Ομορφιά και ποιητικότητα διατρέχουν τις κινηματογραφικές ταινίες της Γερμανίδας Άνγκελα Σάνελεκ, μίας από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του σύγχρονου γερμανικού κινηματογράφου. Οι ταινίες της θέτουν ερωτήματα και μας συγκινούν δίχως να κατευθύνουν – η Τέχνη, άλλωστε, θέτει ερωτήματα, το κοινό καλείται εκ των έσω να δώσει τις δικές του απαντήσεις. Καλείται επίσης –στις ταινίες της Σάνελεκ– να συμπληρώσει δημιουργικά ό,τι σκοπίμως αποσιωπάται ή παραλείπεται.
Η μη κατεύθυνση, η μη βιάση, συνάδει με τα χαρακτηριστικά των πλάνων της: ήρεμα και στατικά στη δομή τους ώστε καθετί, οποιαδήποτε κίνηση, να αποκτά βαρύτητα. Πραγματεύονται την υπαρξιακή διάσταση των πραγμάτων καθότι η Σάνελεκ ανταποκρίνεται σε έναν από τους ορισμούς του ανθρώπου που σκηνοθετεί: παρατηρεί. Παρατηρεί τους ανθρώπους, τις κινήσεις, τις συμπεριφορές τους.
Η κινηματογραφική της γραφή είναι καινοτόμος και πειραματική και τι πιο ταιριαστό από ένα αφιέρωμα στην σκηνοθέτη να πραγματοποιείται στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας (Athens Avant-Garde Film Festival). Το εν λόγω φεστιβάλ, η Ταινιοθήκη της Ελλάδος και το Ινστιτούτο Γκαίτε συνδιοργανώνουν για πρώτη φορά στην Ελλάδα πλήρη ρετροσπεκτίβα στο έργο της Άνγκελα Σάνελεκ, υπό τον τίτλο «Το αινιγματικό σινεμά της Αngela Schanelec». Αποτελείται από εννέα ταινίες μεγάλου μήκους, μία ταινία μεσαίου μήκους και τρεις ταινίες μικρού μήκους που θα προβληθούν το διάστημα μεταξύ 8 και 12 Δεκεμβρίου στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος και το Ινστιτούτο Γκαίτε, δίνοντας στο κοινό την ευκαιρία να θυμηθεί ή να γνωρίσει το έργο της, παρουσία της Σάνελεκ – εκτός του ότι θα είναι παρούσα στις προβολές, θα παραδώσει masterclass.
Μεταξύ των ταινιών που θα προβληθούν θα είναι η «Μουσική» (Music, 2023), μία σύγχρονη μεταφορά του Οιδίποδα που γυρίστηκε στην Ελλάδα με ηθοποιούς από την Ελλάδα και το εξωτερικό, και για την οποία, τον περασμένο Φεβρουάριο, διεκδίκησε τη Χρυσή Άρκτο και εν τέλει κέρδισε την Αργυρή Άρκτο Καλύτερου Σεναρίου στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου.
Οι έχοντες ήδη παρακολουθήσει την ταινία θα έχουν διαπιστώσει ότι η αφήγηση ξετυλίγεται σαν μια χορογραφία όπου τα σώματα των ηρώων συνομιλούν με το χώρο και τα φυσικά στοιχεία, σε μια μεταμοντέρνα και αινιγματική εκδοχή του μύθου του Οιδίποδα.
Στην ταινία, ο Ίωνας, μετά τη γέννησή του, εγκαταλείπεται στα ελληνικά βουνά, τον βρίσκουν και τον υιοθετούν, χωρίς εκείνος να έχει ποτέ γνωρίσει τον πατέρα ή τη μητέρα του. Αργότερα, γνωρίζει την Ηρώ, μια δεσμοφύλακα στη φυλακή όπου είναι έγκλειστος μετά από ένα ατύχημα. Εκείνη τον φροντίζει ηχογραφώντας του μουσική. Λόγω της όρασής του που σταδιακά εξασθενεί όλο και περισσότερο, και για κάθε απώλεια που υφίσταται, θα κερδίζει κάτι σε αντάλλαγμα –παρά την τύφλωσή του, θα ζήσει μία ζωή ολοκληρωμένη.
Από την ταινία «Μουσική». Πηγή φωτ.: Ταινιοθήκη της Ελλάδος
Δεκτή πολλαπλών ερμηνειών, η «Μουσική» εκφράζει το ιδιότυπο κινηματογραφικό σύμπαν της Σάνελεκ. Στις ταινίες της, η Σάνελεκ, «έχει μετουσιώσει τα διδάγματα του Μπρεσόν στην αποτύπωση των συγκινήσεων, ενώ η πορεία της στο θέατρο τής έδωσε ένα κλειδί για να προσεγγίσει τη χρονικότητα στην αφήγηση», όπως τονίζει – μεταξύ άλλων – στο σημείωμά της η πρόεδρος της Ταινιοθήκης της Ελλάδος, Μαρία Κομνηνού.
«Οι ταινίες της Σάνελεκ διεισδύουν στα θεμέλια της κοινωνικής τάξης και της υποκειμενικής ταυτότητας, υποσκάπτοντας αυτό που ονομάζουμε συνήθως πραγματικότητα», συμπληρώνει – ανάμεσα σε άλλα, η δρ. Stefanie Peter, Διευθύντρια Πολιτιστικών Προγραμμάτων του Ινστιτούτου Γκαίτε και των Ινστιτούτων Γκαίτε της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.
Άνγκελα Σάνελεκ
Άνγκελα Σάνελεκ @ Jens Koch. Πηγή φωτ.: Ταινιοθήκη της Ελλάδος
Αγαπημένη των μεγαλύτερων φεστιβάλ (Κάννες, Βερολίνο, Λοκάρνο) και των κριτικών, η Άνγκελα Σάνελεκ (γενν. 1962) είναι μία από τις πρωτεργάτριες και σημαντικότερες εκπροσώπους του αισθητικού κινήματος της Σχολής του Βερολίνου, στο οποίο ανήκουν, μεταξύ άλλων, και οι Κρίστιαν Πέτσολντ, Τομάς Αρσλάν και Μάρεν Άντε.
Το σκηνοθετικό της ντεμπούτο «Καλότυχη Αδελφή μου» (Der Glück meiner Schwester) τιμήθηκε με το βραβείο Καλύτερης Ταινίας της Γερμανικής Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου το 1996, ενώ το 1998 απέκτησε διεθνή αναγνώριση με τη δεύτερή της ταινία «Μέρη στις Πόλεις» (Plätze in Städten) που παρουσιάστηκε στο τμήμα «Ένα Κάποιο Βλέμμα» του Φεστιβάλ των Καννών.
Το λιτό και αφαιρετικό σκηνοθετικό της στυλ συνέχισε να διαμορφώνεται μέσα από τις ταινίες «Μασσαλία» (Marseille, 2004), «Απομεσήμερο» (Nachmittag, 2007), «Ορλύ» (Orly, 2010) και τη γυρισμένη κατά ένα μέρος της στην Ελλάδα «Το Ονειρικό Μονοπάτι» (Der traumhafte Weg, 2016), που προβλήθηκαν στο Φεστιβάλ των Καννών, του Βερολίνου και του Λοκάρνο αντίστοιχα. Το 2019 η ταινία της «Ήμουν στο Σπίτι, Αλλά…» (Ich war zuhause, aber...) απέσπασε την Αργυρή Άρκτο Καλύτερης Σκηνοθεσίας στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βερολίνου.
Από την ταινία «Ήμουν στο Σπίτι, Αλλά…». Πηγή φωτ.: Ταινιοθήκη της Ελλάδος
Ρετροσπεκτίβες του έργου της έχουν παρουσιαστεί στο Harvard Film Archive, το Film at Lincoln Center της Νέας Υόρκης, το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βιέννης (Viennale) και το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Μασσαλίας (FIDMarseille).
Είναι καθηγήτρια κινηματογράφου στο Πανεπιστήμιο Καλών Τεχνών του Αμβούργου. Γεννήθηκε στη νότια Γερμανία το 1962, ξεκίνησε την καλλιτεχνική της καριέρα ως ηθοποιός προτού σπουδάσει σκηνοθεσία στη Γερμανική Ακαδημία Κινηματογράφου και Τηλεόρασης του Βερολίνου (dffb) κοντά στους Χαρούν Φαρόκι και Χάρτμουτ Μπιτόμσκι.
Ταινιοθήκη της Ελλάδος, Ιερά Οδός 48 και Μεγάλου Αλεξάνδρου, μετρό Κεραμεικός, τηλ. 210 3612046. Ινστιτούτο Γκαίτε, Ὁμήρου 14-16, 210 3661000. Αναλυτικό πρόγραμμα προβολών εδώ.
Κεντρική φωτ.: Από την ταινία «Μουσική». Πηγή φωτ.: Ταινιοθήκη της Ελλάδος
