«Ο καλλιτέχνης είναι απών» (2018), «ο καλλιτέχνης πρέπει να είναι όμορφος» (2015-2017), «ο καλλιτέχνης πρέπει να είναι καυτός» (2015-2016), «η τέχνη πρέπει να είναι όμορφη» (2015-2017). Σαφώς δεν τίθενται όρια στην τέχνη κι οι φράσεις αυτές θέτουν θέματα προς συζήτηση. Εν προκειμένω, οι φράσεις είναι τίτλοι έργων της διεθνούς φήμης, ρωσικής καταγωγής καλλιτέχνιδος Ίρα Βαλντρόν (Ira Waldron, 1957-2023) και παρουσιάζονται μεταξύ άλλων έργων της πρώιμης, της μέσης και της ύστερης δημιουργικής της ζωής, στην έκθεση «Ira Walrdron. Κύκλοι που δεν κλείνουν ποτέ» με την οποία το MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά (Θησείο) επανασυστήνει στο κοινό μία από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις αμιγώς διεθνούς καλλιτεχνικής παρουσίας που δεν επαναπαύθηκε σε κανένα καλλιτεχνικό και στυλιστικό στερεότυπο, παραδίδοντας έργα στο σύνολο και στην ουσία τους βαθύτατα πολιτικά.
MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά. Πηγή φωτ.: Facebook/ MOMus - Μουσείο Άλεξ Μυλωνά / Museum Alex Mylona
Εννοιολογική καλλιτέχνις πολλαπλών εκφραστικών μέσων, επιλογών και οπτικών, η Βαλντρόν αντίκριζε την ιστορία, την κοινωνία, την αγορά της τέχνης και κάθε καλλιτεχνική έκφανση μέσα από υψηλής ευαισθησίας συχνότητες. Στα φιλοτεχνημένα με ποικίλα εκφραστικά μέσα έργα της (ζωγραφική, εγκαταστάσεις, φωτογραφίες, μεταξοτυπίες, ανθρωπόμορφες πορσελάνες, κεντήματα), θίγει με ριζοσπαστικό τρόπο και με χιούμορ κοινωνικά, πολιτικά, θρησκευτικά και ερωτικά ζητήματα που ξεπερνούν τα όρια των συμβάσεων και των προκαταλήψεων. Χαρακτηριστικά που διατρέχουν το έργο της είναι το χιούμορ, ο παιγνιώδης χαρακτήρας και η τόλμη.
Πώς δημιουργούσε; Είτε εκ του μηδενός, είτε χρησιμοποιώντας έτοιμες εικόνες, τις οποίες «ανακάλυπτε», δίνοντάς τους νέο περιεχόμενο και μορφή, και μεταμορφώνοντας έτσι τις ατομικές αισθήσεις, ιδέες, σκέψεις και συναισθήματα σε εντελώς νέα νοήματα και μορφές. Συμπληρωματική και απολύτως αναγκαία στα έργα της καταδεικνύεται η σχέση λόγου και εικόνας. Όπως στο έργο «ο καλλιτέχνης είναι απών» που παρατηρούμε στην κεντρική φωτογραφία του παρόντος σημειώματος.
Ένα πρόσωπο ξεπηδά από ένα βελούδινο κουτί, κι αυτό το πρόσωπο θα μπορούσε να είναι ο καλλιτέχνης που παρατηρεί. Έτσι, ακόμη κι αν υπάρχει η γνώμη ότι ο καλλιτέχνης είναι απών (σ.σ όπως ο τίτλος του έργου), στην πραγματικότητα είναι παρών. Είναι εκεί σε κάθε παρόν και χρέος του είναι να δημιουργεί ενσωματώνοντας τα κάθε πεπραγμένα και μη της ανθρωπότητας. Ακόμη και κάποιες αντιλήψεις για τη φύση του καλλιτέχνη και της τέχνης με τρόπο τέτοιο ώστε να τις επικρίνει. Το ότι «η τέχνη πρέπει να είναι όμορφη» και «ο καλλιτέχνης πρέπει να είναι καυτός» (κέντημα γυναικείας φιγούρας ανάμεσα στο ψωμί του hot dog) μπορούν να «διαβαστούν» στο πλαίσιο μιας καταναλωτικής κοινωνίας με το σώμα να παρουσιάζεται επίσης ως καταναλώσιμη ύλη.
Ο καταναλωτισμός θίγεται επίσης σε έργα όπως το «Χωρίς τίτλο (Άγγελος από κρέας)», από το πρότζεκτ Cadavres exquis (2016). Πρόκειται για μια κεραμική μπριζόλα που σχηματίζει τη μορφή αγγέλου, καθώς η μπριζόλα (όπως και πολλά άλλα αντικείμενα που χρησιμοποιεί η Βαλντρόν) είναι κομμάτι ενός σχολιασμού στον καταναλωτισμό με ποπ στοιχεία.
Ίρα Βαλντρόν, Χωρίς τίτλο [Άγγελος από κρέας], από το πρότζεκτ Cadavres exquis (2016, assemblage: πορσελάνη). Πηγή φωτ.: Facebook/ MOMus - Μουσείο Άλεξ Μυλωνά / Museum Alex Mylona
Ανθρώπινα συμπλέγματα και αφύσικες τάσεις των σωμάτων που παρατηρούμε σε έργα όπως το «Έρως και θάνατος» (2011), μιλούν για τη δυσκολία των ανθρώπινων σχέσεων αλλά αναφέρονται και στην υπέρμετρη ανθρώπινη προσπάθεια για απελευθέρωση του πνεύματος, του σώματος και των αναστολών. Τα διαμελισμένα σώματα παραπέμπουν επίσης στη σεξουαλικότητα, θα μπορούσαν επίσης να είναι και ένα σχόλιο ότι η ζωή, ακόμη και διαμελισμένη –κυριολεκτικά και μεταφορικά– με κάποιον τρόπο συνεχίζεται.
Η Ρωσία και ο Χίτλερ
«Μάστιγα» ο καταναλωτισμός σε οτιδήποτε και εάν περιλαμβάνει, συνάδει με το εφήμερο και το μη ουσιώδες. Αποτελεί κάτι κατακριτέο γι’ αυτό και περιλήφθηκε στη θεματική φαρέτρα της Βαλντρόν, στην ίδια φαρέτρα η Ρωσία και ο Χίτλερ. Έχοντας αγγίξει θέματα που σχετίζονταν με τη Ρωσία, όπως η πολιτική ολοκληρωτισμού στο πεδίo της τέχνης, η Βαλντρόν στράφηκε στο μεγάλο έργο της, «Die Damen mit den hunden/ Κυρίες με σκύλους» (2006-2007) σε μια καλλιτεχνική «μονομαχία» μεταξύ της ίδιας και του Χίτλερ.
Σε αυτή την ενότητα, δεκατρία πρωτότυπα σχέδια του Χίτλερ που απεικονίζουν τη μητέρα του, τις ερωμένες του, το λυκόσκυλό του, «αντιγράφονται με μικρές επεμβάσεις και αλλοιώσεις, φαινομενικά ειρωνικές, ουσιαστικά όμως απόλυτα ανατρεπτικές γιατί πίσω από την ευάλωτη πλευρά του ανθρώπου που αγαπάει τις τέχνες και ερωτεύεται, μεταδίδεται μεγεθυμένη η παρανοϊκή συμπεριφορά του δικτάτορα που εγκλωβίζει όχι απλά ανθρώπους, αλλά ψυχισμούς. Τους εγκλωβίζει στο απόλυτο σκληρό σημείο μιας διαδρομής χωρίς γυρισμό, σημείο που εντοπίζεται ακριβώς ένα βήμα μετά την τρομοκρατία και ένα βήμα πριν την τρέλα», όπως υπογραμμίζει η καλλιτεχνική διευθύντρια του MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη (πρώην Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης) Μαρία Τσαντσλάνογλου, στο συνοδευτικό κατάλογο της έκθεσης «Iran Walsron. Interstices» η οποία είχε παρουσιαστεί το 2018 στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης (τώρα MOMus-Πειραματικό Κέντρο Τεχνών).
Ίρα Βαλντρόν, «Κυρίες με σκύλους» στο MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά. Πηγή φωτ.: Facebook/ MOMus - Μουσείο Άλεξ Μυλωνά / Museum Alex Mylona
Ο Χίτλερ εγκλώβιζε ψυχισμούς κι αυτή η μη αποδεκτή πρακτική στηλιτεύεται από τη Βαλντρόν. Ο/η δημιουργός καλείται όχι μόνο να αναδείξει την ομορφιά και τα άξια, τα στοιχειώδη, αλλά να άρει οποιαδήποτε αδικία, να επικρίνει όσα που γίνονται εις βάρος της ανθρώπινης υπόστασης.
Η έμφαση της Βαλντρόν στον άνθρωπο θα μπορούσε να ιδωθεί κι ως μία υπενθύμιση ότι το σώμα μας και η συμπεριφορά μας είναι ο (ατομικός) πολιτισμός που καθένας μας κουβαλά. Με τα έργα της κατέθεσε το δικό της πολιτισμό που απέρρεε από τα πεπραγμένα της εποχής της, παρουσιαζόμενα με τη δική της ματιά κι έτσι άφησε τη δική της σφραγίδα. Ήταν παρούσα και εξακολουθεί να μένει. Στην περίπτωση της Ίρα Βαλντρόν, η καλλιτέχνις είναι παρών. Οι καλλιτέχνες είναι παρόντες αρκεί να «σκύψουμε» και να διαβάσουμε τη ματιά τους κάθε που παρουσιάζεται το έργο τους.
Ίρα Βαλντρόν, «Wolf und Geli» (2006-2007, μικτή τεχνική σε χαρτί, 110x75 εκ.). Πηγή φωτ.: MOMus
Το εν λόγω έργο («Κυρίες με σκύλους») είχε εκτεθεί για πρώτη φορά στην Μπιενάλε τέχνης της Θεσσαλονίκης το 2007 και αργότερα στη Μόσχα και το Παρίσι. Δωρήθηκε, μαζί με πολλά ακόμη, στο MOMus, το οποίο αποτελεί θεματοφύλακα του έργου της. Μάλιστα, η δωρεά περίπου 300 έργων της προς το MOMus ολοκληρώθηκε λίγο πριν το θάνατό της το 2023, και πολλά από αυτά τα έργα παρουσιάζονται στην έκθεση «Ira Walrdron. Κύκλοι που δεν κλείνουν ποτέ» –την πρώτη μετά θάνατον έκθεση έργων της στο MOMus– με την αμέριστη αρωγή και δημιουργική διάθεση του συζύγου της Ίρα Βαλντρόν, Σίμον Βαλντρόν.
Ίρα Βαλντρόν
Ίρα Βαλντρόν. Πηγή φωτ.: MOMus
Γεννημένη στο Λένινγκραντ (σημερινή Αγία Πετρούπολη), η Ίρα Βαλντρόν ήταν από παιδί χαρισματική στη ζωγραφική. Άρχισε να εργάζεται ως βιβλιοθηκάριος στα μέσα της δεκαετίας του '70 και εντάχθηκε στη ζωντανή εναλλακτική καλλιτεχνική σκηνή του Λένινγκραντ. Μετά το γάμο της, το 1975, μετακόμισε με το σύζυγό της στο Παρίσι. Μετά τη λήξη του γάμου της, εργαζόταν ως μεταφράστρια και δασκάλα ρωσικών.
Από τα μέσα της δεκαετίας του ‘80 ασχολήθηκε επαγγελματικά με την τέχνη στο Λονδίνο, τη Μόσχα και το Παρίσι. Με εκθέσεις στη δυτική Ευρώπη και τη Ρωσία και συμμετοχές σε πολυάριθμα διεθνή projects.
Έργα της βρίσκονται σε δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές, όπως στο γαλλικό Centre Pompidou, στην Κρατική Πινακοθήκη Tretyakov και στο Εθνικό Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης στη Μόσχα, στο Κρατικό Μουσείο της Ρωσίας στην Αγία Πετρούπολη, και στη Φινλανδική Εθνική Πινακοθήκη στο Ελσίνκι.
Ίρα Βαλντρόν, «you can't live in this world/ Δεν μπορείς να ζεις σε αυτό τον κόσμο, αλλά δεν υπάρχει πουθενά αλλού να πας» (2016, assemblage μικτής τεχνικής, 60x30x17 εκ.). Πηγή φωτ.: MOMus
Την έκθεση «Ira Waldron. Κύκλοι που δεν κλείνουν ποτέ» (έως 1η Σεπτεμβρίου) επιμελείται η ιστορικός τέχνης Αρετή Λεοπούλου. Όπως είχαμε αναφέρει στο σημείωμά μας Η Άλεξ Μυλωνά μας «υποδέχεται» στο μουσείο της, η έκθεση είναι η δεύτερη παραγωγή του MOMus-Μουσείου Άλεξ Μυλωνά για το 2024 στο πλαίσιο μιας σειράς εκθέσεων-αφιερώματος με τίτλο «Τέσσερις Καλλιτέχνιδες, Τέσσερις Στάσεις», στο οποίο πρωταγωνιστούν γυναίκες εικαστικοί και γυναίκες επιμελήτριες.
ΜOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά (Πλ. Αγίων Ασωμάτων 5, Θησείο, Αθήνα), ημέρες & ώρες λειτουργίας: Τρίτη, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή: 11:00-19:00, Πέμπτη: 11:00-22:00, Δευτέρα κλειστά. e. [email protected] / τ. 210 3215717
Κεντρική φωτ.: Ίρα Βαλντρόν, «the artist is absent/ Ο καλλιτέχνης είναι απών» (2018, assemblage: κουτί καλυμμένο με βελούδο, πήλινη μορφή, μεταλλική πλάκα, 30x25x18 εκ.). Πηγή φωτ.: MOMus
