Η Δήλος κινδυνεύει από την κλιματική αλλαγή, όπως και άλλα νησιά μας, λόγω της ανόδου στη στάθμη της θάλασσας. Η παγκόσμια κλιματική κρίση, τα αποτελέσματα της οποίας ήδη αντικρίζουμε σε ολόκληρο τον πλανήτη, απειλεί τον αναπεπταμένο αρχαιολογικό ερειπιώνα, του οποίου τμήματα, στα λιμάνια, έχουν ήδη καταβυθιστεί κατά την αρχαιότητα.
Η γενέτειρα του Απόλλωνα και μνημείο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO απειλείται από τη σταδιακή άνοδο της στάθμης της θάλασσας και τη διάβρωση. Το πρόβλημα αυτό αποτυπώνεται σε σχετικό ρεπορτάζ της δημόσιας γαλλικής τηλεόρασης.
Κατά τον τελευταίο αιώνα, λέει το γαλλικό ρεπορτάζ, η στάθμη της θάλασσας στη Μεσόγειο έχει ανέβει από μισό έως ενάμιση μέτρο. Οι βόρειοι άνεμοι που «δέρνουν τη Δήλο» επιτείνουν το πρόβλημα.
« Μπορείτε να δείτε ξεκάθαρα πάνω σε αυτό το τείχος ότι τα θαλάσσια κύματα προσκρούουν στη βάση της κατασκευής με αποτέλεσμα να διαβρώνονται οι πέτρες. Αυτό καθιστά την κατασκευή πιο ευάλωτη και κάποια στιγμή το τείχος θα καταρρεύσει» επισημαίνει η Έλεν Μπρουν Κυριακίδη, Λέκτορας Αρχαίας ελληνικής ιστορίας στο κανάλι.
Το γεγονός ότι η Δήλος βρίσκεται στο επίπεδο της θάλασσας δυσκολεύει τις προσπάθειες διάσωσης των μνημείων. Η μοίρα του νησιού έχει προδιαγραφεί από την κλιματική αλλαγή. Και από αυτή δεν θα γλυτώσει ούτε το ιερό του Απόλλωνα. Μέχρι το 2050 υπάρχει κίνδυνος χαθεί κάτω από το νερό.
«Ακόμη και αν σταματήσουμε, άμεσα, οποιαδήποτε ανθρώπινη δραστηριότητα, η θάλασσα θα εξακολουθήσει να ανεβαίνει, μέχρι δύο μέτρα” επισημαίνει ο Κώστας Συνολάκης, Διευθυντής Εθνικής Επιτροπής Περιβάλλοντος”
Η Δήλος δεν είναι το μόνο νησί που απειλείται. Πολλά ακόμη νησιά και ακτές του Αιγαίου αντιμετωπίζουν τον ίδιο κίνδυνο εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Σε ολόκληρη την Ελλάδα, δεκατρείς χώροι, με την Ακρόπολη των Αθηνών να ανήκει σε αυτούς, απειλούνται από την κλιματική κρίση. Οι χώροι είναι: η Ακρόπολη, οι Μυκήνες, ο Ναός του Επικούριου Διός, το Δίον, οι Δελφοί, η Ολυμπία, οι Φίλιπποι, τα μινωικά ανάκτορα, η Δήλος, η Σάμος, (δηλαδή το Ηραίο), η Ρόδος και ο Μυστράς.
Η Ελλάδα έχει ένα συγκριτικό πλεονέκτημα απέναντι στην κλιματική αλλαγή. «Εξαιτίας της μακράς Ιστορίας της, διαθέτει τεκμήρια από τις γραπτές πηγές και τα αρχαιολογικά δεδομένα για την κατάσταση των κλιματικών αλλαγών και φαινομένων, που υποστηρίζουν την κατάρτιση σχεδίων για το μέλλον» έχει πει η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη κατά τη διάρκεια εκδήλωσης της Cop25 στη Μαδρίτη. Η υπουργός στηρίζει τις ελπίδες και τις προσπάθειες για την προστασία των μνημείων από αυτό το σύνθετο πρόβλημα, στη διεπιστημονική έρευνα που συμβάλλει στην καλύτερη γνώση και συνέχεια στην προσφορότερη αντιμετώπιση και διαχείριση των επιπτώσεων.
Ως αρχαιολόγος, η Λίνα Μενδώνη γνωρίζει την προϊστορία: «Γνωρίζουμε την εκτενή περιγραφή και ταξινόμηση των μετεωρολογικών φαινομένων του Αριστοτέλη» είπε στη διεθνή σύνοδο. «Πριν από αυτόν, ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης αναφέρθηκαν στον πρώτο σεισμό που συνέβη στη Δήλο τον 5ο αιώνα π.Χ. Πράγματι, το νησί αναδύθηκε, από τα βάθη του Αιγαίου, λόγω ηφαιστειακής έκρηξης, με αποτέλεσμα η ‘α-Δήλος’ η αόρατη γη, να γίνει η ορατή Δήλος.
Σήμερα, το νησί απειλείται από την υποχώρηση της γεωλογικής πλάκας και την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, η οποία εντείνεται από την κλιματική αλλαγή.»
Όπως έχει προκύψει από ενάλιες αρχαιολογικές έρευνες, μέχρι τώρα ένα μεγάλο μέρος των λιμενικών εγκαταστάσεων, που εξασφάλιζαν παντοιοτρόπως την προστασία του νησιού καθώς και ένα μεγάλο τμήμα σημαντικών κτηρίων έχουν καταβυθιστεί.
Το 2019, εντάχθηκε στο ΕΣΠΑ-ΕΠΑνΕΚ 2014-2020 και βρίσκεται σε εξέλιξη το πρόγραμμα «Δήλος – ανοιχτό Μουσείο: Παρεμβάσεις αναβάθμισης στον αρχαιολογικό χώρο και το Μουσείο», με προϋπολογισμό 4.520.000 ευρώ, το οποίο περιλαμβάνει την α’ φάση της αναστήλωσης του ναού του Απόλλωνα, την διαμόρφωση του αρχαίου τεμένους, την αναστήλωση της Παλαίστρας του Γρανίτη, την συντήρηση της Οικίας του Διαδούμενου και της Οικίας της Λίμνης, την δημιουργία νέων διαδρομών στον χώρο, την συντήρηση των οικίσκων προσωπικού, καθώς και αναβάθμιση του κελύφους του Μουσείου.
Προβλήματα εξαιτίας σοβαρών κλιματικών φαινομένων είναι γνωστά ήδη από την αρχαιότητα. Τον 2ο μ.Χ. αιώνα, ο Παυσανίας κατέγραψε τις πλημμύρες του ποταμού Αλφειού, στο ιερό της Ολυμπίας, καθώς και τις κατακλυσμιαίες βροχοπτώσεις στην παλαιότερη πόλη των Δελφών, που συσχετίζει με την εποχή του Δευκαλίωνα. Τα ίδια φαινόμενα που έχουν σχέση με τις πλημμύρες και τη διάβρωση, επαυξημένα από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, εξακολουθούν να συμβαίνουν και σήμερα σ’ αυτά τα δυο μνημεία της παγκόσμιας κληρονομιάς. Απειλούνται και λόγω της μακρύτερης και ξηρότερης θερινής περιόδου.
Παρότι κανένα μνημείο δεν βρίσκεται σε ορατό κίνδυνο, το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού από το 2019 συγκρότησε επιτροπή για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής στην πολιτιστική κληρονομιά, με πρόεδρο τον Κώστα Καρτάλη. Το πρόγραμμα προστασίας που έχει εξαγγελθεί πρόσφατα, με κονδύλια 24 εκατ ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης, προβλέπει:
Προστασία από βραχοπτώσεις στους Δελφούς, αντιπλημμυρικά έργα στον Αρχαιολογικό Χώρο Δίου και σε Μινωικά Ανάκτορα της Κρήτης (Φαιστός και Μάλια), έργα πυροπροστασίας στον Αρχαιολογικό Χώρο Φιλίππων και στον Αρχαιολογικό Χώρο Μυστρά. Στην Ακρόπολη των Αθηνών, εφαρμόστηκε και εφαρμόζεται ειδικό πρόγραμμα απορροής των υδάτων.
Συγκεκριμένα θα εγκατασταθεί πυρόσβεση στον αρχαιολογικό χώρο Φιλίππων και στον αρχαιολογικό χώρο Μυστρά, συνολικού προϋπολογισμού 7.200.000 ευρώ. Θα ληφθούν μέτρα αντιμετώπισης βραχοπτώσεων στους Δελφούς (προϋπολογισμός 10.000.000) και θα γίνουν αντιπλημμυρικά έργα στο Δίον (προϋπολογισμός 2.250.000 ευρώ) και στο Μινωικό Ανάκτορο των Μαλίων της Κρήτης (προϋπολογισμός 3.360.000 ευρώ)
Επίσης, εκπονείται σχέδιο Εθνικής Στρατηγικής για την προσαρμογή της προστασίας των μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής (προϋπολογισμός 2.000.000 ευρώ). Τέλος, θα τοποθετηθούν συστήματα καταγραφής και παρακολούθησης της επίδρασης της κλιματικής αλλαγής στις συνθήκες μικροπεριβάλλοντος για τη διατήρηση της επιφάνειας των υλικών των μνημείων (προϋπολογισμός 1.500.000 ευρώ).
Ο προϋπολογισμός των έργων στην Ακρόπολη των Αθηνών, προέρχεται επίσης από το Ταμείο Ανάκαμψης, και περιλαμβάνει και άλλα έργα πλην των συγκεκριμένων για την κλιματική αλλαγή.
