Ο άνθρωπος που αποκάλυψε δύο τεράστια σκάνδαλα του Βρετανικού Μουσείου σε βάρος των Παρθενώνειων Γλυπτών, ο Γουίλιαμ Σεντ Κλερ, δεν βρίσκεται πλέον στη ζωή. Έφυγε από κοντά μας στις 30 Ιουνίου, σε ηλικία 84 ετών, ενώ η Μεγάλη Βρετανία ανάμεσα στον κορονοϊό, το Brexit και το Euro, δεν «σημείωσε» τον θάνατό του.
Παρότι υπήρξε σπουδαίος ιστορικός, ερευνητής και συγγραφέας, ίσως οι συμπατριώτες του δεν του συγχώρεσαν το ξεσκέπασμα του Βρετανικού Μουσείου. Την είδηση του θανάτου του έκαναν γνωστή η Βρετανική Επιτροπή για την Επανένωση των Μαρμάρων του Παρθενώνα και οι συνεργάτες του από τον εκδοτικό οίκο Open Book.
Ο Γουίλιαμ Σεντ Κλερ, σύμφωνα με τον πρώην πρόεδρο της Βρετανικής Επιτροπής Αντονι Σνόντγκρας, «φαίνεται να έχει ζήσει περισσότερες από μία ζωές». Συγγραφέας, ερευνητής, ιστορικός και μέλος της Βρετανικής Ακαδημίας από το 1992, είχε επίσης υπηρετήσει ως ανώτερος υπάλληλος του υπουργείου Οικονομικών και είχε διδάξει σε πανεπιστήμια όπως Trinity College, Cambridge, All Souls at Oxford, the School of Advanced Study στο Λονδίνο, στο Χάντινγκτον της Καλιφόρνιας, ενώ εργάστηκε και στη Βιβλιοθήκη του Χάρβαρντ.
Αξιοσέβαστο μέλος της ακαδημαϊκής κοινότητας, ο εκλιπών τάραξε τα νερά και σοκάρισε τους πάντες όταν στο βιβλίο του Lord Elgin and the Marbles, πρόσθεσε ένα κεφάλαιο με τίτλο «Η καταστροφή είναι εμφανής». Επρόκειτο για ένα απόσπασμα ειδικής εξεταστικής επιτροπής που δημιούργησαν οι Trustees του Βρετανικού Μουσείου το 1938 και ερεύνησε αναφορές σύμφωνα με τις οποίες ο καθαρισμός των Γλυπτών του Παρθενώνα επέφερε σοβαρότατες φθορές.
Το σκάνδαλο είχε λάβει μικρή έκταση κατά την εποχή του και όταν επετράπη επιτέλους η δημοσιοποίηση των εγγράφων (δεκαετίες μετά τη νόμιμη διορία του 1968) ο Σεντ Κλερ έκανε ενδελεχή έρευνα. Αφού βεβαιώθηκε για την καταστροφή των γλυπτών, μελέτησε και την σκανδαλώδη αποκατάστασή τους: τα έβαψαν με τσάι, μέλι, ή ποιος ξέρει τι άλλο, για να εξαφανίσουν τα ίχνη των συρμάτινων εργαλείων με τα οποία τα έτριψαν!
Το Βρετανικό Μουσείο αντέδρασε όσο περισσότερο μπορούσε, αλλά ο ιστορικός και συγγραφέας είχε σημαντικά στοιχεία. Ετσι, το 1999 έγινε με συμμετοχή της UNESCO και Ελλήνων επιστημόνων ανάμεσα σε άλλα, μια διεθνής συνάντηση, και όλα βγήκαν στο φως.
Και πάλι, οι Βρετανοί έκαναν το θαύμα τους, αρνούμενοι να τυπώσουν τα πρακτικά λέγοντας πως ο Γουίλιαμ Σεντ Κλερ συκοφαντούσε και έβριζε το Βρετανικό Μουσείο κατά τη διάρκεια των συνεδριάσεων και ζητούσε να τον λογοκρίνουν.
Ο αείμνηστος Ιαν Τζένκινς, από τους επιμελητές του Μουσείου, είχε πει πως ο καθαρισμός [του 1938] «ήταν σκάνδαλο και η κάλυψή του ήταν ένα άλλο σκάνδαλο ».
Στο βιβλίο του «Lord Elgin and The Marbles» (που έχει κυκλοφορήσει στα ελληνικά με τίτλο Ο λόρδος Ελγιν και τα μάρμαρα (εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα) ο καθηγητής Γουίλιαμ Σεντ Κλερ χαρακτηρίζει τα γεγονότα του 1938 ως τη «μεγαλύτερη ζημιά στην ιστορία του Βρετανικού Μουσείου».
Ο λόρδος Ντυβέν, από τους χρηματοδότες του μουσείου, διέταξε να καθαριστούν οι επιφάνειες των γλυπτών του Παρθενώνα, που του φάνηκαν σκούρες, διότι κατά την άποψή του τα μάρμαρα ήταν λευκά κατά την αρχαιότητα. Οποία ανοησία!
Τα γλυπτά, όπως και τα αρχιτεκτονικά μέλη του Παρθενώνα, και όλων των αρχαίων ναών, έφεραν μια πάτινα, ένα ειδικό κονίαμα, το οποίο τα κάλυπτε όπως η επιδερμίδα καλύπτει εμάς. Χρησιμοποιήθηκαν συρμάτινες βούρτσες και αιχμηρά μεταλλικά αντικείμενα, τα οποία «έγδαραν» τα αρχαία υλικά στερώντας από τα γλυπτά την προστασία τους.
Όμως, δεν ήταν μονάχα αυτό. Στα τέλη του και αμέσως μετά την αποκάλυψη της φρικώδους λείανσης, δόθηκε άμεσα η εντολή, σύμφωνα με τα έγγραφα που αποκάλυψε ο καθηγητής, για «επανορθωτικά μέτρα». Δηλαδή, για βάψιμο των γδαρμένων επιφανειών. Δεύτερη μεγάλη καταστροφή για τα γλυπτά του Φειδία και των μαθητών του.
Σύμφωνα με τον Σεντ Κλερ, «τα Μάρμαρα είχαν το χρώμα της ζάχαρης, τον γυαλιστερό εκείνο λευκό ιριδισμό που έχει κάθε σπασμένη επιφάνεια λευκού μαρμάρου». Ετσι, εφόσον αφαίρεσαν την καφέ απόχρωση ανάλογη με αυτήν που παρουσιάζει το μέλι, σκέφτηκαν ότι, αν προσέθεταν μια όμοια απόχρωση, «θα τα έκαναν και πάλι να μοιάζουν παλαιά». Και χρησιμοποίησαν κερί, ή τσάι, χωρίς να αποκλείεται η προσθήκη μελιού. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μάλιστα, ίσως, επειδή φαινόταν η παρέμβαση, να ακολούθησε νέα επέμβαση αφαίρεσής της. Είναι μια ιστορία που δεν έχει διερευνηθεί.
«Ολοι αποδέχονταν πως τα Γλυπτά του Παρθενώνα είχαν κρατηθεί σε πολύ καλή κατάσταση. Ακόμη και η Μελίνα Μερκούρη ποτέ δεν αμφισβήτησε κάτι τέτοιο. Ελάχιστοι βέβαια ήξεραν την αλήθεια. Αλλά σιωπούσαν. Αυτό το επιχείρημα της "σωστής συντήρησης και φύλαξης" πρέπει να πάψει να λέγεται» είχε πει ο συγγραφέας σε συνέντευξή του στο «Βήμα». Εκεί είχε τονίσει και την υπεροψία του λόρδου Ντυβέν, την οποία δεν τόλμησε να αμφισβητήσει το Βρετανικό Μουσείο (σήμερα, η αίθουσα των Παρθενώνειων Γλυπτών ονομάζεται γκαλερί Ντυβέν, προφανώς… σε ένδειξη ευγνωμοσύνης).
Βασισμένο σε λεπτομερειακή μελέτη όλων των πρωτότυπων αρχείων και στα αποτελέσματα πολύ πρόσφατων ερευνών, το βιβλίο «Ο Λόρδος Έλγιν και τα Μάρμαρα» αποτελεί την αυθεντική ανιστόρηση των εξαιρετικά ασυνήθιστων συνθηκών κάτω από τις οποίες η Μεγάλη Βρετανία απέκτησε τα Μάρμαρα του Έλγιν, την τρομακτική απήχηση που είχαν για την εκτίμηση της Ελληνικής τέχνης σε όλη την Ευρώπη, των πικρόχολων αντιδράσεων του Ναπολέοντα, του Μπάιρον και άλλων, καθώς και της πρόσφατης ιστορίας τους.
Σ' αυτή την πλήρως αναθεωρημένη, ανανεωμένη και διευρυμένη έκδοση, ο συγγραφέας αναπτύσσει τις τρέχουσες απόψεις περί του αρχικού νοήματος και σημασίας του Παρθενώνα, περιγράφει την ιστορία του από την εποχή που χτίστηκε μέχρι τις μέρες μας και προσθέτει νέο υλικό γύρω από τις δραστηριότητες του Λόρδου Έλγιν.
Το έγγραφο με το οποίο δόθηκε η άδεια στον Έλγιν να πάρει τα Μάρμαρα από την Ελλάδα δημοσιεύεται, για πρώτη φορά, στη μόνη διασωθείσα έκδοσή του.
Συλλυπητήρια για τον θάνατό του εξέφρασαν στελέχη της Αυστραλιανής Επιτροπής για την Επανένωση των Μαρμάρων του Παρθενώνα, που τον είχαν συναντήσει. Ο Ντέιβιντ Χιλ αλλά και ο Γιώργος Βάρδας, ήταν ανάμεσα σε αυτούς.
Όπως σημείωσε ο Γιώργος Βάρδας, τον είχε γνωρίσει το 2000 στο Λονδίνο στο Βρετανικό Μουσείο με τον Ντέιβιντ Χιλ, μετά την κυκλοφορία της τρίτης έκδοσης του συναρπαστικού βιβλίου του, ′′Lord Elgin and the Marbles", στο οποίο εξέθεσε τη συγκάλυψη του βρετανικού Μουσείου για το σκάνδαλο καθαρισμού στη δεκαετία του 1930. Ήταν ένας ατρόμητος Φιλέλληνας που έγραψε και για την Ελληνική Επανάσταση του 1821 (δανειζόμενος τις επώνυμες λέξεις από τον Λόρδο Βύρωνα), «"That Greece May Still Be Free: Οι Φιλέλληνες στον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας"».
Όπως αναφέρει, επρόκειτο στις 7 Ιουλίου να του απονεμηθεί μετάλλιο προς τιμήν του έργου του από την Εταιρεία Ελληνισμού και Φιλελληνισμού στην Αθήνα. Η τελετή αφιερώθηκε στη μνήμη του.
