Η προτίμηση στη λέξη «πλάσμα» αντί για «άνθρωπος» πηγάζει αυθόρμητα αν και θα μπορούσε να λεχθεί ότι συνάδει με το ποιόν του προσώπου για το οποίο γίνεται λόγος, καθότι εδράζεται στη σπανιότητα σε συνάρτηση με το σύνηθες της ρευστής πραγματικότητας. Λαμβάνοντας υπόψιν το ρήμα (σ.σ πλάθω) παραπέμπει στη δημιουργία, εν προκειμένω την καλλιτεχνική. Ο λόγος για τα πλάσματα –ανθρώπινα και ζωώδη– τα οποία η εικαστικός Ράνια Εμμανουηλίδου έπλασε με κόπο και φροντίδα και τα παραθέτει «κάτω από το ραντάρ» να αναμένουν τη ματιά του επισκέπτη, στο MOMus - Μουσείο Άλεξ Μυλωνά, έως τις 26 Ιανουαρίου 2025.
Το σώμα είναι η θεματική αυτή που τίθεται επί τάπητος κατά την παρατήρηση των έργων, και είναι αυτό που σε κάθε σήμερα επανέρχεται ως τόπος πολιτισμικών εγγραφών. Το σώμα αφορά στην κοινωνική πραγματικότητα και ενέχει τον προσδιορισμό του ταξικού. Άλλοτε γυμνό και άλλοτε ντυμένο θέτει το ερώτημα τι σημαίνει σαν είναι σημαδεμένο αλλά και από ποιον σημαδεύεται και γιατί.
Το σώμα ιστορικά, κοινωνικά και πολιτισμικά σημασιοδοτημένο, ως σώμα διαφοροποιημένο, υβριδικό, μεταμορφωμένο και επιτελεστικό. Θα μπορούσε επίσης να λεχθεί ότι το σώμα μας είναι ο πολιτισμός ή μη που κουβαλάμε και η αντιμετώπισή του η σφραγίδα των πρακτικών της κοινωνίας στην οποία ζούμε. Σε μία εποχή ρευστών καταστάσεων, πώς αγωνιά το σώμα και πώς συνεχίζει να υπάρχει;
Μία πιθανή απάντηση είναι ότι το σώμα σκέφτεται και μιλά μέσα από τα συμπτώματά του. Όσα γύρω μας εκτυλίσσονται, «εγγράφονται» σε αυτό – ακόμη και ο γρήγορος ρυθμός ζωής συνάδει με το γρήγορο βάδισμα που ενδεχομένως να μην γίνεται εξαρχής συνειδητό από αυτόν που το έχει υποστεί. Το σώμα που «φυλακίζεται» δεχόμενο συμπεριφορές καταλήγοντας να είναι έρμαιο του προσώπου που ασκεί εξουσία πάνω του, όπως αυτή η παρατήρηση προκύπτει από όσα εκτυλίσσονται και αφορούν στην κακοποίηση γυναικών. Η υποκειμενική ματιά του επισκέπτη θα μπορούσε να εντάξει το έργο της παρακάτω φωτογραφίας εκεί· η επιλογή της μορφής ως άνθρωπος-ελάφι ιδώνεται από τη σκοπιά της ευαλωτότητας μιας και το ελάφι εύκολα λαβώνεται.
Λεπτομέρεια έργου της Ράνιας Εμμανουηλίδου στο πλαίσιο της έκθεσης «κάτω από το ραντάρ». Πηγή φωτ.: MOMus
Σε έναν κόσμο μεταβαλλόμενο το σώμα δεν παύει να διερωτάται αναζητώντας την ταυτότητά του καθότι μία διαδικασία που την έχουν εκκινήσει από κοινού ο νους και η ψυχή. Σε έναν κόσμο ιδιαίτερο όπως αυτόν που «έχτισε» η Εμμανουηλίδου, τα πλάσματά της διεκδικούν ελευθερία ύπαρξης ζητώντας μας να τα κατανοήσουμε. Ως γενιά Χ, η καλλιτέχνις παρακολουθεί την πολιτισμική πραγματικότητα και την κοινωνική ταυτότητα όπως διαμορφώνεται καθημερινά, παραθέτοντας «κάτω από το ραντάρ» μία σειρά θεμάτων που διατρέχουν το έργο της περισσότερα από είκοσι χρόνια: σαφώς το σώμα, επιπλέον θέματα το φύλο και η ταυτότητα, η πολιτική και η οικολογία, καταγράφοντας το παρόν και κοιτώντας προς το (φανταστικό) μέλλον.
Οι αινιγματικές της φιγούρες αποδομούν τους παραδοσιακούς έμφυλους ρόλους ανατρέποντας τη γραμμική θεώρηση του χρόνου. Για τις εικόνες της προσωπικής της μυθολογίας, αντλεί το υλικό της από το διαδίκτυο, την pop κουλτούρα, τη μουσική, τη μόδα και την ιστορία Τέχνης, όπως αυτά απαντώνται –μεταξύ άλλων– στη δική της σύνθεση της Οφηλίας, του σαιξπηρικού χαρακτήρα στον «Άμλετ».
Η σύγχρονη εκδοχή της Οφηλίας «βυθίζεται» φορώντας τζιν και αθλητικό μπλουζάκι, ρουχισμό που συναντάμε σε αρκετά από τα πλάσματά της. Πιθανόν όχι μόνο ως αντικατοπτρισμό της ενδυμασίας αλλά της προτίμησής τους από τα πρόσωπα για μία πιο άνετη εμφάνιση δίχως στυλιζαρισμούς καθότι επίκειται η φυσικότητα. Καθένα από τα πλάσματά της «χρησιμοποιεί» διαφορετικά το ρουχισμό, ενίοτε για να κρύψει την όψη του, δίχως αυτό να συνεπάγεται ότι θα αποκρύψει χαρακτηριστικά που παραπέμπουν σε ζώο ή που ανήκουν σε αυτό.
Το κοινό «βλέπει» αυτή τη συνύπαρξη πάλι με τη δική του σκοπιά, το επιτρέπει άλλωστε η μη καθολική υποκειμενικότητα στην Τέχνη. Θα μπορούσε να συνάδει με τη βία που ενυπάρχει στο περιβάλλον όπου ζούμε, προερχόμενη από τον άνθρωπο, θα μπορούσε επίσης να είναι ένα σχόλιο για την αναγκαία συνύπαρξη του ανθρώπου με το ζωικό βασίλειο.
Η Οφηλία στο πλαίσιο της έκθεσης «κάτω από το ραντάρ». Πηγή φωτ.: Facebook/ MOMus - Μουσείο Άλεξ Μυλωνά / Museum Alex Mylona
Κατά την παρατήρηση των πλασμάτων της Εμμανουηλίδου και της πολιτικής του σώματος που διερευνά, δεν θα μπορούσε να υποπέσει από τη ματιά μας το υλικό που χρησιμοποιεί, το οποίο έχει τη δική του σημασία. Πρόκειται για βιοπλαστικό το οποίο παράγεται από ανανεώσιμες πηγές βιομάζας, χειροποίητου, επαναχρησιμοποιούμενου και δυνητικά βρώσιμου, μεταβάλλει την αίσθηση της μονιμότητας και απηχεί την ευρεία πολιτική και οικολογική διάσταση των χειρονομιών της δημιουργού.
Συν τοις άλλοις, η όψη του υλικού –σε ορισμένες περιπτώσεις– υπογραμμίσει την υβριδικότητα των πλασμάτων της, αλλά και τη ρευστότητα. Όπως στην Οφηλία, η οποία –σε ένα υποθετικό σενάριο– θα συνεχίσει να κυλά και σταδιακά να βυθίζεται όπως το κοινό βυθίζεται στο ποτάμι της πληροφορίας. Το σώμα αναζητά σταθερές και θα παραμένει ανήσυχο έως ότου τις εντοπίσει γνωρίζοντας ότι αυτή η διαδικασία θα «τρέχει» παράλληλα με τον χρόνο που προσφέρει απλόχερα τη δική του φθορά.
Λήψη της έκθεσης «κάτω απί το ραντάρ». @Νεκταρία Μαραγιάννη
Η έκθεση, την οποία επιμελείται η Καλλιτεχνική Διευθύντρια MOMus-Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, Θούλη Μισιρλόγλου, αποτελεί τον τέταρτο και τελευταίο σταθμό στη σειρά εκθέσεων-αφιερώματος του μουσείου, με τίτλο «Τέσσερις Καλλιτέχνιδες, Τέσσερις Στάσεις», στην οποία πρωταγωνιστούν γυναίκες εικαστικοί και γυναίκες επιμελήτριες. Το αφιέρωμα ξεκίνησε με την Άλεξ Μυλωνά, συνεχίστηκε με τις Ίρα Βαλντρόν και Στεφανία Στρούζα και ολοκληρώνεται τον πρώτο μήνα του νέου έτους με την παρούσα έκθεση της Ράνιας Εμμανουηλίδου.
Ράνια Εμμανουηλίδου - Κάτω από το ραντάρ. MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά, Πλ. Αγίων Ασωμάτων 5, Θησείο, Αθήνα. Ημέρες & ώρες λειτουργίας: Τρίτη, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή, 10:00-18:00, Πέμπτη: 10:00-21:00, Δευτέρα κλειστά. [email protected] ǀ τ. (+30) 210 3215717
Κεντρική φωτ.: Έργα της Ράνιας Εμμανουηλίδου στον τελευταίο όροφο του MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά, δεξιά διακρίζονται έργα της Άλεξ Μυλωνά. @Νεκταρία Μαραγιάννη
