«Γλυκαμένη από τον θυσανωτό/ μπλε της ψίθυρο/ η ποίηση/ κυρίως/ δυναμώνει τον ήχο/ της σιωπής» είναι οι στίχοι του ποιήματος «Κυρίως» της σημαντικής ποιήτριας της Γενιάς του ’70, Μαρίας Λαϊνά (γενν. 1947, Πάτρα) από τη συλλογή «Σημεία στίξεως» που ανακαλούμε από τη συγκεντρωτική της έκδοση «σε τόπο ξερό [Ποιήματα 1970-2012]» (εκδ. «Πατάτη», 2015). Κι η λέξη σιωπή επαναφέρει από τη μακρόχρονη μνήμη μας μία άλλη φράση, της συγγραφέως Ν. Ρ. Χάρτ, κατά την οποία «ο/η συγγραφέας προσπαθεί να ακούσει όσα οι υπόλοιποι δεν λένε, και να γράψει για τη σιωπή».
Τη σιωπή που εμπεριέχει συναισθήματα και γεγονότα οποιουδήποτε πρόσημου και είδους καθότι όλα περιλαμβάνονται στη ζωή. Και εκάστοτε δημιουργός μπορεί να εντοπίσει τους ψιθύρους και να αναμοχλεύσει μέσα από τις λέξεις λόγω των «κεραίων» που διαθέτει.
Ως φιγούρα ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους· ένα αλαφροΐσκιωτο βάδισμα και μια εξονυχιστική ματιά που ενίοτε αποτραβιέται από τα μάτια των συνομιλητών και εστιάζει σε κάτι που κέντρισε την προσοχή και μπορεί να πυροδοτήσει την ιδέα μιας νέας δημιουργίας. Μια ματιά που ενίοτε είναι χαμηλή λόγω διακριτικότητας, ο τόνος της φωνής επίσης χαμηλός διότι, όπως η Αμερικανίδα ποιήτρια Έμιλυ Ντίκινσον (1830-1886) είχε γράψει «δεν άντεχα να ζήσω φωναχτά».
Πηγή φωτ.: Εκδόσεις Πατάκη / https://www.patakis.gr/
Θυμόμαστε τη ματιά της Μαρίας Λαϊνά να είναι διεισδυτική, τρυφερή και συγκαταβατική ακούγοντας τις λέξεις μας και μιλώντας για τις λέξεις: τις δικές της και των άλλων. Διότι θέλουν κόπο και φροντίδα οι λέξεις για να μπουν στη σωστή σειρά, να δημιουργήσουν τον δικό τους ήχο· έναν ήχο που εισχωρεί στις ψυχές των αναγνωστών/ ακροατών και γίνεται δικός τους, έναν ήχο που θα αντέξει στον πανδαμάτορα χρόνο, έναν ήχο που συνάδει με τον τρόπο γραφής.
Η Μαρία Λαϊνά. Πηγή φωτ.: Facebook
Αφαιρετικός ο τρόπος γραφής της Λαϊνά, «αν και μοιάζει δύσβατος σε πρώτη ανάγνωση, αναδεικνύει το βάθος και τις πτυχώσεις που έχουν όσοι και όσα στη ζωή μας στερούνται ορατότητας και αναγνώρισης» υπογραμμίζεται στο αιτιολογικό σημείωμα για την απονομή του Μεγάλου Βραβείου Γραμμάτων των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας 2022 στην ποιήτρια, πεζογράφο, θεατρική συγγραφέα, μεταφράστρια, επιμελήτρια, ανθολόγο, καθηγήτρια και ραδιοφωνική παραγωγό Μαρία Λαϊνά, για το σύνολο του έργου της.
Ο εξομολογητικός χαρακτήρας της ποίησής της μας είχε συνεπάρει εξαρχής· αφορά στην ανθρώπινη κατάσταση, στις διαδρομές του σώματος και των αισθημάτων, σε εκείνα που απασχολούν την ψυχή. Μόνο που, προκειμένου να τα ακούσει, ο άνθρωπος καλείται να ακούσει πρώτα το δικό του εσωτερικό ρολόι, στο στήθος του.
Αφουγκραζόμενη κάθε στιγμή το δικό της, η Λαϊνά είχε γράψει με τον εξομολογητικό της τρόπο στο ποίημά της «Έζησα με αναίδεια»: «Έζησα με αναίδεια/ και μοναξιά. Μιλάω στο πρώτο πρόσωπο./ Έζησα με παράξενες σκέψεις/ σκοτεινές παρορμήσεις/ και όνειρα·/ σε μερικά έβγαινα σε λιμάνια/ σ’ άλλα πνιγόμουνα/ λίγο πριν απ’ την όχθη/ κατάπινα το αλμυρό νερό./ Ολόκληρη έζησα» (από τη συλλογή «Ό,τι έγινε, άνθρωποι και φαντάσματα», εκδ. «Πατάκη», β’ έκδοση: Ιούνιος 2021).
Πηγή φωτ.: Εκδόσεις Πατάκη / https://www.patakis.gr/
Ο εξομολογητικός χαρακτήρας της γραφής άπτεται του θάρρους των δημιουργών να εκτεθούν και να «τσαλακωθούν», έχοντας γνώση ότι τίποτε δεν είναι πιο αληθινό από την έκφραση της συναισθηματικής κατάστασης.
Στην περίπτωση της Λαϊνά, «ο εξομολογητικός και φανερά σωματικός χαρακτήρας της ποίησής της την οδήγησε και στην αμεσότητα του θεάτρου ― ή, καλύτερα, της σκηνικής παρουσίασης των συμβόλων που ως τη δεκαετία του ’80 υπήρχε σχεδόν αποκλειστικά στα ποιήματά της», επισημαίνεται στο σημείωμα για το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων που της απονέμεται.
«Ο μινιμαλισμός της· ο έμφυλος ―στην τόση αφυλία του― πόνος της· οι ακατάπαυστες μονολογικές συνομιλίες της με τον Τόμας Μπέρνχαρντ και την καταφυγή στη σιγαλιά του (η απουσία της οποίας ταλανίζει, λέει, τον σύγχρονο άνθρωπο)· η μεταφυσική της αγωνία· η αφ’ υψηλού αποστασιοποίηση που δοκιμάζει τα όρια του αυτοσαρκασμού· τα επίμονα ερωτικά της ''παρ’ ολίγον'': όλα αυτά δημιουργούν μία λογοτεχνική παρουσία που ανατέμνει τον σύγχρονο άνθρωπο, όταν τολμά να στοχαστεί σε μια αυτάρκη ησυχία», συμπληρώνεται.
Πηγή φωτ.: Shutterstock
Η ησυχία είναι αναγκαία για την ουσιαστική ανάγνωση της ποίησης, είναι επίσης αναγκαία κατά τη στιγμή δημιουργίας της. Παραλληλίζουμε τη στιγμή αυτή με τον τοκετό και το ποίημα-δημιούργημα με το παιδί. Και είναι πολλά τα «παιδιά» αυτά που αναμένουν τη ματιά μας, ακριβώς γιατί η ποίηση είναι σημαντική για την ανθρώπινη ψυχή, φέροντας – εκτός των άλλων – και θεραπευτική λειτουργία.
Είναι αρκετά τα «παιδιά» της Μαρίας Λαΐνά: εννέα ποιητικές συλλογές, 11 θεατρικά, πέντε πεζογραφήµατα, τέσσερις κριτικές και µελετήµατα, μία ανθολογία ξένης ποίησης του 20ού αιώνα, πολυάριθμες επιμέλειες και μεταφράσεις βιβλίων, μεταφράσεις έργων της σε διάφορες γλώσσες. Έχει επίσης τιμηθεί με εγχώρια και διεθνή βραβεία.
Αναμφίβολα, η προσφορά της στην τέχνη είναι προσφορά στη ζωή. Της ποιήτριας που με τις λέξεις της καταφέρνει να ξεσκονίσει την καθημερινότητα από οτιδήποτε αμελητέο, να αγγίξει με τη σιωπή της την ανθρώπινη ψυχή και να της πυροδοτήσει το νόημα.
* Αναλυτικά οι τιμηθέντες των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας, Λογοτεχνικής Μετάφρασης και Παιδικού Βιβλίου έτους 2022 (για τις εκδόσεις 2021), στο σημείωμά μας Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας 2022: Στη Μαρία Λαϊνά το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων
