«Δεν θα σου αρέσει, αλλά θέλω να το σκεφτείς. Αν σκοτωθείς, τι μήνυμα θα ήθελες να αφήσεις στο ρωσικό λαό;» . Η ερώτηση του Καναδού σκηνοθέτη Ντάνιελ Ρόερ προκαλεί λίγων δευτερολέπτων σιωπή στον Αλεξέι Ναβάλνι, προτού του απαντήσει με απορία: «θα είναι μία ταινία θανάτου αυτή. Θα ήθελα και μία δεύτερη ταινία».
Η ερώτηση επανέρχεται αργότερα ώστε η απάντηση να καταγραφεί και να διατηρηθεί στο χρόνο: «Αν σου συμβεί να φυλακιστείς και να πεθάνεις, ποιο μήνυμα θα ήθελες να αφήσεις προτού σκοτωθείς;». «Μην το βάζετε κάτω», του απαντά ο Ναβάλνι, με τον Ρόερ να διευκρινίζει: «Κάνε μου τη χάρη και πες το στα ρωσικά». Τότε η γλώσσα ξεδιπλώνεται, νοητά απευθύνεται στους υποστηρικτές του και τονίζει –μεταξύ άλλων– ότι «αν αποφασίσουν να με σκοτώσουν σημαίνει ότι είμαστε απίστευτα δυνατοί. […] Το μόνο που χρειάζεται για να θριαμβεύσει το κακό είναι να μην κάνουν κάτι οι καλοί άνθρωποι. Γι’ αυτό, μην είστε αδρανείς».
Τρόπον τινά παρακαταθήκη της πολιτικής κληρονομιάς του Ναβάλνι οι προτροπές του, αποτελούν μέρος του βραβευμένου με Όσκαρ ντοκιμαντέρ «Ναβάλνι» (2022) το οποίο προβλήθηκε στο πλαίσιο του 26ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, στον απόηχο του θανάτου (16/2/2024) του Ρώσου αντιπολιτευόμενου σε φυλακή υψίστης ασφαλείας στην Αρκτική.
Η σιγή με το πέρας της προβολής από κοινού με μηχανικά χειροκροτήματα ήταν μία απόδειξη των όσων προκάλεσε η ταινία: μούδιασμα για τους μηχανισμούς άσκησης της εξουσίας του Πούτιν, δέος για ένα πρόσωπο που ερευνούσε τη δολοφονία του, και εύσημα για ένα αψεγάδιαστο ντοκιμαντέρ που κράτησε αμείωτη την προσοχή του κοινού, τιμώντας το κινηματογραφικό είδος και το ρόλο του (σ.σ αναλόγως και του είδους του κάθε ντοκιμαντέρ) να καταγράψει την αλήθεια.
Ντοκιμαντέρ σαν αυτά δεν άπτονται μόνο της εξιστόρησης, έχουν οικουμενικό χαρακτήρα αν ληφθεί υπ όψιν ότι κατά τη θέασή τους το κοινό εξακριβώνει τι τους ενώνει: τι ενώνει τους ανθρώπους που θέλουν τη δημοκρατία και τι εκείνους που διαιωνίζουν την κυριαρχία τους πατώντας επί πτωμάτων. Υπό αυτή την οπτική, το ντοκιμαντέρ «Ναβάλνι» του Ντάνιελ Ρόερ είναι μία αλληγορία για τη μάχη του ανθρώπου απέναντι στην εξουσία, τον αυταρχισμό και στη λογοκρισία, τονίζοντας ότι το αυταρχικό πρόσωπο που βρίσκεται στο τιμόνι της χώρας, δεν θα σταματήσει αν δεν εξοντώσει οποιονδήποτε και οτιδήποτε θεωρεί απειλή. «Ο φόνος είναι ο τέλειος τρόπος να σταματήσεις κάτι που νιώθεις ότι απειλεί, μετά δεν θα σταματήσεις αν δεν σκοτώσεις πολλούς», όπως αναφέρει ο Ναβάλνι στην κάμερα του Ρόερ.
Από το ντοκιμαντέρ «Ναβάλνι». Πηγή φωτ.: Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
Συμπαραγωγής των HBO MAX και CNN Films, το ντοκιμαντέρ «Ναβάλνι» παρακολουθεί από απόσταση αναπνοής τον Αλεξέι Ναβάλνι, καθώς ερευνά την απόπειρα δολοφονίας εναντίον του, με την υποστήριξη της δημοσιογραφικής ερευνητικής ομάδας Bellingcat, σε μια προσπάθεια να συλλέξει αποδείξεις για τους φυσικούς και ηθικούς αυτουργούς της επίθεσης.
Η υπόθεση πηγαίνει πίσω στον Αύγουστο του 2020, όταν ο Ναβάλνι έπεσε σε κώμα και μεταφέρθηκε εσπευσμένα από τη Σιβηρία στη Γερμανία. Οι αιματολογικές εξετάσεις στις οποίες υποβλήθηκε ο Ναβάλνι –σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση της γερμανικής κυβέρνησης– κατέδειξαν πως είχε δηλητηριαστεί με τον νευροτοξικό παράγοντα νόβιτσοκ, μέθοδο που έχει χρησιμοποιηθεί συστηματικά σε σκιώδη περιστατικά με θύματα πολιτικούς αντιφρονούντες στη Ρωσία.
Η κάμερα του Ρόερ ακολουθεί το Ναβάλνι και τα πρόσωπα γύρω του: τη γυναίκα του Γιούλια Ναβάλναγια, τη μικρή ομάδα που μελετά και δημοσιεύει έρευνες για τη διαφθορά, με ορισμένα από τα τελευταία πλάνα να προέρχονται από την αλλαγή του αεροδρομίου προσγείωσης του αεροπλάνου στο οποίο επέβαινε ο Ναβάλνι και η σύζυγός του, στις 17 Ιανουαρίου 2021 οπότε και επέστρεφαν στη Ρωσία έχοντας γνώση ότι η ζωή του διέτρεχε κίνδυνο.
Από το ντοκιμαντέρ «Ναβάλνι»: Ο Αλεξέι Ναβάλνι και η σύζυγός του στο αεροπλάνο με το οποίο επιστρέφουν στη Ρωσία, τον Ιανουάριο 2021. Πηγή φωτ.: Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
«Θεώρησα ότι η ζωή μου θα ήταν ασφαλής όσο θα γινόμουν πιο διάσημος και έκανα λάθος» ανακαλούμε τη δήλωσή του στα πρώτα λεπτά του ντοκιμαντέρ καθώς κατέγραφε πράξεις που είχαν ακολουθήσει της ανακοίνωσής του να διεκδικήσει την προεδρία της Ρωσίας προτού τον δηλητηριάσουν σε αεροπλάνο το 2020. Τίμημά του ότι «επέλεξε το πιο επικίνδυνο επάγγελμα στον κόσμο: να είναι αντίπαλος του Πούτιν» όπως αναφέρεται στο ντοκιμαντέρ.
Μία από τις αντιθέσεις που καταγράφονται στην ταινία και αποδίδουν την πραγματικότητα είναι ότι ο Ναβάλνι και η ομάδα του ονοματίζουν τον αντίπαλό τους, έναντι του Πούτιν που αποφεύγει να πει το όνομα του Ναβάλνι, αντικαθιστώντας το με φράσεις όπως: «όσον αφορά στον ασθενή σε κλινική του Βερολίνου».
Μία ακόμη αντίθεση προέρχεται από τα χείλη της Γιούλια Ναβάλναγια και αφορά στη ζωή: όσο ο Ναβάλνι βρισκόταν σε νοσοκομείο της Σιβηρίας «δεν τράβηξα φωτογραφίες γιατί φοβόμουν ότι θα ήταν οι τελευταίες. Ένας άνδρας γεμάτος ζωή τώρα είναι γεμάτος σωλήνες». Τον βλέπουμε, στο τελευταίο πλάνο της ταινίας, πίσω από τα κάγκελα φυλακής, κι έπειτα να φεύγει και το κελί να μένει άδειο.
Από το ντοκιμαντέρ «Ναβάλνι»: Η Γιούλια Ναβάλναγια χαιρετά το σύζυγό της στο Διεθνές αεροδρόμιο Σερεμέτιεβου, προτού εκείνος ακολουθήσει τις δυνάμεις ασφαλείας. Πηγή φωτ.: Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
Τι θέση έχει ο φόβος; «Όλοι ρωτάνε αν φοβάμαι. Δεν φοβάμαι κανέναν, σας ζητώ να μη φοβάστε κι εσείς» δηλώνει ο Ναβάλνι κατά την πτήση με την οποία επέστρεφε στη Ρωσία τον Ιανουάριο 2021. Ο Πούτιν, η εξουσία «φοβόταν τόσο το Ναβάλνι, που έπρεπε να τα αποκλείσουν όλα. Το σημαντικό σήμερα, είναι ότι ο Ναβάλνι δεν φοβάται» τονίζει η Ναβάλναγια μετά τη σύλληψη του συζύγου της στο Διεθνές αεροδρόμιο Σερεμέτιεβου. Υπάρχει φόβος μετά το θάνατο του Ναβάλνι και σε ποια κλίμακα;
Κεντρική φωτ.: Από το ντοκιμαντέρ «Ναβάλνι». Πηγή φωτ.: Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
