Οι επισκέπτες των αρχαιολογικών μουσείων σπάνια στέκονται μπροστά σ’ επιγραφές. Δύο στερεότυπες δικαιολογίες («δεν καταλαβαίνω τι γράφουν ή «δεν έχουν ενδιαφέρον») καλύπτουν ένα βλέμμα περιφρονήσεως ή αδιαφορίας για επεξηγήσεις. Παλιότερα, οι αρχαιολογικοί οδηγοί των μουσείων αρκούνταν στα «βασικά», παρέχοντας λιγοστές πληροφορίες γύρω από τα εκθέματα που συνήθως μαγνητίζουν το κοινό. Την εσφαλμένη αντίληψη γύρω από το τι κάνει ένα έκθεμα «σημαντικό», αντιμετώπισε η εκδοτική παραγωγή μεγάλων – σε μέγεθος και περιεχόμενο – λευκωμάτων που, ενώ έχουν τη χρήση οδηγού, μπορούν να γίνουν δώρο ως πολυτελές coffee table book. Έτσι, όμως, δεν μιλάμε για εύχρηστους οδηγούς∙ δεν είναι βιβλία που μπορείς να τα χαρείς στα χέρια ή να ανατρέξεις με ευκολία στη βιβλιοθήκη.
Ο νέος αρχαιολογικός οδηγός του Μουσείου Ηρακλείου πετυχαίνει τον σκοπό του∙ είναι ένα πολύτιμο εγχειρίδιο αρχαιογνωσίας, χωρίς να χάνει την αξία του ως λεύκωμα τέχνης. Ο αρχαιολόγος Γιώργος Ρεθεμιωτάκης που κράτησε το τιμόνι του μουσείου (την περίοδο 2010-2014) και σήμερα είναι επίτιμος διευθυντής του, υπογράφει ένα βιβλίο που δεν συμπληρώνει εκδοτικά το σπουδαίο αρχαιολογικό μουσείο. Ως άλλος μίτος της Αριάδνης έχει αξία αυτοτελή, οδηγώντας τον αναγνώστη νοερά στα μινωικά ανάκτορα, τους οικισμούς και τις επαύλεις, στα ιερά και τα νεκροταφεία που συνθέτουν το πανόραμα του μινωικού κόσμου.
Σελίδες (110-111) από τον νέο αρχαιολογικό οδηγό του Μουσείου Ηρακλείου
Ο Γουίλ Ντυράντ θεωρεί ότι ο μινωικός πολιτισμός είναι ο πρώτος κρίκος της ευρωπαϊκής αλυσίδας. Σίγουρα, οι Κρήτες δεν δημιούργησαν τον πρώτο χρονολογικά ευρωπαϊκό πολιτισμό. Υπάρχουν εντυπωσιακά ευρήματα από πολιτισμούς στην Ευρώπη. Όμως κανείς από αυτούς δεν κληροδότησε κάτι απτό στο ευρωπαϊκό πνεύμα. Αντίθετα, ο πολιτισμός των Κρητών είχε χαρακτηριστικά που έκτοτε τα αναγνωρίζουμε ως τυπικά ευρωπαϊκά. Πρώτον, είχε εξωστρέφεια. Δεν κλείστηκε στην περιοχή του, ανοίχτηκε στους ξένους χωρίς να φοβάται τις αμοιβαίες επιδράσεις, επέδειξε κινητικότητα (τα πλοία του όργωναν όλη τη Μεσόγειο), ήταν πολύ εφευρετικός, και το πιο σημαντικό: επεδίωξε και επέτυχε πολύ υψηλό επίπεδο αισθητικής στον βίο του.
Αυτό γίνεται φανερό στις σελίδες του πλούσια εικονογραφημένου βιβλίου που τυπώθηκε με τη μακρά εμπειρία των εκδόσεων Καπόν. Το βιβλίο του Γιώργου Ρεθεμιωτάκη συμπυκνώνει τα σύγχρονα πορίσματα της επιστημονικής έρευνας και με γλώσσα εύληπτη όχι εξειδικευμένη και σπουδαιοφανή, δίνει όλη τη ζωντάνια του μινωικού πολιτισμού. Βιογραφεί έναν κόσμο από την απώτερη έως την ύστερη αρχαιότητα, στην πορεία επτά χιλιετιών, από τη νεολιθική μέχρι και τη ρωμαϊκή εποχή. Και βάζει τον αναγνώστη στον λαβύρινθο της κρητικής αρχαιολογίας, γνωρίζοντας του όψεις από την αρχαία Κρήτη, τη γη των μύθων.
Σελίδες (36-37) από τον νέο αρχαιολογικό οδηγό του Μουσείου Ηρακλείου
Σύμφωνα με το μύθο, ο Δίας απήγαγε την Ευρώπη από την ανατολική ακτή της Τύρου στη Μεσόγειο και την έφερε διασχίζοντας τη θάλασσα στην Κρήτη. Γιος τους είναι ο Μίνως, που σημαίνει ο μινωικός πολιτισμός. Γιατί ο ταύρος την έφερε από ακτή διασχίζοντας τη θάλασσα; Διότι ο μινωικός πολιτισμός στηριζόταν στην αγροτική παραγωγή αλλά και στη ναυτιλία. Γιατί από τις ακτές της Τύρου; Διότι οι Κρήτες είχαν στενές εμπορικές σχέσεις με την παράκτια ανατολική Μεσόγειο, ιδίως δε με τους Χαναανίτες που οι Έλληνες τους ονόμαζαν Φοίνικες, κεντρικό λιμάνι των οποίων ήταν η Τύρος.
Η αρπαγή γυναικών από άλλες φυλές ήταν πρακτική που εφαρμοζόταν από την παλαιολιθική περίοδο και διατηρήθηκε στη νεολιθική. Πάντως, οι Κρήτες του μινωικού κόσμου λάτρευαν ιδιαιτέρως γυναίκα θεά, της οποίας δεν γνωρίζουμε το όνομα, και στη μεγαλύτερη θρησκευτική εορτή γίνονταν τα ταυροκαθάψια, τα οποία εικονίζονται στις τοιχογραφίες της Κνωσού. Τα ταυροκαθάψια ήταν ακριβώς η αναπαράσταση με χορευτική τελετή της επιβίβασης στον ταύρο, της υπέρβασης του ταύρου από το ένα πλευρό στο άλλο αλλά και από την ουρά έως πάνω από το κεφάλι και τα κέρατα. Εύλογη η υπόθεση ότι ο χορός αυτός ήταν χορός προς τιμήν της Ευρώπης, όπως κι αν την ονόμαζαν οι Κρήτες.
Ο Ταυροκαθάπτης. Ελεφάντινο αγαλματίδιο του αθλητή πάνω από τον ταύρο. Θεωρείται ότι αντιπροσωπεύει την πρώτη προσπάθεια στην ιστορία της τέχνης να αποδοθεί στιγμιότυπο με ολόγλυφη μορφή αιωρούμενη στον τριασδιάστατο χώρο.
Ο μυκηναϊκός πολιτισμός δεν διέφερε σημαντικά από τον μινωικό. Η απουσία κεφαλαιωδών διαφορών επέτρεψε, ίσως, τη σύζευξη των δύο. Γνωρίζουμε ότι οι Μυκήνες κατέλαβαν την Κρήτη, αλλά δεν μπορούμε να πούμε ότι ο μυκηναϊκός πολιτισμός κατέκτησε τον μινωικό.
Ασφαλώς ο μύθος της Κρήτης δε ζει μόνο στις αίθουσες του μουσείου στο Ηράκλειο, ούτε αποκλειστικά σε αρχαιολογικούς χώρους όπως τα Μάλια, η Φαιστός και η Κνωσός, απ’ όπου προήλθαν οι θησαυροί του. Ζει και στο έργο κορυφαίων δημιουργών που συνδέθηκαν με τους ανώνυμους μαστόρους του αρχαίου κόσμου και εμβολίασαν με νέα καλλιτεχνικά δημιουργήματα τα μουσεία της Δύσης. Κι αυτό το στοιχείο κάνει το βιβλίο κάτι πέρα από ιστορικό: το κάνει μια περιγραφή της ταυτότητάς μας.
Το εξώφυλλο του νέου αρχαιολογικού οδηγού του Μουσείου Ηρακλείου. Λεπτομέρεια στην κεντρική φωτ.
Περισσότερα για τον νέο αρχαιολογικό οδηγό του Μουσείου Ηρακλείου, εδώ.
