δεξιά και αποδεχθεί όλα τα Ακροδεξιάς προέλευσης στερεότυπα.
Υπάρχει, λοιπόν, πρώτη ύλη. Γι' αυτό και αντέχει η Αριστερά. Εκείνη βέβαια η Αριστερά που θέλει να αναμετρηθεί με τα σύγχρονα προβλήματα, που διαφέρουν ως προς την προτεραιότητα κατά ήπειρο ακόμα και κατά χώρα. Άλλη Αριστερά επελαύνει στη Λατινική Αμερική με ντόμινο εκλογικών επιτυχιών, άλλη ανακάμπτει στην Ευρώπη. Άλλες συμμαχίες συνάπτει στη Λατινική Αμερική, άλλες στην Ευρώπη. Στην Ισπανία οι Σοσιαλιστές συνεργάζονται με τους Podemos, στη Γερμανία το Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα συνεργάζεται με τους Πράσινους αλλά και με τους Φιλελεύθερους και όλοι περιμένουν με ενδιαφέρον να δουν το αποτέλεσμα αυτής της ολίγον παρά φύσιν συνεργασίας.
Παρατηρώντας κατά χώρα τις διάφορες Αριστερές έρχεται κάποιος αντιμέτωπος με ένα ερώτημα. Αυτή η σύγχρονη πληθυντική Αριστερά, που πολλές φορές δεν είναι εύκολο να την προσδιορίσεις με ακρίβεια και μάλιστα με κατηγοριοποιήσεις του παρελθόντος, έχει στοιχεία λαϊκισμού;
Η απάντηση είναι ναι αλλά όχι σε βαθμό ανησυχητικό και αποσταθεροποιητικό. Η σύγχρονη Αριστερά είναι προσγειωμένη στην ανάγκη διατήρησης δημοσιονομικής σταθερότητας. Ακόμα και στη Λατινική Αμερική - πόσο μάλλον στην Ευρώπη - η αλλαγή συνοδεύεται με το αίτημα για σταθερότητα. Να το πω αλλιώς. Μπορούμε να αντέξουμε μια δόση λαϊκισμού. Πόσο μάλλον όταν για χρόνια ζήσαμε το αντίθετο.
Στο όνομα μιας σταυροφορίας κατά του λαϊκισμού εξοβελίστηκε η λαϊκότητα και δαιμονοποιήθηκαν οι λαϊκές διεκδικήσεις. Τώρα που το εκκρεμές κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση είναι φυσικό να υπάρχουν και υπερβολές. Όμως το υβρίδιο που ονομάζεται σύγχρονη Αριστερά πιστεύω ότι έχει όλες τις προϋποθέσεις να αναμετρηθεί με προβλήματα αλλά και με τον ίδιο τον εαυτό της.
* Ο Νίκος Μπίστης είναι μέλος του Πολιτικού Συμβουλίου του ΣΥΡΙΖΑ Προοδευτική Συμμαχία
