«Χρειάζομαι ένα κομμάτι του κειμένου, οποιοδήποτε κομμάτι, που να είναι πειστικό, που να το διαβάζω και να το ξαναδιαβάζω και να νιώθω κάθε φορά το ίδιο: πως γύρω από αυτό το θραύσμα αξίζει τον κόπο να χτιστεί ένα βιβλίο.»
Ο Άκης Παπαντώνης είναι καθηγητής Επιγενετικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Γκέτινγκεν. Τα βιβλία του «Ο Καρυότοπος», «Ρηχό νερό, σκιές», «Bildungsroman» που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Κίχλη μας προϊδεάζουν πως μια καινούργια λογοτεχνία γεννιέται. Εντούτοις, μας διαβεβαιώνει ο συγγραφέας στο Liberal.gr:
«Πιστεύω πολύ στο ότι ο κάθε συγγραφέας διαρκώς γράφει και ξαναγράφει το ίδιο βιβλίο· εγώ τουλάχιστον αυτό μοιάζω να κάνω. Με απασχολεί (δηλαδή με βασανίζει) η μνήμη, το βάρος της κληρονομιάς της και το βάρος της κληροδότησή της, ο τρόπος με τον οποίο μνήμη είναι μόνο όσα επιλέγουμε να θυμόμαστε. Όπως λέει κάπου ο ήρωας του Καρυότυπου: πάσχω από μνήμη, από υπερβολική μνήμη».
Και μας αποκαλύπτει τα μυστικά της γραφής του και το επόμενο βιβλίο που ήδη βρίσκεται στο συρτάρι του: «Ένα μυθιστόρημα, με τρέχον τίτλο Faux bijoux, που διατρέχει τα τελευταία σαράντα χρόνια και μοιράζεται ανάμεσα στην Ελλάδα και την Ανατολική Γερμανία. Ο χρόνος θα δείξει αν θα γίνει όντως βιβλίο ή απλώς η ανάμνηση ενός βιβλίου».
Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα
Κύριε Παπαντώνη, υπάρχει τελετουργία γραφής [συγκεκριμένος χώρος, χρόνος, συνήθειες] ή παντού μπορείτε να γράψετε εσείς;
Ούτε τελετουργία υπάρχει μα ούτε και να γράψω οπουδήποτε μπορώ. Χρειάζομαι (την άκρη από) ένα τραπέζι και το λάπτοπ μου. Κυρίως χρειάζομαι τον χρόνο που το κάθε κείμενο απαιτεί για να προκύψει, να ωριμάσει, να διορθωθεί και να ξαναδιορθωθεί. Η πιο ακριβή τελετουργία είναι το να βρεις (τον σωστό) χρόνο.
Για να ξεκινήσετε μια ιστορία, χρειάζεστε πλάνο, να ξέρετε και την αρχή και το τέλος της, ή αρκούν μια εικόνα ή η αρχική φράση;
Χρειάζομαι ένα κομμάτι του κειμένου, οποιοδήποτε κομμάτι, που να είναι πειστικό, που να το διαβάζω και να το ξαναδιαβάζω και να νιώθω κάθε φορά το ίδιο: πως γύρω από αυτό το θραύσμα αξίζει τον κόπο να χτιστεί ένα βιβλίο.
Ποιο βιβλίο σας γράφτηκε με πιο παράξενο και αλλόκοτο τρόπο;
Υπάρχει άραγε βιβλίο που δεν γράφεται με τρόπο αλλόκοτο; Το πρώτο μου βιβλίο, η νουβέλα Καρυότυπος, γραφόταν επί (σχεδόν) έξι χρόνια· το δεύτερο, το σπονδυλωτό μυθιστόρημα Ρηχό νερό, σκιές, γράφτηκε σε ένα καλοκαίρι· το πιο πρόσφατο, η ποιητική συλλογή bildungsroman, γράφτηκε κατά το ήμισυ ακαριαία και κατά το έτερο μισό βασανιστικά αργά, χωρίς ποτέ μου να έχω θελήσει να γράψω ποίηση.
Υπάρχουν συγγραφικές εμμονές; Θέματα στα οποία επανέρχεστε, τεχνικές που χρησιμοποιείτε και ξαναχρησιμοποιείτε, γρίφους κι αινίγματα που προσπαθείτε μια ζωή γράφοντας να επιλύσετε;
Πιστεύω πολύ στο ότι ο κάθε συγγραφέας διαρκώς γράφει και ξαναγράφει το ίδιο βιβλίο· εγώ τουλάχιστον αυτό μοιάζω να κάνω. Με απασχολεί (δηλαδή με βασανίζει) η μνήμη, το βάρος της κληρονομιάς της και το βάρος της κληροδότησή της, ο τρόπος με τον οποίο μνήμη είναι μόνο όσα επιλέγουμε να θυμόμαστε. Όπως λέει κάπου ο ήρωας του Καρυότυπου: πάσχω από μνήμη, από υπερβολική μνήμη.
Τι πρέπει να έχει μια ιστορία για να γίνει ιστορία σας;
Να μπορώ να την ξαναδιαβάσω μετά από καιρό - πάντα αφήνω τα κείμενα να επωαστούν κάποιο καιρό - και να έχω ακόμα την (ψευδ)αίσθηση πως κάτι έχουν να πουν. Η αλήθεια είναι πως το συρτάρι μου είναι γεμάτο ατελέσφορες ιστορίες.
Ένας ήρωας ή μια ηρωίδα για να γίνει ήρωάς σας ή ηρωίδα σας;
Νομίζω πως (τρόπον τινά) εγώ γίνομαι εκείνοι, παρά εκείνοι περιμένουν να τους κάνω δεκτούς εγώ. Πάντως όλοι τους κλείνουν μέσα τους ψήγματα ανθρώπων που γνωρίζω ή γνώρισα.
Ποιος ήρωας ή ποια ηρωίδα σας έφτασαν ως εσάς με τον πιο αλλόκοτο τρόπο;
O N., ο ήρωας του πρώτου μου βιβλίου, είναι ένα «ορφανό του Τσαουσέσκου»· στην πρώτη γραφή του βιβλίου όμως δεν ήταν. Η αλλαγή έγινε όταν, συμπτωματικά, γνώρισα έναν άνθρωπο που είχε υιοθετήσει ένα παιδί από τα ορφανοτροφεία της κα. Τσαουσέσκου αφού άνοιξαν τα σύνορα το 1989. Η περιγραφή του πως το παιδί του, όταν δεν κοιτούσε κανείς, χάιδευε τον εαυτό του στο σβέρκο αποτέλεσε το (συγκλονιστικό) έναυσμα για να ενσωματωθεί αυτή η πτυχή του χαρακτήρα στον ήρωα της νουβέλας μου.
Το πρώτο βιβλίο που διαβάσατε και σας εντυπωσίασε;
Θυμάμαι να διαβάζω έφηβος το Έγκλημα και τιμωρία (μετά από προτροπή της νονάς μου) και παρά το ότι δεν ήμουν τότε σε θέση να αντιληφθώ το εύρος του, ένιωθα πως κάτι σημαντικό μας εξιστορείται εδώ. Την ίδια αίσθηση είχα όταν πρωτοδιάβασα την Αυτοβιογραφία ενός βιβλίου του Μισέλ Φάις ή τη Χρήση του χρόνου του Μισέλ Μπυτόρ (σε εντελώς διαφορετική ηλικία βέβαια).
Υπάρχει βιβλίο που μπορείτε να πείτε ότι σας άλλαξε τη ζωή ή βιβλίο στο οποίο συχνά επιστρέφετε;
Δεν ξέρω αν και πως ακριβώς μου άλλαξαν τη ζωή,, αλλά τα διηγήματα στις Ασκήσεις μνήμης του Τάσου Χατζητάτση και τα ποιήματα του Ρέυμοντ Κάρβερ είναι γραπτά στα οποία επανέρχομαι διαρκώς—και μάλιστα με την συγκίνηση της πρώτης φοράς.
Αγαπημένοι σας συγγραφείς και ποιητές;
Μακρά η λίστα. Ενδεικτικά: Βαλτινός, Ζατέλη, Μπακόλας, Σεφέρης, Φάις, Χατζής, Χατζητάτσης, Χουλιαράς—αλλά και Ζέμπαλντ, Κνάουσγκορντ, Κάρβερ, Μακάρθι, Μούζιλ, Σέξτον. Τρανστρούμερ, Φορντ …πολύ μακρά η λίστα και σιγά σιγά συμπληρώνεται και με ονόματα νεότερων Ελλήνων συγγραφέων.
Κατά την διαδικασία της συγγραφής, ακούτε μουσική, έχετε ανάγκη από απόλυτη σιωπή, διαβάζετε άλλα βιβλία ή ποιητές, καταφεύγετε σε εικαστικά έργα;
Για το πρώτο μου βιβλίο ήθελα τη συνοδεία μουσικής, κυρίως κλασσικής. Για τα δύο επόμενα η σιωπή ήταν σπουδαίο δώρο. Όταν όντως γράφω, καθημερινά και χωρίς διακοπές, δεν θέλω να διαβάζω άλλα βιβλία. Βέβαια, ξαναδιαβάζοντας τα βιβλία μας καιρό μετά, πάντα αχνοφέγγουν οι επιρροές - ακόμα και κάποιες που δεν μας περνούσαν αρχικά καν από το νου.
Να αναφερθούμε σε εκείνο που γράφετε σήμερα;
Ένα μυθιστόρημα, με τρέχον τίτλο Faux bijoux, που διατρέχει τα τελευταία σαράντα χρόνια και μοιράζεται ανάμεσα στην Ελλάδα και την Ανατολική Γερμανία. Ο χρόνος θα δείξει αν θα γίνει όντως βιβλίο ή απλώς η ανάμνηση ενός βιβλίου.
