Ποιες οι έννοιες της αυθεντικότητας, της φαντασίας και της ψυχής στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΑΙ); Στις μανιχαϊστικές απόψεις που αφορούν την ΑΙ, υπάρχει η θέση ότι με αυτή (σ.σ την ΑΙ) «θα χάσουμε την αίσθηση ότι είμαστε μοναδικοί, ξεχωριστοί», ενδέχεται δε, οι διερωτήσεις περί του νοήματος της ζωής και της αλήθειας να κάνουν πιο συχνή την εμφάνισή τους.
Τα παραπάνω αποτυπώνονται – μεταξύ άλλων – στην ταινία του Πιοτρ Βίνιεβιτς, «About a hero/ Σχετικά με έναν ήρωα» (2024), με την οποία το 27ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης σήκωσε αυλαία (6/3), εντάσσεται δε, στο μεγάλο αφιέρωμα του Φεστιβάλ «ΑΙ, μια αναπόδραστη νοημοσύνη». Ταινία απαιτητική στη θέασή της και διακατεχόμενη από μυστήριο καθώς «ο θάνατος κάποιου είναι ένα μεγάλο μυστήριο, ένα αίνιγμα» μιας και η υπόθεση της ταινίας αφορά μία απώλεια θέτοντας στο επίκεντρο ζητήματα περί της ύπαρξης.
Η ταινία είναι η μεταφορά ενός σεναρίου γραμμένου από μηχανή ΑΙ η οποία εκπαιδεύθηκε και μελέτησε το έργο του Γερμανού σκηνοθέτη, σεναριογράφου και παραγωγού, Βέρνερ Χέρτσογκ (γενν. 1942). Με τη σειρά του, στην ταινία φαίνεται πως εκτελεί «χρέη» αφηγητή, ταξιδεύοντας στο Γκετουκίρχενμπουργκ για να διερευνήσει τον θάνατο ενός εργάτη. Μόνο που, μήτε ο Χέρτσογκ είναι αυτός που φαίνεται μήτε η ταινία είναι αυτό θα περιμέναμε. Η φωνή του δημιουργήθηκε επίσης από ένα πρόγραμμα Τεχνητής Νοημοσύνης και η ταινία είχε τη συναίνεσή του.
«Σχετικά με έναν ήρωα» της ΑΙ
«Ένας υπολογιστής δεν πρόκειται να κάνει μία ταινία το ίδιο καλή με τις δικές μου ούτε σε 4.500 χρόνια» είναι η πρώτη φράση που διαβάζουμε στην ταινία και προέρχεται από τον Χέρτσογκ, ενώ απόψεις περί της ταινίας υπογραμμίζουν επίσης τη συνθήκη που έχει δημιουργηθεί. «Θα αναρωτιέστε γιατί το παρακολουθείτε αυτό», «δεν καταλαβαίνω που πάει αυτή η ταινία», με το ερώτημα «βγαίνει νόημα;» να φέρει την απάντηση «να θυμάστε ότι δεν έχει σημασία να βγαίνει νόημα».
Το τελευταίο θα μπορούσε να εκληφθεί από την αλήθεια ότι ανεξαρτήτως εάν βγαίνει ή δεν βγαίνει νόημα κατά τη θέαση μίας ταινίας – ή ενός καλλιτεχνικού «προϊόντος» εν γένει – έχουν δημιουργηθεί κάποια συναισθήματα και σκέψεις και το κοινό έχει μπει σε μία διαδικασία διερώτησης ή – το ιδανικό – εσωτερικής αναμόχλευσης.
Εγείροντας το μυστήριο και κρατώντας αμείωτη την προσοχή του κοινού για την αποκάλυψη της αλήθειας, η ταινία αποκαλύπτει σταδιακά τις δικές της αλήθειες όπως ότι «πρέπει να προσέχουμε με τα μηχανήματα», τα αποτελέσματα του deepfake, προτάσσοντας την αγάπη ως απάντηση στο νόημα της ζωής αποτελώντας συνάμα ένα αγαθό αναγκαίο.
Περί Τεχνητής Νοημοσύνης όμως, ο λόγος, και, με αφορμή τη συγγραφή του σεναρίου με τη χρήση εργαλείων ΑΙ, τίθεται ερωτήματα όπως αν και πότε με την ύπαρξη της ΑΙ θα σταματήσουν να χρειάζονται οι ηθοποιοί ή οι σεναριογράφοι και πότε θα μπουν όρια στο τι μπορούμε και το τι δεν μπορούμε να κάνουμε. Ερωτήματα που το 27ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ θέτει μέσα από το πλούσιο πρόγραμμα του αφιερώματος στην ΑΙ που δεν απουσίασαν κατά την τελετή έναρξης. Διότι, η εποχή και η καθημερινότητα επιτάσσουν την ειλικρίνεια και το ντοκιμαντέρ την προτάσσει.
Από την ταινία «About a hero». Πηγή φωτ.: Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
«Η Τεχνητή νοημοσύνη είναι ένα συναρπαστικό εργαλείο. Μπορεί όμως να γίνει και ένα τρομακτικό και επικίνδυνο όπλο αν δεν μπουν όρια και αν δεν υπάρξουν κανόνες. Πρέπει να προφυλαχτούμε από ανθρώπους και οργανώσεις και οργανισμούς που μπορεί να τη χρησιμοποιήσουν ασύδοτα και να ωφεληθούμε εμείς από τα καλά που μας προσφέρουν», σημείωσε – μεταξύ άλλων – κατά τον χαιρετισμό του, ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ, Ορέστης Ανδρεαδάκης.
Με τη γενική διευθύντρια του Φεστιβάλ, Ελίζ Ζαλαντό, να υπογραμμίζει: «Η AI (Artificial Intelligence), είναι ένα μεγάλο δώρο αλλά μπορεί να φέρει και ένα σκοτεινό μέλλον. Όταν η πραγματικότητα ξεπερνά τη μυθοπλασία, όταν η δυστοπία δεν ανήκει πια σε τολμηρά σενάρια αλλά καθορίζει τις ζωές μας, όταν οι ειδήσεις αγγίζουν την επιστημονική φαντασία, σε έναν κόσμο όπου τίποτα δεν μοιάζει αληθινό, ένα μέσο παραμένει ζωτικό, το ντοκιμαντέρ». Γι’ αυτό και «τα 261 ντοκιμαντέρ μικρού και μεγάλου μήκους που θα παρουσιάσουμε φέτος, αποτυπώνουν όλα όσα ζούμε σήμερα και μας καλούν να δούμε την πραγματικότητα όπως είναι, να θυμηθούμε ότι η αλήθεια δεν μπορεί να είναι σχετική και να εκτιμήσουμε και πάλι την αξία της τέχνης του κινηματογράφου».
Της προβολής του «About a hero» προηγήθηκε εκείνης μίας ταινίας anime την οποία μέλη της Εθνικής Ομάδας Ρομποτικής ετοίμασαν με αφορμή την παρουσία τους στο Φεστιβάλ, ειδεμή στην τελετή έναρξης την οποία μάλιστα παρουσίασαν έξι από τα συνολικά 14 μέλη της, υπογραμμίζοντας – με τη σειρά τους – ότι «η ρομποτική ήταν για εμάς κάτι σαν εισιτήριο κινηματογράφου».
Έχοντας προσφάτως επιστρέψει από την Ολυμπιάδα Ρομποτικής στη Νότια Κορέα όπου διαγωνίστηκαν και κέρδισαν οκτώ μετάλλια, δημιούργησαν ένα anime διαρκείας δυόμισι λεπτών· χρειάστηκαν 17’ για τη δημιουργία του βίντεο μέσω ΑΙ, δύο λεπτά για την εξαγωγή του σε υπολογιστή, πέντε ώρες για τη συγγραφή του σεναρίου και εννέα ημέρες για να καθοδηγήσουν για να καθοδηγήσουν σωστά το AI να υπακούσει τις καλλιτεχνικές τους οδηγίες.
«Καταλαβαίνετε ότι αυτό που συμβαίνει είναι κάτι μαγικό. Ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη δίνει στα παιδιά το ερέθισμα να εκφραστούν μέσω του σινεμά, σε παιδιά που δεν γνωρίζουν ίσως ούτε τον Χίτσκοκ, ούτε τον Ταραντίνο, αλλά ούτε καν τον Δαλιανίδη», σημείωσε – μεταξύ άλλων – ο Ορέστης Ανδρεαδάκης.
Η εναρκτήρια ταινία του Φεστιβάλ, «About a hero», θα προβληθεί εκ νέου, το Σάββατο 8 Μαρτίου (19:30) στον κινηματογράφο «Μακεδονικόν» και αξίζει της θέασής της από κοινού με τις υπόλοιπες προβολές και δράσεις του Φεστιβάλ. Σχετικά με τη διοργάνωση, από το επόμενο Φεστιβάλ Κινηματογράφου (Νοέμβριος 2025) και Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ (Μάρτιος 2026) ο Δήμος Θεσσαλονίκης έχει αποφασίσει να θεσπίσει ένα μεγάλο, δικό του βραβείο, όπως ο δήμαρχος της συμπρωτεύουσας, Στέλιος Αγγελούδης, ανακοίνωσε κατά τον χαιρετισμό του στην τελετή έναρξης.
Πηγή κεντρικής φωτ.: Facebook/ Thessaloniki International Film Festival
