Μη δημοκρατικές πρακτικές, εκείνες των δικτατορικών καθεστώτων, περιορίζουν επιθυμίες και ορίζουν πρέπει. Σαν ο νόμος επιβληθεί ως κανονικότητα, εγγράφεται συμβολικά στο σώμα μιας και επιτάσσει κινήσεις. Αυτή η επιβολή θα μπορούσε να ιδωθεί ως τρόπον τινά τιμωρία, ο νόμος εγγράφεται στο σώμα, αν ανακαλέσουμε και αναφορές από τον Κάφκα.
Μία είδους επιβολή θα μπορούσε να είναι η περιτύλιξη των σωμάτων σε γύψο ώστε να μένουν αδρανή ή να (παρα)μορφώνονται επιτελέσεις τους. Ανακαλώ τη φράση του δικτάτορα Γεώργιου Παπαδόπουλου, που θέλησε να επιβάλει την Ελλάδα στο γύψο, κι η φράση αυτή είναι μία από τις δύο αναφορές της performance του Γιάννη Παππά με τίτλο «Τήλεφος», την οποία το κοινό μπορεί να παρακολουθήσει καταγεγραμμένη σε βίντεο, στο ΜΟΜus – Μουσείο Άλεξ Μυλωνά, στο πλαίσιο της ομαδικής έκθεσης «Όλοι εδώ. 50 χρόνια Δημοκρατία».
Η άλλη αναφορά αντλείται από το όνομα που ο Παππάς χρησιμοποιεί για τον τίτλο του έργου του: τον ομηρικό Τήλεφο που είχε τραυματιστεί από τον Αχιλλέα την εποχή που οι Αχαιοί είχαν προχωρήσει σε εκστρατεία στην Τροία για να φέρουν πίσω την Ωραία Ελένη. Ο Τήλεφος, είχε εν τέλει θεραπευτεί από εκείνον που τον τραυμάτισε, τον Αχιλλέα.
Στην performance διάρκειας 175 ωρών που ο Παππάς πραγματοποίησε (το 2018) στο πλαίσιο της έκθεσης «A Possible Island?» (σε επιμέλεια του Marina Abramovic Institute) κατά τη διάρκεια της πρώτης Μπιενάλε Τέχνης της Μπανγκόκ, τύλιγε συνεχώς και επαναλαμβανόμενα διάφορα μέρη του σώματός του με γύψο. Καταλήγοντας με ένα τεράστιο σωρό από χυτά μέρη που είχαν αφαιρεθεί από το σώμα του και σχημάτισαν ένα αυτόνομο γλυπτό.
Εκείνο που ο Παππάς είχε κάνει, ήταν να συνδέσει τον μύθο του Τήλεφου με τη βουδιστική πίστη στην αυτοΐαση. Όπως και να κάνει μία ιστορική σύνδεση των εξεγέρσεων ενάντια στο δικτατορικό καθεστώς στην Ταϊλάνδη και στην ανατροπή του το 1973 που ενέπνευσε και στην Ελλάδα τους εξεγερμένους του Πολυτεχνείου.
Από το βίντεο «Τήλεφος» (2018) του Γιάννη Παππά. Πηγή φωτ.: MOMus
Η τέχνη, άλλωστε, είναι το «όπλο» που έχει κάθε δημιουργός, ο μόνος τρόπος να μιλήσει προς τα έξω. Ομοίως και ο Παππάς για τον «Τήλεφο», τονίζοντας τις πολιτικές του σώματος.
«Το σώμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ισχυρό εργαλείο. Το μεταχειρίζομαι για να συλλάβω κοινωνικοπολιτικές γενεαλογίες και δηλώσεις. Είναι το μέσο με το οποίο οπτικοποιώ ''πολιτικές του σώματος'', όπως έχουν καθιερωθεί στη σημερινή κοινωνία. Μέσα από την πρακτική μου παρατηρώ πώς οι κρατικοί θεσμοί επιβάλλουν αφηρημένα συμφέροντα εξουσίας πάνω στο άτομο μέσω της πρόσβασης στις βιολογίες μας. Τα έργα μου είναι επιτόπιες επιτελέσεις που επιδιώκουν να αφήσουν ίχνη προσωρινότητας μέσω μυθολογικών και ιστορικών γεγονότων.
» Στην περίπτωση ενός καλλιτέχνη της performance, η ανθρώπινη ανάγκη για κληρονομιά θα μπορούσε να θεωρηθεί η άρρητη γνώση που μεταφέρεται από σώμα σε σώμα και λειτουργεί δίπλα σε κάθε μορφή απτής υλικής οριοθέτησης. Τελικά, η άυλη κοινή εμπειρία της επιτελεστικής πράξης είναι το μόνο που απομένει», υπογραμμίζει – μεταξύ άλλων – στο σημείωμά του, ο εικαστικός και performer Γιάννης Παππάς με έδρα το Βερολίνο.
Όπως συμπληρώνει αναφορικά με το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο ανάγεται το έργο του: στην Ταϊλάνδη, όπως και στην Ελλάδα, «η εξέγερση συγκροτήθηκε από μια συλλογική συνείδηση για τη δημοκρατία, όχι τυχαία από τη ''νέα γενιά'' και στις δυο αυτές μακρινές μεταξύ τους χώρες. H ανατροπή των στρατιωτικών δικτατοριών απέδειξε ότι η αλλαγή μπορεί να συμβεί ακόμη κι αν αυτές διαθέτουν εσωτερικά και διεθνή ισχυρά ερείσματα. Η αφύπνιση αυτών των συνειδήσεων είναι σημαντική και αναγκαία πέρα από την τιμή των πεσόντων για τη συντήρηση και τη φροντίδα μιας μη δεδομένης δημοκρατίας, η οποία πάντα θα απειλείται από τον ιμπεριαλισμό και τον φασισμό με τα διάφορα μορφώματά τους».
Από το βίντεο «Τήλεφος» (2018) του Γιάννη Παππά. Πηγή φωτ.: MOMus
Ας μη λησμονούμε ότι η Δημοκρατία, ως αγαθό και μάλιστα εύθραυστο, απειλείται και αποτελεί στόχο. Ομοίως η κάθε είδους ελευθερία και τα δικαιώματα. Επείγει, σε κάθε καθεστώς, να μη λυγίσουν κι οι δημιουργοί. Υπό αυτή την οπτική, η καλλιτεχνική δημιουργία αποτελεί μία τρόπον τινά πράξης –αθόρυβης– εξέγερσης, θέτοντας το κοινό σε μία διαδικασία εσωτερικής αναμόχλευσης. Ας μη λησμονούμε, επίσης, ότι πλην κάθε δικτατορικού καθεστώτος, η επιβολή εμβολιάζεται μέσω της βίας, οποιασδήποτε μορφής. Η βία αντιμάχεται τον πολιτισμό, αντιμάχεται και το ανθρώπινο σώμα ακόμη κι αν δεν είναι σωματική· σταδιακά, εγγράφεται στο σώμα.
Καταδεικνύεται ότι χρέος των δημιουργών είναι να στηλιτεύσουν και να αναδείξουν, όπως ο Γιάννης Παππάς, το έργο του οποίου παρουσιάζεται αντιστικτικά στην έκθεση «Όλοι εδώ. 50 χρόνια Δημοκρατία», ως μια νέα προσέγγιση απέναντι στη μνήμη και την ιστορία, ως «γέφυρα» ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν. Διότι, ζητήματα δημοκρατίας είναι πανταχού παρόντα κι η δύναμη της τέχνης τέτοια που μπορεί να συμβάλει στην ανατροπή, μιας και θα έχει συντελέσει στον τρόπο σκέψης.
Η έκθεση «Όλοι εδώ. 50 χρόνια Δημοκρατία» φιλοξενείται στο MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά (Πλ. Αγίων Ασωμάτων 5, Θησείο, Αθήνα), έως τις 14 Απριλίου 2024. Πραγματοποιείται στο πλαίσιο του εορτασμού των 50 χρόνων από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, και, εκτός από το έργο του Γιάννη Παππά, συγκεντρώνει έργα τεσσάρων από τους σημαντικότερους Έλληνες εικαστικούς της μεταπολεμικής περιόδου, του Βλάση Κανιάρη, του Δημήτρη Αληθεινού, της Βάσως Κατράκη και του Α. Τάσσου, έργα των οποίων παρουσιάστηκαν σε εκθέσεις κατά την περίοδο της χούντας ή αμέσως μετά, ως σύμβολα αντίστασης και εναντίωσης, ελπίδας και δημοκρατίας. Την έκθεση επιμελείται ο ιστορικός τέχνης Γιάννης Μπόλης.
Περισότερα για την έκθεση στο παρακάτω σημείωμα:
