Η ταινία «Το βιβλίο της Εικόνας» (2018) του πρόσφατα αποθανόντος σκηνοθέτη Ζαν Λυκ Γκοντάρ (1930-2022), που προβλήθηκε στις 21 Σεπτεμβρίου, στο θερινό κινηματογράφο «Στέλλα», συνάδει με τα γεγονότα των ημερών και σημειώνει ότι ο πόλεμος είναι ακόμη εδώ, εδώ σε κάθε παρόν. Ο πόλεμος με τη μορφή της ένοπλης σύγκρουσης στο έδαφος της Ουκρανίας, της επιμονής του Ρώσου προέδρου να συνεχιστεί μετά και τη μερική επιστράτευση που κήρυξε. Αλλά και ο πόλεμος εκείνος που είναι συνώνυμος με οποιαδήποτε μορφή κρίσης, ο πόλεμος ενάντια στον πολιτισμό ή ότι απέμεινε από αυτόν. Μπορεί να αντισταθεί η ανθρωπότητα, ο πολιτισμός, απέναντι στη βαρβαρότητα;
Αυτό θα μπορούσε να είναι ένα ερώτημα που θέτει η ταινία του Γκοντάρ, καθότι η τέχνη εγείρει ερωτήματα και αποφεύγει τις απαντήσεις, τις οποίες συνήθως δίνει η κοινωνία. Εκείνο το οποίο θεωρούμε ότι στοχάζεται ο Γκοντάρ είναι η κατάσταση της ανθρωπότητας διά μέσου ενός τρόπον τινά κινηματογραφικού μανιφέστου το οποίο, μεταξύ άλλων, ενσωματώνει αποσπάσματα από δελτία ειδήσεων, καθώς και αποσπάσματα άλλων ταινιών, όπως από τις «120 μέρες στα Σόδομα» (1976) –γνωστή και ως «Σαλό»– του Πιέρ Πάολο Παζολίνι.
Από κινηματογραφικής πλευράς, οι αναφορές του Γκοντάρ σε παλαιότερες ταινίες καταδεικνύουν τη γνώση του για την ιστορία του κινηματογράφου, προσδίδοντας ένα επιπλέον βάρος στο όνομά του. Τις εικόνες που ξετυλίγονται στο «Βιβλίο της Εικόνας» θα τις χαρακτηρίζαμε αινιγματικές, πολλές δε, από αυτές, σιωπηλές, να συνδέονται με τα μετρημένα λόγια ενός αφηγητή. Παρατηρούμε τα δάχτυλά του στην πρώτη σκηνή της ταινίας να ξετυλίγουν το φιλμ το οποίο αμέσως μετά διηγείται ένα παραμύθι για μια χώρα στη Μέση Ανατολή που παρότι ήθελε, δεν είχε ειρήνη. Η ταινία αποτελεί έτσι ένα δριμύ κατηγορώ στο δυτικό πολιτισμό και την παρακμή του, στον ιμπεριαλισμό κάθε πλευράς –«ο πόλεμος είναι θεϊκός, γιατί αμφισβητεί τους κανόνες της ζωής» ακούμε κατά τη διάρκεια της ταινίας.
Το κινηματογραφικό δοκίμιο του «νονού» της νουβέλ βαγκ αποτελείται από πλήθος πολύχρωμων εικόνων –λιγοστές εκείνες για τη φρίκη του πολέμου– ώστε, θα λέγαμε, να υπαινιχθεί ένα ακόμη σχόλιό του μέσω της ταινίας: η σχέση εικόνας και λέξης στην εποχή της ψηφιακής επικοινωνίας. Μία διαφορετική ανάγνωση θα ήταν η δημιουργία εικόνων μεγάλης αξίας στη ζωή μας, με τις εικόνες αυτές να είναι στιγμές που χρωματίζουν το σύνολο των στιγμών στις σελίδες του βιβλίου της ζωής καθενός.
Αναμφίβολα, ένας πόλεμος γκριζάρει τις όποιες εικόνες μεγάλης αξίας, και η κατάσταση της ανθρωπότητας καταγράφεται από εικόνες που γίνονται γνωστές μέσω των μέσων ενημέρωσης. Σήμερα, το «Βιβλίο της Εικόνας» μας καλεί να αντικρίσουμε τις ωμότητες της πραγματικότητας και να μιλήσουμε γι’ αυτές. Μας αποδεικνύει επίσης ότι το σινεμά, το οποίο ο ίδιος χαρακτήρισε ως την «πιο όμορφη απάτη στον κόσμο», έχει τον δικό του τρόπο να μας μιλήσει για την αλήθεια και την πραγματικότητα, να αντισταθεί στη βαρβαρότητα όσο ακόμη (και στις περιπτώσεις που) δεν φιμώνεται.
*Η ταινία «Το βιβλίο της Εικόνας» τιμήθηκε με τον Ειδικό Χρυσό Φοίνικα στο 71ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών (2018).
