Το σκηνικό αντιπροσωπευτικό της παρακμής και ενός κόσμου μη ιδανικού για την όποια επιβίωση, ενός κόσμου που έχει προδώσει αλλά και προδοθεί από την αποστολή του να προστατεύει τον βίο και την ποιότητα ζωής.
Στην ορχήστρα του αρχαίου θεάτρου της Επιδαύρου η ματιά μας συνάντησε ένα άνυδρο τοπίο αποτελούμενο από άδεια μπουκάλια νερού, πλαστικές καρέκλες, σκουπίδια στοιβαγμένα σε μικρού μεγέθους τετράγωνες εγκαταστάσεις, πέντε αντίσκηνα, ένα παιδικό καρότσι και ένα καρότσι σούπερ μάρκετ. Στο πίσω μέρος της ορχήστρας μία οθόνη κινηματογράφου από την κορυφή της οποίας κρεμόταν ένα μισοκατεστραμμένο σήμα της Coca Cola.
Σε αυτό το σκηνικό παρουσιάστηκε (21-22 Ιουλίου) σε παγκόσμια πρεμιέρα, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Επιδαύρου, η «Μήδεια» του Γερμανού σκηνοθέτη και επί σειρά ετών διευθυντή της βερολινέζικης Φολκσμπίνε (Θέατρο του Λαού), Φρανκ Κάστορφ. Μία «Μήδεια» βασισμένη μεν στην τραγωδία του Ευριπίδη, σε συνδυασμό δε με τρία κείμενα του Γερμανού συγγραφέα Χάινερ Μύλλερ – «Ρημαγμένη Όχθη», «Μήδειας Υλικό», «Τοπίο με Αργοναύτες» – και ποίηση του «καταραμένου» Αρθούρου Ρεμπώ: «Μια εποχή στην κόλαση» και «Εκλάμψεις». Κυρίαρχο ζήτημα στην καστορφική Μήδεια η ερωτική προδοσία και οργή που επιφέρει, με αναφορές στο γυναικείο φύλο και τον κόσμο των ανδρών, στο περιβάλλον, στον πόλεμο.
Στιγμιότυπο από την παράσταση «Μήδεια»@ Alex Kat. Πηγή φωτ.: Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου
Μία Μήδεια την οποία ο Κάστορφ αποφάσισε να την ενσαρκώσουν πέντε ηθοποιοί – Στεφανία Γουλιώτη, Σοφία Κόκκαλη, Μαρία Ναυπλιώτου, Αγγελική Παπούλια, Ευδοκία Ρουμελιώτη – καθώς, όπως ο ίδιος ανέφερε για το πρώτο του σκηνοθετικό ανέβασμα στο αργολικό θέατρο: «Γνώρισα πέντε γυναίκες και αισθάνθηκα τη λανθάνουσα απειλή: ποια θα παίξει τη Μήδεια; Όλες θα παίξουν τη Μήδεια. Σε κάθε γυναίκα υπάρχει η δυνατότητα μιας Μήδειας, γιατί κάθε γυναίκα, κάθε άνθρωπος ερμηνεύει διαφορετικά και τελικά καταλαβαίνει αλλιώς αυτόν το ρόλο».
Κάθε μία από τις πέντε γυναίκες ηθοποιούς είχε την ερμηνευτική στιγμή της είτε στην ορχήστρα του αρχαίου θεάτρου είτε στο κλειστό δωμάτιο πίσω από την ορχήστρα, με τη δράση να γίνεται γνωστή στο κοινό από την κινηματογραφική οθόνη. Στο δωμάτιο, αλλά και σε στιγμές στην ορχήστρα του θεάτρου, τη δράση κατέγραφε κάμερα, υπήρχε και ηχολήπτης.
Οι ερμηνείες των γυναικών αλλά και των ανδρών ηθοποιών –Νίκος Ψαρράς, Αινείας Τσαμάτης, Νικόλας Χανακούλας– ήταν δυνατές και σε ορισμένα σημεία καθηλωτικές, σε μία «Μήδεια» ριζοσπαστική που σε ορισμένους άρεσε σε άλλους όχι. Θεατές ξεκίνησαν να αποχωρούν από την παράσταση ήδη από το πρώτο μισάωρο, ορισμένοι μάλιστα επιδεικτικά από το κάτω διάζωμα, μπροστά δηλαδή από τη σκηνή και ενώ οι ηθοποιοί βρισκόντουσαν σε αυτή και ερμήνευαν.
Όσοι μείναμε μέχρι το τέλος της παράστασης (διάρκειας τρεισήμισι ωρών) παρακολουθήσαμε πέντε Μήδειες κυριευμένες από οργή για την προδοσία του Ιάσονα, ορισμένες μάλιστα από αυτές εναλλάχτηκαν σε ρόλους: η Ευδοκία Ρουμελιώτη και η Σοφία Κόκκαλη υποδύθηκαν και τα παιδιά της Μήδειας.
Στιγμιότυπο από την παράσταση «Μήδεια»@ Alex Kat. Πηγή φωτ.: Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου
Οργή και προδοσία αποτυπώθηκαν σε φράσεις όπως «μου χρωστάς έναν αδερφό Ιάσονα», «τούτο το κορμί δε σημαίνει τίποτα πια για σένα» και στην αναπαραγωγή του κομματιού «Μια φορά θυμάμαι» με τη φωνή της Αρλέτας. Η συναισθηματική κατάσταση της Μήδειας αποτυπώθηκε – μεταξύ άλλων – στην επαναλαμβανόμενη φράση «είμαι ο άγγελος της απελπισίας. Με τα χέρια μου μοιράζω τη μέθη, την αναισθησία, τη λήθη, την ηδονή, το μαρτύριο των σωμάτων», η εκδίκηση στην κατάληξη «το ειδωλολατρικό μου αίμα επιστρέφει».
Και η αιτιολογία του Ιάσονα σε φράσεις όπως «αυτό είναι ο άνθρωπος, δεν το’ χεις καταλάβει; Τον εαυτό του πάντα αγαπά» και, κοιτώντας τη Μήδεια κατάματα: «το σπουδαιότερο πράγμα στον κόσμο είναι το Χρυσόμαλλο Δέρας». Το κέρδος δηλαδή.
Η λογική του όλα πουλιούνται και όλα αγοράζονται υπήρξε και στην κινηματογραφική οθόνη, με την ένδειξη «For Sale»· παρεμβαλλόταν στο βίντεο που ξεκίνησε να παίζει με την έναρξη της παράστασης στην κινηματογραφική οθόνη και παρουσίαζε εικόνες από μεγαλουπόλεις και αναφορικές με την μόλυνση του περιβάλλοντος, όπως φουγάρα εργοστασίων.
Αναφορά από τους ηθοποιούς στην κήρυξη πολέμου υπήρξε στα τελευταία λεπτά της παράστασης, όπως και στην Μακρόνησο, η δήλωση για το γυναικείο φύλο στη φράση «έφτασε η ώρα της αξιοπρέπειας για το γυναικείο φύλο! Πιείτε, κάντε πολέμους, σκοτώστε τις γυναίκες σας! Σας περιφρονώ άντρες!».
Οι ηθοποιοί χαράσσουν το έδαφος με ένα κομμάτι ξύλο και κηρύσσουν πόλεμο πετώντας το σε διαφορετικό κάθε φορά πρόσωπο, δίνοντάς του το όνομα διαφορετικής κάθε φορά πόλης @ Θωμάς Δασκαλάκης. Πηγή φωτ.: Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου
«Ο κόσμος που ζούμε δεν είναι καλός, δεν είναι ωραίος. Γι’ αυτό το μόνο που μας μένει είναι μια λαχτάρα να είναι ωραίος. Αυτή η λαχτάρα είναι αυτό ακριβώς που ονομάζουμε επαναστατικότητα. Κάτι τέτοιο συμβαίνει και στη Μήδεια, η οποία αντιδρά στον κόσμο που την περιτριγυρίζει. Τον καταστρέφει λοιπόν, φεύγοντας στο τέλος με το άρμα του Ήλιου στους ουρανούς», όπως είχε υπογραμμίσει ο Φρανκ Κάστορφ για τη δική του «Μήδεια».
Υπό μία οπτική, το άνυδρο και χαοτικό σκηνικό αντικατοπτρίζει τον ψυχισμό της Μήδειας βιώνοντας την προδοσία, έχοντας στερηθεί την αγάπη που τη δρόσιζε – «δεν μπορώ να μισώ ό,τι αγαπώ. Η αγάπη έρχεται και παρέρχεται» την ακούμε κατά την παράσταση που έκλεισε με τη μουσική από ένα παιδικό κουκλάκι που μπουσουλούσε ανάμεσα στα άδεια μπουκάλια.
«Ο κόσμος γέρνει, γκρεμίζεται» (Άμλετ) είναι η φράση που ανακαλέσαμε μόλις αντικρίσαμε το σκηνικό μεταφοράς της Μήδειας στο σήμερα και τον κόσμο αυτό εκλάβαμε κατά την παράσταση.
Τι παραστάσεις θέλουμε στην Επίδαυρο;
Η μεγάλη διάρκεια της παράστασης του Κάστορφ ήταν ένας παράγοντας που κούρασε το κοινό, αν και το αρχικό κείμενο ήταν μεγαλύτερο σε διάρκεια –κοβόταν και ραβόταν έως λίγες ημέρες πριν από την πρεμιέρα.
Εκτός από τη διάρκεια της παράστασης, ορισμένα σημεία που ενδεχομένως να κούρασαν κάνοντας «κοιλιά» ήταν εκείνα που παρεμβάλλονταν ανάμεσα στις ερμηνείες των γυναικών ηθοποιών, στα οποία μετείχαν μόνο οι άνδρες ηθοποιοί και ενίοτε το περιεχόμενο δεν σχετιζόταν άρρηκτα με το κείμενο της Μήδειας.
Το γεγονός, όμως, ότι μέρος των θεατών άρχισε να αποχωρεί ήδη από το πρώτο τέταρτο της παράστασης δείχνει ότι περίμενε κάτι διαφορετικό από τη διασκευή του Κάστορφ, ενοχλημένο ήδη από το σκηνικό προτού ξεκινήσει η παράσταση.
Λήψη κατά το ανέβασμα της παράστασης «Μήδεια» @ Θωμάς Δασκαλάκης. Πηγή φωτ.: Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου
Οι παραστάσεις που φέρνει και επιθυμεί να φέρει το Φεστιβάλ Αθηνών-Επιδαύρου στην Επίδαυρο είναι όμοιες με αυτές που το κοινό περιμένει να δει; Το κοινό της παράστασης που έμεινε μέχρι τέλους την καταχειροκρότησε –το άξιζαν άλλωστε οι ηθοποιοί χάριν των ερμηνειών τους – το περίπου 1/4 των θεατών είχε αναχωρήσει μην βλέποντας το φινάλε της.
Εάν η παράσταση ανέβαινε σε διαφορετικό χώρο, απεκδυόμενο της ιστορικής του σημασίας και ενδεχομένως όχι ανοικτό, θα αποχωρούσε το κοινό; Τι προσδοκίες δημιουργεί στο υποψήφιο κοινό ο χώρος;
Ανάμεσα στις επόμενες παραστάσεις που θα ανεβούν στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου και τις οποίες θα παρακολουθήσουμε και σκοπεύουμε να αναφερθούμε, είναι η διασκευή της αριστοφανικής κωμωδίας «Βάτραχοι» (Βατράχια) στην πρώτη σκηνοθετική κάθοδο της Έφης Μπίρμπα στο αργολικό θέατρο, όπως και η ευριπίδεια τραγωδία «Εκάβη» σε σκηνοθεσία Ιώς Βουλγαράκη.
* Η μετάφραση της Μήδειας του Ευριπίδη και των ποιητικών κειμένων του Ρεμπώ έγινε από τον Στρατή Πασχάλη, έργων του Μύλλερ από την Ελένη Βαροπούλου. Στα υπόλοιπα συναντάμε τους Aleksandar Denic (σκηνικό), Adriana Braga-Peretzki (κοστούμια), William Minke (μουσική), Lothar Baumgarte (φωτισμοί), Andreas Deinert (βίντεο), Γρηγόρης Λιακόπουλος (δραματουργία), Λυδία Ζέρβα (boom operator), Ελένη Κορδά (video editor) και Ηλία Φλάμμο (τεχνικός ήχου).
