Η μνημειακών διαστάσεων τοιχογραφία (μήκους σχεδόν 4 μ.) με τρεις γυναίκες στο «άδυτο» («Λατρεύτριες») από την Ξεστή 3 του Ακρωτηρίου της Θήρας (περ.1600 π.Χ.) δεν αφήνει ασυγκίνητη τη ματιά μας, τόσο για την ομορφιά όσο και για την αφήγησή της. Οι μορφές τείνουν να βαδίζουν με εξαίρεση τη μεσαία η οποία είναι καθιστή και πονεμένη: έχει χτυπήσει το πόδι της το οποίο ματώνει, δίπλα του ένας κρόκος λόγω των αιμοστατικών του δράσεων. Το βλέμμα μας –που με φροντίδα «αγκαλιάζει» την πονεμένη μορφή σαν να της καταπραΰνει τον πόνο– δύσκολα αποτραβιέται, και απέναντι από τις «Λατρεύτριες» αντικρίζει τη βυζαντινή εικόνα (14ος αιώνας, Νάξος) της Παναγίας Φαρμακολύτριας.
Τοιχογραφία με Γυναίκες στο «άδυτο» («Λατρεύτριες») από την Ξεστή 3 του Ακρωτηρίου της Θήρας, περ.1600 π.Χ. Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν © Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης
Γενική άποψη της έκθεσης, διακρίνεται η εικόνα της Παναγίας Φαρμακολύτριας. Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν © Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης
Αμφότερα τα έργα πραγματεύονται τον πόνο και την καταπράυνσή του με διαφορετικές οπτικές, υπάγονται επίσης σε διαφορετικές περιόδους δημιουργίας. Τα χωρίζουν (σ.σ τα έργα) περί τα 3.000 χρόνια και σε αυτό το χρονικό διάστημα η γυναίκα δεν παύει να αποτελεί το επίκεντρο σε όλες της τις εκφάνσεις: τη δημιουργία μίας νέας ζωής και τις χαρές της, τη φυσική κατάληξη –τον θάνατο– αλλά και σε γεγονότα αρνητικά φορτισμένα και κατακριτέα όπως η κακοποίηση και οι περιορισμοί επίσης σε κάθε μορφή (λ.χ. χειροδικία, νόμοι που επιβάλλουν περιορισμούς).
Θα μπορούσε δε, να λεχθεί, ότι η στάση της μεσαίας μορφής στις «Λατρεύτριες» και η πληγή της στο πόδι εκλαμβάνονται συνυποδηλωτικά: το βάδισμα ως επιλογές ζωής και η πληγή στο πόδι ως ένα γεγονός που «τραυμάτισε» κάποια επιλογή και επίκειται το τραύμα να θεραπευτεί για να συνεχίσει εκείνη να βαδίζει.
Οποιασδήποτε μορφής πληγή και ανάγκη για επούλωσή της είναι κάτι που συναντάται σε κάθε σήμερα και αυτή η διαχρονικότητα είναι ένας από τους άξονες που εντοπίζει η υποκειμενική ματιά –από κοινού με την ανυπέρβλητη γυναικεία ομορφιά– κατά την περιήγηση στην έκθεση «Κυκλαδίτισσες: Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων», στο πλαίσιο της οποίας παρουσιάζονται τα δύο εκθέματα που αναφέραμε πιο πάνω. Καθένα από τα δύο πραγματεύεται μία ή και περισσότερες ιστορίες, έτσι η έκθεση –η πρώτη πανκυκλαδική έκθεση που έχει διοργανωθεί ποτέ– παρουσιάζει ενδιαφέρουσες ομοιότητες και διαφοροποιήσεις στους ρόλους τους γυναικών των Κυκλάδων, από την αρχαιότητα μέχρι το 19ο αιώνα.
Γενική άποψη της έκθεσης. Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν © Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης
Η φιλοξενία του εκθεσιακού γεγονότος προδίδεται από τον τίτλο του, μία τέτοια έκθεση δεν θα μπορούσε παρά να τη στεγάσει και να μετέχει στη διοργάνωσή της, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Στην από κοινού πραγματοποίηση της έκθεσης το υπουργείο Πολιτισμού μέσω της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, με την έκθεση να αποτελεί την πρώτη κοινή δράση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, σε εφαρμογή του Μνημονίου Συνεργασίας που υπογράφτηκε (17 Μαΐου 2024) από την υπουργό Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη και την Πρόεδρο και Διευθύνουσα Σύμβουλο του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Σάντρα Μαρινοπούλου, με στόχο τη μελέτη, ανάδειξη και προβολή του κυκλαδικού πολιτισμού στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
Εκθέματα από κάθε κυκλαδίτικο νησί πλην της Ανάφης
Γενική άποψη της έκθεσης. Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν © Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης
Αρχαιότητες αλλά και εκθέματα άλλων περιόδων από σχεδόν όλα τα νησιά των Κυκλάδων (Αμοργός, Άνδρος, Δήλος, Θήρα, Ίος, Κέα, Κύθνος, Μήλος, Μύκονος, Νάξος, Πάρος, Σέριφος, Σίκινος, Σίφνος, Σύρος, Τήνος και Φολέγανδρος) περιλαμβάνονται στην έκθεση «Κυκλαδίτισσες: Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων» η οποία διαρθρώνεται στις 12 ενότητες «Ισορροπώντας μεταξύ δύο φύλων», «Η προέλευση του κόσμου», «Θεές των Νήσων», «Θηλυκά Αποτρόπαια», «Στα Ιερά», «Θεές της θάλασσας», «Ταυτότητες γυναικών», «Από την Οικουμένη στο Αρχιπέλαγος», «Ερωτισμός», «Βία», «Ο θάνατος με τα δικά τους μάτια» και «Πρόσωπα», και προσπαθεί να συγκεράσει δύο επίκαιρα πράγματα.
«Το ένα είναι η θέση της γυναίκας διεθνώς και διαχρονικά στην ιστορία και τον πολιτισμό. Το δεύτερο είναι η νησιωτικότητα. Η νησιωτικότητα είναι αυτή που προσδιορίζει –και προσδιόριζε από την προϊστορική περίοδο μέχρι και τις μέρες μας– την πορεία και το ιστορικό γίγνεσθαι των συγκεκριμένων νησιών», όπως ανέφερε (10/12) κατά τη συνέντευξη Τύπου για την παρουσίαση της έκθεσης, η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη.
Γενική άποψη της έκθεσης. Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν © Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης
Η γυναίκα αναδεικνύεται στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα μέσα από μαρτυρίες, από μικρές ή μεγαλύτερες «ανείπωτες» ιστορίες που μας αφηγούνται οι ίδιες, είτε μέσα από τα λόγια τους είτε μέσα από τα υλικά τους κατάλοιπα, σχεδόν πάντα όμως μέσα από τα μάτια των ανδρών της εποχής τους. Η έκθεση φέρνει έτσι στο φως άγνωστους ρόλους των γυναικών στο πέρασμα του χρόνου και πώς οι ρόλοι αυτοί επηρεάστηκαν από τη νησιωτικότητά τους: θεότητες και μητέρες, ιέρειες, εταίρες, έμποροι, μαχήτριες, διανοούμενες, θρηνωδοί, μάγισσες, μετανάστριες.
Τα παραπάνω παρουσιάζονται μέσα από 180 εκθέματα τα οποία κατηγοριοποιούνται σε ειδώλια και μεγάλου μεγέθους γλυπτά, αγγεία, κοσμήματα, νομίσματα, επιτύμβιες στήλες και επιγραφές με νομικά κείμενα, τοιχογραφίες, ψηφιδωτά, χαρακτικά, χειρόγραφα και εικόνες που χρονολογούνται από τα προϊστορικά έως τα μεταβυζαντινά χρόνια. Τα περισσότερα από αυτά δεν έχουν ταξιδέψει ποτέ εκτός Κυκλάδων και εκτός του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, ενώ ορισμένα δεν έχουν παρουσιαστεί ποτέ στο κοινό.
Πλην των «Λατρευτριών», τα εκθέματα τα οποία ξεχωρίζουν λόγω μοναδικότητας και μεγέθους είναι η κολοσσική Κόρη της Θήρας (2,48 μ. ύψος), ένα από τα ελάχιστα σχεδόν ακέραια αρχαϊκά αγάλματα, το οποίο μάλιστα εκτίθεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, καθώς και το ελληνιστικό άγαλμα της Ελαφηβόλου Αρτέμιδος από τη Δήλο, το οποίο εκτίθεται για πρώτη φορά εκτός του νησιού.
Μαρμάρινο άγαλμα κολοσσικής Κόρης από τη Θήρα, 600-575 π.Χ. (;) Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν © Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης
Όσο για τη διάρκεια της έκθεσης, ξεκινά στις 12 Δεκεμβρίου 2024 και ολοκληρώνεται στις 4 Μαΐου 2025, κι έπειτα θα παρουσιαστεί αυτούσια στο ανακαινισμένο Αρχαιολογικό Μουσείο Θήρας, το οποίο θα ανοίξει επίσημα τις πύλες του με αυτήν. «Είναι και αυτός ένας τρόπος να συμβάλλουμε έμπρακτα στη διάδοση του κυκλαδικού πολιτισμού και να προσφέρουμε πίσω στις Κυκλάδες, καθώς αυτές αποτελούν τον λόγο ύπαρξης του Μουσείου μας», όπως υπογράμμισε η Πρόεδρος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Σάντρα Μαρινοπούλου.
Γενική άποψη της έκθεσης. Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν © Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης
Επιμελητές της έκθεσης είναι ο Δρ Δημήτρης Αθανασούλης, Διευθυντής Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και οι Επιστημονικοί Διευθυντές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης Δρ Παναγιώτης Ιωσήφ, Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Radboud της Ολλανδίας και Δρ Ιωάννης Φάππας, Επίκουρος Καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Οι τρεις εκπόνησαν τη μουσειογραφική μελέτη της έκθεσης, ενώ για τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό υπήρξε στενή συνεργασία τους με την αρχιτέκτονα Δέσποινα Τσάφου και την Κατερίνα Αποστόλου.
Για όσους θελήσουν να «κρατήσουν» κάτι περισσότερο από την έκθεση, οι «Κυκλαδίτισσες» συνοδεύονται από δίτομο κατάλογο ο οποίος περιλαμβάνει δοκίμια μελετητών και εκτενή λήμματα των αντικειμένων της έκθεσης, πολλά από τα οποία δημοσιεύονται για πρώτη φορά. Ο πρώτος τόμος του καταλόγου αποτελείται από 520 σελίδες και παρουσιάζει όλα τα αντικείμενα της έκθεσης ανά ενότητα. Επίσης, με στόχο την προαγωγή της έρευνας για τις γυναίκες στις Κυκλάδες, θα διοργανωθεί σχετικό επιστημονικό συνέδριο την Άνοιξη.
Μαρμάρινο άγαλμα της θεάς Άρτεμης από την Παλαιόπολη της Άνδρου, 2ος αι. μ.Χ. Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν © Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης
«Κυκλαδίτισσες: Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων», 12 Δεκεμβρίου 2024 – 4 Μαΐου 2024, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Μέγαρο Σταθάτου/ Βασιλίσσης Σοφίας & Ηροδότου 1, 106 74, Αθήνα, Τηλ.: (+30) 210 7228321-3. Ξεναγήσεις κοινού: Aπό 21/12 και κάθε Πέμπτη, 18:00 – 19:00 και κάθε Σάββατο και Κυριακή, 13:00 – 14:00. Κρατήσεις στο cycladic.gr
Κεντρική φωτ.: Γενική άποψη της έκθεσης, διακρίνονται (από αριστερά προς δεξιά, σε πρώτο πλάνο) μαρμάρινο σύμπλεγμα της θεάς Αρτέμιδος και ελαφιού (γλυπτό 2ου αι. π.Χ., Αρχαιολογικό Μουσείο Δήλου), μαρμάρινο άγαλμα της θεάς Αρτέμιδος από την Παλαιόπολη της Άνδρου (2ος αι. μ.Χ.) και μαρμάρινο άγαλμα επίσης της ίδια θεάς (Αρχ. Μουσείο Δήλου, τέλη 2ου αι. π.Χ.). Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν © Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης
