Πώς (ξανα)χτίζεται η ευρωπαϊκή ιστορία και πώς ένα μνημείο μπορεί να τίθεται στο επίκεντρο, την ίδια στιγμή, από διαφορετικά πεδία; Το ένα είναι η Ιστορία της Τέχνης συνάμα με τον πολιτισμό, το άλλο η διπλωματία –το δεύτερο, λαμβάνοντας υπόψιν ότι πολιτιστικά γεγονότα μεγάλου βεληνεκούς συγκεντρώνουν ακόμη και πλήθος ηγετών κρατών και κυβερνήσεων ανά τον κόσμο, όπως συνέβη το Σάββατο (7/12) κατά τα θυρανοίξια του ανοικοδομημένου ναού της Παναγίας των Παρισίων, περίπου πέντε έτη μετά την καταστροφική πυρκαγιά που είχε ως αποτέλεσμα την κατάρρευση της οροφής και του κεντρικού οβελού του ναού προκαλώντας του ανυπολόγιστες ζημιές.
Η παραδοχή είναι ότι ο πολιτισμός ενώνει, ο πολιτισμός υπάρχει –μεταξύ άλλων– για να ενώνει την ανθρωπότητα υπενθυμίζοντας κοινές αξίες και σταθερές. Είναι αυτός που αντίκειται σε οτιδήποτε βάρβαρο και βίαιο, όπως βίαιος μπορεί να ιδωθεί –από μία συνυποδηλωτική ματιά– ο «τραυματισμός» της περίπου 850 ετών Notre Dame από την πυρκαγιά που είχε προκληθεί τον Απρίλιο του 2019, κατά τη διάρκεια εργασιών στο ναό.
Λήψη της Παναγίας των Παρισίων κατά την πυρκαγιά της 15ης Απριλίου 2019. Πηγή φωτ.: AP Photo/Thibault Camus, File
Η είδηση είχε κυκλοφορήσει το απόγευμα της 15ης Απριλίου 2019, επιτάσσοντας την αλλαγή των πρωτοσέλιδων έντυπων (σ.σ για το φύλλο της επόμενης ημέρας) και ηλεκτρονικών μέσων, εγείροντας –μετά το σβήσιμο της πυρκαγιάς και των εικόνων της καταστροφής– το ερώτημα πώς (αν)οικοδομείται η ευρωπαϊκή ιστορία. Διότι, η γοτθικού ρυθμού Notre Dame, δεν είναι απλώς ένα μνημειώδες κτίριο, είναι ένα οικοδόμημα που έχει «ζήσει» πτυχές της Ιστορίας.
Λήψη του εσωτερικού του ναού μετά την πυρκαγιά της 15ης Απριλίου 2019. Πηγή φωτ.: Christophe Petit Tesson, Pool via AP, File
Επιβίωσε από την Γαλλική Επανάσταση, και εντός του ναού στέφθηκε, στις 2 Δεκεμβρίου 1804, αυτοκράτορας ο Ναπολέων Βοναπάρτης. Αργότερα, ο ναός επέζησε της ναζιστικής κατοχής ενώ «ζούσε» ήδη από το 1831 στις σελίδες του ομώνυμου μυθιστορήματος («Παναγία των Παρισίων») του Βίκτωρ Ουγκώ, συστήνοντάς μας την ιστορία της Εσμεράλδας και του Κουασιμόδου.
Αν μη τι άλλο, ένας τέτοιος ναός απαράμιλλης ομορφιάς μπορεί να χωρέσει οποιαδήποτε ιστορία, ενίοτε αποτελώντας μία μονάχα στιγμή στη ζωή περαστικών πολιτών και τουριστών. Τρόπον τινά, θα μπορούσε να λεχθεί ότι ένα τέτοιο μνημείο ανήκει σε όλους καθότι κληρονομιά τους. Υπάγεται άλλωστε στον πολιτισμό που επίσης ανήκει σε όλες και όλους μας. Αποτελεί, επίσης, η Notre Dame, από το 1991, μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO – η ένταξή της αυτή προκαλεί αυθόρμητα μία περαιτέρω φροντίδα, μία πιο ευγενική ματιά κατά την παρατήρηση του καθεδρικού ναού, καθότι γνωρίζουμε ότι όσα εγγράφονται στον αντίστοιχο κατάλογο του οργανισμού είναι μνημεία μοναδικά.
Η πυρκαγιά του 2019 μας υπενθυμίζει –μεταξύ άλλων– ότι τα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς, τα κάθε είδους μνημεία, κινδυνεύουν όσο και οι άνθρωποι εν μέσω μιας καταστροφής. Ειδεμή τα ακίνητα, μεγάλων διαστάσεων μνημεία, καθότι έρμαια της πορείας μίας πυρκαγιάς, του μεγέθους και της έντασης των κάθε φορά φαινομένων (όπως του εγκέλαδου). Με ενδεχόμενη προστασία, στην περίπτωση της πυρκαγιάς, το τείχος προστασίας των πυροσβεστικών δυνάμεων όπου αυτό είναι εφικτό· καθότι τα μνημεία αδυνατούν από μόνα τους να αμυνθούν ή να προστατευθούν κατά τη διάρκεια μίας καταστροφής.
Πηγή: AP Photo/Louise Delmotte
Γνώμονας κατά τις διαδικασίες ανοικοδόμησης της Παναγίας των Παρισίων, όπως αναφέρουν τα γαλλικά ΜΜΕ, ήταν «να μη χαθεί ούτε ένα εκατοστό Ιστορίας που κουβαλά στους τοίχους της». Ενδεικτικό ότι για τις ξυλουργικές εργασίες κατασκευάστηκαν περίπου 50 ειδικά τσεκούρια στην Αλσατία για να χαράξουν τις συμπαγείς δρύινες δοκούς του ναού, χρησιμοποιώντας μεθόδους που χρονολογούνται στον 12ο αιώνα, οπότε και ξεκίνησε (το 1160) να κατασκευάζεται ο ναός ο οποίος εν τέλει αποπερατώθηκε περί τα μέσα του 13ου αιώνα.
Όσο για το κόστος, είναι επίσης πολύπλευρο. Από πλευράς χρόνου ανήλθε σε περίπου πέντε έτη όπως είχε εξάλλου υποσχεθεί ο Εμανουέλ Μακρόν μετά την καταστροφική πυρκαγιά, υπογραμμίζοντας ότι θα γίνει «ακόμη πιο όμορφη». Από πλευράς χρηματοδότησης, μετά τη δημιουργία φορέα για τη διαχείριση του έργου ανοικοδόμησης και έκκλησης για συγκέντρωση χρημάτων, χορηγοί και εκατοντάδες χιλιάδες μικροί δωρητές κατάφεραν να μαζευτεί ένα ποσό περί των 900 εκατ. ευρώ. Από πλευράς μόχθου, συνέβαλαν περισσότεροι από 2.000 άνθρωποι – εργάτες, τεχνίτες κάθε είδους και επιστήμονες εξειδικευμένοι στο πεδίο τους.
Το ερώτημα που πλέον τίθεται, είναι πώς θα «αγκαλιάσει» το κοινό την ανοικοδομημένη Notre Dame. Η δε ανοικοδόμηση, δίνει την αφορμή για ένα ευρύτερο ερώτημα: επιθυμούμε την ανακατασκευή μνημείων που έχουν μερικώς καταστραφεί ή με αυτήν χάνεται μία σπιθαμή της ιστορίας τους; Διότι, ακόμη και η κάθε φορά ζημία τους υπάγεται στην ιστορία τους. Η απάντηση θα μπορούσε να σχετίζεται με τη λειτουργία του εκάστοτε μνημείου ενέχοντας τον συμβολικό χαρακτήρα ότι με την επιδιόρθωση του αποτελέσματος της καταστροφής, ο πολιτισμός υπερβαίνει οτιδήποτε τείνει να τον υποδαυλίσει.
Κεντρική φωτ.: Λήψη της όψης της Παναγίας των Παρισίων. Πηγή φωτ.: Sarah Meyssonnier/Pool Photo via AP, File
