Το Βουστάσιο και το κτίριο προσωπικού στο πρώην βασιλικό κτήμα Τατοΐου παίρνουν σειρά για την επισκευή και μετατροπή τους σε κτίρια που θα φιλοξενήσουν δράσεις, ζωντανεύοντας το κτήμα και συμβάλλοντας στην καλύτερη αξιοποίηση. Το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού εξέτασε χθες τις μελέτες για την αναμόρφωση των δύο κτισμάτων, που έχουν χαρακτηριστεί μνημεία, όπως και όλα τα επιμέρους κτίσματα, από το 2003. Δεκαεννιά χρόνια μετά, οι εργασίες ξεκινούν από την επισκευή του ανακτόρου, η οποία θα αρχίσει μέσα στον Ιούλιο και, επιτέλους, δρομολογούνται έργα.
Το Βουστάσιο εντάσσεται στη ζώνη Δ3 (Αναψυχής, αθλητισμού, εκπαίδευσης περιβαλλοντικής ενημέρωσης, γεωργίας και κτηνοτροφίας, λειτουργία εστιατορίων, αναψυκτηρίων, μουσείου, χώρων εκθέσεων, ιππικών εγκαταστάσεων, αθλητικών εγκαταστάσεων, κτηνοτροφικών και γεωργικών εγκαταστάσεων, εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων ερευνητικού χαρακτήρα και υπαιθρίων και ημιϋπαιθρίων καθιστικών για την περιβαλλοντική και ιστορική ενημέρωση). Μετά την αποκατάστασή του, θα μετατραπεί σε εκθεσιακό χώρο και χώρο εκδηλώσεων.
Περατώθηκε το 1952 και αντικατέστησε το παλαιότερο κτίσμα του Βουστασίου που βρίσκεται βορειότερα, καθώς δεν επαρκούσε για να καλύψει τις ανάγκες της αναπτυσσόμενης αγροτικής παραγωγής του κτήματος εκείνη την περίοδο. Αποτελεί σημαντικό μεταπολεμικό κτήριο του κτήματος και πιθανός δημιουργός του αναφέρεται ο αρχιτέκτονας Κωνσταντίνος Γκίνης.
H συνολική επιφάνεια του κτιρίου είναι περίπου 1500 τ.μ. και διαμορφώνεται σε σχήμα «Π», του οποίου το κεντρικό τμήμα (κεραία) είναι διώροφο και επίμηκες, ενώ τα δύο σκέλη είναι ισόγεια και μικρού μεγέθους. Η κάτω στάθμη φιλοξενούσε τα βοοειδή με τις ταΐστρες και τον λοιπό εξοπλισμό, ο οποίος διασώζεται μέχρι σήμερα. Η άνω στάθμη του μεσαίου σκέλους χρησιμοποιούνταν ως χώρος παρασκευής των τροφών που διοχετεύονταν με κατάλληλα κανάλια στην κάτω στάθμη. Είχε χωρητικότητα 90 ζώων, με τον αριθμό αυτό να φτάνει ενίοτε τα 100, κι απασχολούσε 4 σταυλίτες.
Χαρακτηριστικό στοιχείο του είναι οι μεταλλικοί ανεμοδείκτες στις απολήξεις των αεραγωγών της στέγης που έχουν το σχήμα αγελάδας. Στη δυτική του πτέρυγα, προς τον δρόμο του κοιμητηρίου, μεταφέρθηκαν τη δεκαετία του 1980 από το γκαράζ που ήταν μέχρι τότε τα βασιλικά αυτοκίνητα, για λόγους ασφαλείας.
Η τοιχοποιία σε πολλά σημεία παρουσιάζει έντονα σημάδια φθοράς που οφείλονται σε ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες. Παρατηρείται αποσάθρωση κονιαμάτων λόγω οριζόντιας και ανερχόμενης υγρασίας, αποτέλεσμα της έλλειψης συντήρησης και του ανεπαρκούς αερισμού, καθώς πολλά ανοίγματα είναι σφραγισμένα.
Σεβασμός προς το κτίριο
Η πρόταση της αποκατάστασης και επανάχρησης του νέου Βουστασίου βασίζεται στον σεβασμό και στην ανάδειξη του κτηρίου. Για τον λόγο αυτό, η Αρχιτεκτονική Πρόταση βασίζεται σε μικρής κλίμακας επεμβάσεις, που έχουν στόχο να μην προσβάλουν και να διατηρήσουν στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό τα αυθεντικά χαρακτηριστικά, ενσωματώνοντας τις ανάγκες της νέας λειτουργίας και παράλληλα διατηρώντας την αρχική ταυτότητα του κτηρίου.
Το κτήριο του νέου Βουστασίου μετά την αποκατάστασή του, προβλέπεται να λειτουργήσει ως ένας πυρήνας πολιτισμού με στόχο την ανάδειξη της Αγροτικής Παραγωγής του κτήματος, ενώ ταυτόχρονα να προδιαθέτει τον χρήστη να επισκεφτεί όχι μόνο το εσωτερικό του αλλά και τον περιβάλλοντα χώρο, αναδεικνύοντας τον υπαίθριο χώρο του. Στο Ισόγειο, το νέο Βουστάσιο πρόκειται να αποτελέσει τον βασικό Εκθεσιακό Χώρο με τεκμήρια της Αγροτικής και Κτηνοτροφικής παραγωγής του κτήματος με ξεχωριστά τμήματα για την έκθεση παραγωγής γαλακτοκομικών και λαδιού & κρασιού.
Παράλληλα με την Αγροτική Παραγωγή, στην Δυτική Πτέρυγα που θα λειτουργεί ως ξεχωριστή ενότητα, θα παρουσιάζεται η Έκθεση Αυτοκινήτων του κτήματος. Στα εκθέματα περιλαμβάνονται Rolls-Royce της εποχής σε διαφορετικά κυβικά, MG TD Midget, ηλεκτροκίνητα Fiat 500 Boano Spider Elegance και οχήματα του γκολφ. Γύρω από αυτή την εκθεσιακή δραστηριότητα, αναπτύσσονται υποστηρικτικές λειτουργίες όπως reception/πληροφορίες, χώροι φύλαξης αντικειμένων, μικρό πωλητήριο, χώροι wc για το κοινό και το προσωπικό με προβλεπόμενο WC ΑΜΕΑ και αίθουσα πολλαπλών χρήσεων εξοπλισμένη κατάλληλα για εκδηλώσεις και διαδραστικά τμήματα της έκθεσης.
Τοποθέτηση ανελκυστήρα
Το υφιστάμενο κλιμακοστάσιο είναι αδύνατο να αποτελέσει τη βασική πρόσβαση επισκεπτών στον όροφο, καθώς δε διαθέτει το απαιτούμενο πλάτος (0,70 cm κάθε σκέλος), ούτε ρίχτι και εν γένει δεν πληροί τις ισχύουσες προδιαγραφές. Γι’ αυτό τον λόγο προτείνεται η καθαίρεσή του, διατηρώντας μόνο τα περιμετρικά τοιχία και ο χώρος ανασχεδιάζεται εσωτερικά για να τοποθετηθεί ένας νέος ανελκυστήρας για την εξυπηρέτηση των εμποδιζόμενων ατόμων.
Η αυλή, αντιμετωπίζεται σαν οργανική ενότητα, όχι απλά ως ο περιβάλλοντας χώρος του κτηρίου. Διαμορφώνεται έτσι ώστε να αποτελεί συνέχεια της εκθεσιακής λειτουργίας, με χώρο καθημένων, αλλά και έναν επιπλέον διαθέσιμο χώρο περιοδικών εκθέσεων άλλου τύπου (πχ. Εικαστικά ή γλυπτά).
Ο περιβάλλων χώρος σε συνδυασμό με τα διπλανά κτήρια και τα στοιχεία όπως οι περιφράξεις, οι εξωτερικές ποτίστρες κλπ θα μπορούσε να είναι μέρος ενός ευρύτερου σχεδιασμού, με διαδρομές για υπαίθριες εκθέσεις που σχετίζονται με την ζωή στο κτήμα.
Το κτίριο Προσωπικού
Το κτίριο του Προσωπικού θα μετατραπεί σε ξενώνα φιλοξενίας. Ανήκει στα υποστηρικτικά κτίρια των Ανακτόρων, στην επονομαζόμενη Διοικητική ενότητα του κτήματος. Χωροθετείται σε πλάτωμα επί επικλινούς εδάφους με ήπια κλίση από ΒΔ προς ΝΑ, δυτικά της παλαιάς βασιλικής έπαυλης του Τσίλλερ από την οποία σήμερα σώζονται μόνο ερείπια. Όπως διακρίνεται στο τοπογραφικό του 1896, στη θέση αυτή νωρίτερα υπήρχε άλλο κτίσμα παρόμοιων διαστάσεων, που αναφέρεται ως «εστιατόριον». Πιθανότατα, το νέο κτήριο κατασκευάστηκε σε ένα ήδη διαμορφωμένο έδαφος από παλαιότερη εγκατάσταση.
Το αρχικό κτήριο γειτνίαζε προς νότο με το υπασπιστήριο και προς βορρά με το τηλεγραφείο, τα οποία διασώζονται μέχρι σήμερα. Στα δυτικά αρχικά υπήρχε μικρός στρατώνας (όπως αναγράφεται και στο τοπογραφικό του 1896) ο οποίος στην συνέχεια αντικαταστάθηκε με την οικία του Φροντιστή, η οποία ανήκει επίσης στην προπολεμική περίοδο. Σε μεγαλύτερη απόσταση, στα βορειοδυτικά βρίσκεται το συγκρότημα των χώρων στάθμευσης, που αντικατέστησαν τους αρχικούς βασιλικούς στάβλους.
Χτίστηκε στις αρχές του αιώνα, με πιθανή χρονολογία ανέγερσης σύμφωνα με τον Κ. Σταματόπουλο, το 1913/14. Κατά μία άλλη άποψη το κατασκευάστηκε μετά την πυρκαγιά του 1916, η οποία κατέστρεψε ολοσχερώς το ανάκτορο του διαδόχου που βρισκόταν σε κοντινή απόσταση και ενδεχομένως το κτίσμα που προϋπήρχε στην ίδια θέση. Το βέβαιο είναι ότι κάλυψε σημαντικότατες ανάγκες του βασιλικού κτήματος καθώς η νέα αυλή είχε μεγάλες απαιτήσεις σε χώρους διαμονής προσωπικού.
Σύμφωνα με τον Κ. Σταματόπουλο, πιθανόν δημιουργός του υπήρξε ο Αναστάσιος Μεταξάς ο οποίος ήταν αυλικός αρχιτέκτονας και τη χρονιά εκείνη είχε συχνές ακροάσεις με τον βασιλιά Κωνσταντίνο. Ο Μεταξάς διετέλεσε «αρχιτέκτων των ανακτόρων» επί βασιλείας Γεωργίου Α’, Κωνσταντίνου Α’ και Γεώργιου Β’. Σημαντικότερο από τα γνωστά έργα του στο Τατόι είναι η εκκλησία Αναστάσεως του Κυρίου στο κοιμητήριο της βασιλικής οικογένειας.
Μεταπολεμικά εκσυγχρονίσθηκε με την εγκατάσταση κεντρικής θέρμανσης και λουτρών. Παρέμεινε σε χρήση μέχρι το 1967 και έκτοτε ακολούθησε την τύχη των υπόλοιπων εγκαταστάσεων του Κτήματος.
Την περίοδο 2010-2012 πραγματοποιήθηκαν σωστικές επεμβάσεις από την Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Αττικής, Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας και Κυκλάδων (ΥΝΜΤΕΑΑΣΕΚ) με αντικατάσταση των κατεστραμμένων τμημάτων της παλαιάς στέγης με νέα, προσωρινού χαρακτήρα, προκειμένου να σφραγιστεί το κέλυφος και να προστατευθεί από την έκθεσή του στις καιρικές συνθήκες. Στην πρόσφατη φωτιά του 2021 υπέστη σημαντικές βλάβες οπότε και καταστράφηκε ολοσχερώς και η προσωρινή στέγη.
Επίμηκες διώροφο
Πρόκειται για ένα λιτό διώροφο επίμηκες κτίσμα με ορθογωνική κάτοψη διαστάσεων 27,82χ10,67μ., με τη μεγάλη του πλευρά να αναπτύσσεται κατά τη διεύθυνση Β-Ν. Στη μέση, μία εγκάρσια πτέρυγα προεκβάλει περίπου κατά 65 εκ., διαμορφώνοντας ελαφρώς σταυροειδές περίγραμμα. Η κάτοψη εμφανίζει συμμετρία και στις δύο διευθύνσεις. Περιλαμβάνει μικρό τμήμα υπογείου, ισόγειο, όροφο και τετράρριχτη στέγη. Το συνολικό ύψος από τη στάθμη του διαμορφωμένου εδάφους μέχρι τη στέψη των τοίχων είναι 7,54μ. ενώ πρόσθετο ύψος 1,85μ. περίπου καταλαμβάνεται από τη στέγη. Το ισόγειο, από την νοτιοανατολική πλευρά του κτηρίου είναι υπερυψωμένο λόγω της κλίσης του εδάφους.
Η είσοδος πραγματοποιείται από τα ανατολικά, από την κεντρική εγκάρσια πτέρυγα, όπου χωροθετείται και το κλιμακοστάσιο προς τον όροφο. Κεντρικός επιμήκης διάδρομος διατρέχει την κάτοψη του ισογείου και του ορόφου με κατεύθυνση Β-Ν εκατέρωθεν του οποίου αναπτύσσονται οι κοιτώνες και λοιποί βοηθητικοί χώροι. Τα δωμάτια έχουν σχετικά μικρές διαστάσεις (περίπου 3,5χ3,5μ.) με εξαίρεση τα δωμάτια του κεντρικού εγκάρσιου άξονα τα οποία είναι ελαφρώς μεγαλύτερα. Συνολικά, τόσο στη στάθμη ισογείου όσο και στον όροφο, αναπτύσσονται 7 δωμάτια εκατέρωθεν του διαμήκη άξονα, διαμορφώνοντας 14 δωμάτια στο ισόγειο και άλλα 14 στον όροφο. Στο ισόγειο ο χώρος αντιδιαμετρικά του κλιμακοστασίου (κεντρικός δυτικός χώρος 2.9) φιλοξενεί τον λέβητα ενώ μικρή ευθύγραμμη μεταλλική κλίμακα οδηγεί στον υποκείμενο μικρό χώρο του υπογείου διαστάσεων περίπου 3χ3μ..
Η οργάνωση των όψεων χαρακτηρίζεται από συμμετρία και ρυθμική επανάληψη των κατακόρυφων αξόνων των ανοιγμάτων. Ο μεγάλος συμπαγής όγκος διασπάται στη μέση από τον εγκάρσιο που προεκβάλει ελαφρά και απολήγει σε τριγωνικό αέτωμα. Καλυπτόταν με τετράριχτη στέγη η οποία διασπάτο στη μέση με την διαμόρφωση τμημάτων εν είδει «φεγγιτών» και διαμορφώνονταν με οδοντωτό γείσο, με πέντε σειρές πλίνθων.
Εμφανίζει φθορές κυρίως λόγω της έκθεσης στις καιρικές συνθήκες και της έλλειψης συστηματικής συντήρησης για πολλές δεκαετίες. Η κατάρρευση της στέγης με την επακόλουθη εισροή των ομβρίων υδάτων, συντέλεσαν σταδιακά στην απόπλυση του κονιάματος δόμησης των λιθοδομών και οπτοπλινθοδομών και την διάβρωση των μεταλλικών στοιχείων.
Μικρό ξενοδοχείο
Διερευνήθηκαν δύο σενάρια, η χρήση του ως ξενοδοχείου και η χρήση του ως youthhostel. Στο πρώτο σενάριο, το κτηριολογικό πρόγραμμα προέβλεπε 14 δωμάτια με λουτρό, χώρο σερβιρίσματος πρωινού, μικρό καθιστικό και μικρό κοινόχρηστο χώρο υγιεινής. Στο δεύτερο σενάριο, (youthhostel), προτάθηκαν 8 δωμάτια με περισσότερες κλίνες σε καθένα, χώρο σερβιρίσματος πρωινού, μεγάλο κοινόχρηστο χώρο καθιστικού, και διατέθηκαν περισσότερα τετραγωνικά σε κοινόχρηστους χώρους υγιεινής, καθώς δεν περιλαμβάνονταν στα δωμάτια. Εν τέλει επικράτησε η πρόταση μετατροπής του κτηρίου σε ξενοδοχείο. Ανελκυστήρας θα μπει εξωτερικά.
Συνοπτικά, το κτίριο προτείνεται να μετατραπεί σε μικρή ξενοδοχειακή μονάδα, με χώρο υποδοχής, εννέα δίκλινα και δύο τετράκλινα δωμάτια (συνολικής χωρητικότητας 26 κλινών), μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνεται και ένα δίκλινο δωμάτιο ΑΜΕΑ, αίθουσα σερβιρίσματος πρωινού και παρασκευαστήριο, λοιπούς κοινόχρηστους χώρους (εντευκτήριο-βιβλιοθήκη, κοινόχρηστα wc) και βοηθητικούς χώρους.
Το υπόγειο διευρύνεται σε όλο το κεντρικό και νοτιοανατολικό τμήμα, ώστε να παραλάβει τις απαιτούμενες μηχανολογικές εγκαταστάσεις, καθώς και βοηθητικές χρήσεις του ξενοδοχείου. Συγκεκριμένα, προτείνονται χώρος αποθήκης, ιματιοθήκη, αποδυτήρια προσωπικού με λουτρό, και χώρος ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων. Θα υπάρχει, επίσης, βιβλιοθήκη
Ταυτόχρονα, ο περιβάλλων χώρος ανασχεδιάζεται ώστε να εξυπηρετεί την νέα χρήση του ξενοδοχείου αλλά και την υφιστάμενη του ευρύτερου κτήματος ως χώρου περιπάτου και αναψυχής.
