Κομμάτι της ανθρώπινης εμπειρίας το θέατρο, μας δίνει τη δυνατότητα να διερωτηθούμε για την ανθρώπινη ύπαρξη, ειδεμή μέσα από τις τραγωδίες. «Έχει άραγε ο δικός μας κόσμος κάποιο νόημα ιδωμένος μέσα από το πρίσμα της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας; […] Μπορούμε να αξιοποιήσουμε το θέατρο του Ευριπίδη σαν μεγεθυντικό φακό για να αναφερθούμε στον σημερινό κόσμο – διακινδυνεύοντας έτσι να τον δούμε διαφορετικά – και να επιβεβαιώσουμε τις πεποιθήσεις μας ή να ανακαλύψουμε καινούργια πράγματα;» διερωτάται ο συγγραφέας, σκηνοθέτης και διευθυντής του Φεστιβάλ της Αβινιόν, Τιάγκο Ροντρίγκες, ο οποίος, στην πρώτη του συνεργασία με το θίασο της Κομεντί Φρανσέζ παρουσίασε (26&27/7) στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, την παράσταση «Hecuba, not Hecuba».
Πρόκειται «για δημιουργία και όχι διασκευή της τραγωδίας της ''Εκάβης''» του Ευριπίδη καθώς «''κλέβω'' από την αρχαία τραγωδία αυτό που χρειάζομαι για να μιλήσω για όσα με απασχολούν. […] H δική μου Εκάβη μιλά για την κακοποίηση των ευάλωτων ομάδων», όπως είχε υπογραμμίσει ο Πορτογάλος σκηνοθέτης σε συνέντευξη Τύπου που είχε παραχωρηθεί στην Πρεσβεία της Γαλλίας στην Αθήνα, λίγες ημέρες πριν από το ανέβασμα της παράστασής του στην Επίδαυρο.
Μία από τις πιο άρτιες ερμηνευτικά και αισθητικά παραστάσεις που έχουμε παρακολουθήσει στο αργολικό θέατρο, υπογράμμισε πως το πένθος είναι προσωπική υπόθεση και δυσβάσταχτη, έθεσε ζητήματα διαχρονικά για την κοινωνία αποτυπώνοντας ότι «θέατρο εξ ορισμού σημαίνει μια προσπάθεια για να ξαναγραφτούν τα πράγματα».
Σε αυτή την προσπάθεια, στο «Hecuba, not Hecuba», η τραγωδία της Εκάβης – μίας άλλοτε βασίλισσας που με τον Τρωϊκό πόλεμο ξεκληρίστηκε η οικογένειά της και δεν της έχει απομείνει κανένας και τίποτε – μπλέκεται δίχως ατέλειες με τη σύγχρονη τραγωδία μιας μητέρας που αγωνίζεται για ανθρωπιά και δικαιοσύνη. Η μητέρα αυτή είναι η Νάντια η οποία εργάζεται ως ηθοποιός και κάνει πρόβες για το ανέβασμα της τραγωδίας «Εκάβη» με την ίδια (σ.σ τη Νάντια) να έχει τον πρωταγωνιστικό ρόλο (σ.σ στο «Hecuba, not Hecuba» έχουμε το «θέατρο μέσα στο θέατρο»). Οι πρόβες που κάνει η Νάντια με τον υπόλοιπο θίασο συμπίπτουν με δικαστική έρευνα μιας και η ηθοποιός μαθαίνει ότι ο έφηβος γιος της στο φάσμα του αυτισμού έχει υποστεί κακοποίηση στο ίδρυμα όπου φιλοξενείται, οι υπεύθυνοι προσπαθούν να συγκαλύψουν την υπόθεση αλλά η Νάντια τη δημοσιοποιεί στον Τύπο.
Από την παράσταση «Hecube pas Hecube» σε χώρο διαφορετικό του αργολικού θεάτρου © Christophe-Raynaud de Lage. Πηγή φωτ.: Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου
Το σκάνδαλο κακοποίησης παιδιών είναι πραγματικό, συνέβη στην Ελβετία και ενέπνευσε τον Ροντρίγκες ώστε να δημιουργήσει την «Hecuba, not Hecuba» στην οποία εστιάζει επίσης στο δίκαιο του αδυνάμου και τη δύναμη της μητρότητας.
Πραγματικότητα και μύθος συναντώνται στο «Hecuba, not Hecuba», όπως συναντάται το θέατρο με τη δημοκρατία και τη δικαιοσύνη. Παρότι δημοκρατικά τα πολιτεύματα (στις χώρες όπου υφίστανται), δεν είναι θέσφατο ότι η δικαιοσύνη θα αποδοθεί· ο Ροντρίγκες υπογραμμίζει ότι η αποτυχία απόδοσης δικαιοσύνης είναι διαχρονική, με τη δικαιοσύνη ενίοτε να συνδέεται με την ευαλωτότητα. Το ζήτημα είναι, σε μία δημοκρατική κοινωνία, να υπάρχει μέριμνα ώστε να είναι προστατευμένα τα ευάλωτα άτομα.
Από το ανέβασμα της παράστασης «Hecuba, not Hecuba» στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου. Φωτ.: Alexkatphotography, πηγή φωτ.: Facebook/ Athens Epidaurus Festival
Κάπως έτσι, το ζήτημα άπτεται της πολιτικής, ενέχονται τέτοια στοιχεία στο έργο; «Το ''Hecuba, not Hecuba'' είναι ένα εξίσου πολιτικό έργο με την ''Εκάβη'' του Ευριπίδη, ο οποίος θέλει να δηλώσει ότι σε καιρό πολέμου ακόμα και οι πιο ευάλωτοι αξίζουν δικαιοσύνη. Με έναν τρόπο, ''ο Ευριπίδης θέτει τα θεμέλια του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου''. Ακόμη και σήμερα, ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της δικαιοσύνης είναι η πολιτική και ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της πολιτικής είναι η δικαιοσύνη», είχε σημειώσει ο Ροντρίγκες.
Η αρχαία κληρονομιά σήμερα; «Είναι σημαντικό να διατηρηθεί ώστε να μπορεί να ερμηνευτεί με διαφορετικούς τρόπους, διότι το ίδιο το παρόν απαιτεί από εμάς να έχουμε έναν βαθμό ελευθερίας». Αυτή του η δήλωση – με έμφαση την ερμηνεία της αρχαίας κληρονομιάς με διαφορετικούς τρόπους, σήμερα – θα μπορούσε να είναι η «ζυγαριά» κάθε που μία αρχαία ελληνική τραγωδία «διαβάζεται» και σκηνοθετείται ώστε να μιλά με τα γεγονότα του σήμερα. Ας μη λησμονούμε ότι το βλέμμα καθενός είναι διαφορετικό, πώς η τέχνη έχει τη δύναμη να μιλήσει για οτιδήποτε, όπως και ότι, οτιδήποτε δεν μεταβάλλεται, δεν προσαρμόζεται, χάνεται στο ποτάμι της λήθης.
Από το ανέβασμα της παράστασης «Hecuba, not Hecuba» στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου. Φωτ.: Alexkatphotography, πηγή φωτ.: Facebook/ Athens Epidaurus Festival
Θα μπορούσε να λεχθεί ότι το δεύτερο μέρος του τίτλου της παράστασης («όχι Εκάβη») υπογραμμίζει ότι δεν πρόκειται για ανέβασμα της αρχαίας τραγωδίας – Εκάβη μπορεί να είναι σε κάθε παρόν όποια μητέρα έχει βιώσει ή βιώνει πόνο λόγω δεινών που έχει υποστεί το παιδί της. Κι η πραγματικότητα μας υποδεικνύει ότι οι Εκάβες είναι δίπλα μας και κάθε μία θρηνεί με το δικό της τρόπο.
Ακόμη, το αρνητικό («όχι») στο δεύτερο μέρος του τίτλου μας παραπέμπει σε λεγόμενα της πρωταγωνίστριας· κατά την κατάθεσή της ως Νάντια είχε σημειώσει ότι το λεξιλόγιο του γιου της είναι περιορισμένο και όταν υπάρχει η άρνηση εκείνος προσθέτει την αντίστοιχη λέξη, για παράδειγμα «χάδι, όχι χάδι». Έτσι και στον τίτλο, η Εκάβη υπήρξε στην τραγωδία του Ευριπίδη, οι υπόλοιπες Εκάβες είναι μεν σαν αυτή, αλλά όχι ακριβώς όμοιες.
Η σκύλα
Η μητέρα – η Εκάβη και η Νάντια που υποδύεται την Εκάβη – κατέχει κεντρικό ρόλο στην παράσταση υπογραμμίζοντας την αγάπη της για το παιδί της και όσα βιώνει σαν αυτό λαβωθεί, με όποιον τρόπο. Η οργή της μητέρας που θρηνεί γίνεται υπερδύναμη και αναγκάζεται να πάρει την κατάσταση στα χέρια της ενώ οι πρόβες για την παράσταση συμπίπτουν με τη δικαστική έρευνα. «Πίσω στις πρόβες δεν έχει μυαλό, παίζει μια ηθοποιό που λέει τα λόγια του Ευριπίδη αλλά δεν βρίσκεται στη σκηνή. […] Αυτά τα δάκρυα είναι ίσως δάκρυα που ποτέ της δεν είχε χύσει. Ίσως δάκρυα πόνου, ενοχής, αγάπης. Είναι ίσως αυτά τα δάκρυα που δανείζει τώρα στην Εκάβη, στην πρόβα, ενώ εγώ, η Κορυφαία, λέω: ''Φοβερά τα δεινά που υπομένουμε!''».
Τα δεινά δημιουργούν αντισώματα δύναμης, ενίοτε και οργής. «Είμαι έτοιμη να γαβγίσω για όσο χρειαστεί, η οργή σε κάνει να πιστεύεις ότι είσαι έτοιμη» ακούμε από τα χείλη της πρωταγωνίστριας και το βλέμμα μας τρέχει στο άγαλμα σκύλας που βρίσκεται επί σκηνής, καθώς, «σύμφωνα με τον μύθο, η Εκάβη μεταμορφώθηκε σε σκύλο με φλογερά μάτια προκειμένου να πάρει εκδίκηση».
Από το ανέβασμα της παράστασης «Hecuba, not Hecuba» στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου. Φωτ.: Alexkatphotography, πηγή φωτ.: Facebook/ Athens Epidaurus Festival
Το εν λόγω σκηνικό είναι «παράξενο και συμβολικό». Το συμβολικό το «διαβάσαμε» κατά την παράσταση: από το γλυπτό σκύλας απουσιάζει το ένα πόδι το οποίο η Νάντια αγκαλιάζει ως παιδί της. Κίνηση που ενδεχομένως καταδεικνύει ότι το παιδί είναι μία συνέχεια αλλά και μέρος του σώματος της μητέρας – σάρκα από τη σάρκα της – και οποιοδήποτε τραύμα ή πόνος συμβεί στο παιδί θα δημιουργήσει ουλές και στη μητέρα.
Ο πόνος κάνει το χρόνο να χάνει το νόημά του και παρότι υπάρχει ακολουθία ημερών είναι σαν οι μέρες να είναι μόνο μία και ίδια. «Ο χρόνος διαδέχεται τον πόνο που διαδέχεται άλλον πόνο. […] Μερικές φορές πιστεύουμε ότι ο πόνος μας είναι πρωτόγνωρος και μοναδικός, ότι κανείς δεν έχει υποφέρει τόσο πολύ όσο εμείς στην ιστορία της ανθρωπότητας. Όμως αρκεί να πάμε στο θέατρο». Κι εκεί μας υπενθυμίζεται ότι οι τραγωδίες των ανθρώπων δεν εγκιβωτίζονται σε χρόνους, είναι παρούσες και το παρόν έχει κάτι από το παρελθόν.
Από το ανέβασμα της παράστασης «Hecuba, not Hecuba» στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου. Φωτ.: Alexkatphotography, πηγή φωτ.: Facebook/ Athens Epidaurus Festival
Τιάγκο Ροντρίγκες
Στο Φεστιβάλ της Αβινιόν, στο θέατρο Carrière de Boulbon έκανε πρεμιέρα στις 30 Ιουνίου 2024 η παράσταση «Hecuba, not Hecuba» προτού παρουσιαστεί στο αργολικό θέατρο.
Σκηνοθέτης, διευθυντής του Φεστιβάλ της Αβινιόν (από 2023) και πρώην καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου ΙΙ της Λισαβόνα (2015-2021), ο Τιάγκο Ροντρίγκες πιστεύει στο ισότιμο, συμμετοχικό πνεύμα ως αρχή της θεατρικής πράξης. Το 1997, όσο ήταν ακόμη φοιτητής, συνεργάστηκε, ως ηθοποιός, με τη βελγική θεατρική ομάδα tgSTAN. Η συμμετοχή του στην ομάδα επιβεβαίωσε τη δέσμευσή του για ελευθερία και απουσία ιεραρχίας σε μια δημιουργική ομάδα και καθόρισε όλη τη μετέπειτα πορεία του.
Το 2003 ίδρυσε μαζί με τη Magda Bizzaro τη θεατρική ομάδα Mundo Perfeito στη Λισαβόνα. Από τότε, έχει ανεβάσει περίπου 30 παραστάσεις σε πάνω από 20 χώρες, συμπεριλαμβανομένων των «António e Cleópatra» (βασισμένο στον Σαίξπηρ), «Bovary» (βασισμένο στο μυθιστόρημα του Γκουστάβ Φλομπέρ), «The Way She Dies» (βασισμένο στην Άννα Καρένινα του Λέο Τολστόι) και το «Dans la mesure de l’ impossible» (βασισμένο στις συνεντεύξεις τριάντα μελών της Διεθνούς Επιτροπής του Ερυθρού Σταυρού και των Γιατρών Χωρίς Σύνορα).
Ο Τιάγκο Ροντρίγκες και η Κατερίνα Ευαγγελάτου, από τη συνέντευξη Τύπου που είχε παραχωρηθεί στην Πρεσβεία της Γαλλίας στην Αθήνα. Φωτ.: Thomas Daskalakis, πηγή φωτ.: Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου
Όσο για την Comédie-Française, πρόκειται για τον αρχαιότερο ενεργό θίασο στον κόσμο, γνωστό και ως «Σπίτι του Μολιέρου». Με περίπου τριάντα έργα να παρουσιάζονται κάθε χρόνο στις τρεις σκηνές της στο Παρίσι αλλά και κατά τις περιοδείες, το ρεπερτόριο της Κομεντί Φρανσέζ αριθμεί πάνω από 3.000 έργα, σύγχρονα και κλασικά. Περιοδεύει κάθε σεζόν, τόσο στη Γαλλία όσο και στο εξωτερικό, δίνοντας περίπου 800 παραστάσεις σε 80 χώρες, μια παράδοση που χρονολογείται από την αρχή της ίδρυσής του, το 1681.
Βασικό μότο του θιάσου το Simul and Singulis, που σημαίνει να ενεργούμε ταυτόχρονα ως ομάδα και ως άτομα, αντιπροσωπεύει τον τρόπο λειτουργίας του οργανισμού: ένας τόπος διαρκούς δημιουργικότητας και αέναης ανανέωσης, μια σχολή των τεχνών και του λόγου, ένας χώρος ωρίμανσης και μια εστία δημιουργίας.
Κεντρική φωτ.: Από το ανέβασμα της παράστασης «Hecuba, not Hecuba» στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου. Φωτ.: Alexkatphotography, πηγή φωτ.: Facebook/ Athens Epidaurus Festival
