Κιμμέριοι, Σκύθες, Έλληνες, Πόντιοι και Ρωμαίοι. Σαρμάτες, Βυζαντινοί, Μογγόλοι και Οθωμανοί. Γότθοι Ούννοι, Χάζαροι, Σλάβοι, Τάταροι της Κριμαίας και πολλοί άλλοι. Ολοι αυτοί οι λαοί και τα φύλα έζησαν για λίγο ή πολύ στην Κριμαία, όπως και σε πολλά άλλα εδάφη της Ουκρανίας. Αφησαν πίσω τους σπουδαία έργα των πολιτισμών τους, ανάμεσα στα οποία μία από τις κορυφαίες θέσεις κατείχαν τα δημιουργήματα των Σκυθών. Ενός νομαδικού λαού, που άκμασε ανάμεσα στο 900 και το 200 π.Χ. και είχε επαφές και με τους προγόνους μας. Ανάμεσα στα τέχνεργα που άφησε πίσω του, είναι και πολλά χρυσά και άλλα αντικείμενα που άρπαξαν τις προηγούμενες ημέρες οι Ρώσοι από την Ουκρανία.
Η πράξη αυτή καταγγέλλεται από τις ουκρανικές αρχές, καθώς αποτελεί έγκλημα πολέμου. Κάνουν ό,τι μπορούν για να σβήσουν το παρελθόν μας, λένε οι Ουκρανοί, που υφίστανται όλον αυτό τον καιρό απώλειες πολιτιστικών αγαθών τους λόγω της ρωσικής εισβολής. Και βεβαίως οι Σκύθες δεν ήταν πρόγονοι των Ουκρανών - ούτε, εννοείται, και των Ρώσων, οι οποίοι έκαναν την εμφάνισή τους αιώνες μετά. Ωστόσο, ζούσαν σε εκείνα τα εδάφη, επομένως είναι μέρος της ιστορίας του τόπου.
Οι Σκύθες και οι Ελληνες είχαν πολλές επαφές. Πολλά από τα ευρήματα σε σκυθικούς τάφους είχαν φτιαχτεί από Ελληνες αποίκους στην Κριμαία, με τους οποίους οι Σκύθες νομάδες είχαν αναπτύξει στενές εμπορικές σχέσεις. Είχαν σχέσεις, όμως, και με τις πόλεις- κράτη της αρχαίας Ελλάδας. Δεκάδες φυλές Σκυθών είχαν αναπτύξει σχέσεις με τους Έλληνες από τα πολύ πρώιμα χρόνια, πριν από τους αποικισμούς. Από τη Μυκηναϊκή Εποχή και την πρώιμη εποχή του σιδήρου μέχρι τους πρωτογεωμετρικούς χρόνους, δηλαδή από το 1400 μέχρι το 700 π.Χ. συμπεραίνουμε ότι οι επισκέψεις των Ελλήνων πρέπει να ήταν συχνές σ’ αυτούς τους τόπους. Αν και οι περισσότερες πηγές μας, προέρχονται από τη μυθολογία.
Αν δεν ξέρουμε περισσότερα γι’ αυτούς τους θαυμαστούς νομάδες με τον εξαιρετικό πολιτισμό, είναι διότι δεν είχαν γραπτή γλώσσα. Ακόμα και μια ελληνοσκυθική γλώσσα, που ένας μικτός πληθυσμός Σκυθών και Ελλήνων μιλούσε ήδη πριν από το 450 π.Χ. (όταν επισκέφθηκε ο Ηρόδοτος τη Σκυθία), δεν καταγράφηκε ποτέ. Επομένως, δεν έχουμε γραπτά κείμενα, κάτι που θα βοηθούσε να τους καταλάβουμε καλύτερα.
Νομαδικοί λαοί
Οι λαοί αυτοί, που κατείχαν σημαντικότατες πηγές χρυσού στο βόρειο τμήμα της οικουμένης, διατήρησαν τον ακμαίο και δυναμικό χαρακτήρα του νομάδα ιππέα και παρέμειναν αυστηρά προσηλωμένο στις παραδόσεις τους.
Σημαντικές πληροφορίες για τη ζωή, τις δοξασίες, τις τελετουργίες και τους μύθους των Σκύθων μας παραδίδει ο Έλληνας ιστορικός Ηρόδοτος, ο οποίος στα μέσα του 5ου αι. π.Χ. επισκέφτηκε ένα μέρος της απέραντης χώρας τους. Ήδη στην εποχή του Ηρόδοτου η ηγετική τάξη των Σκυθών γοητευόταν από την ελληνική φιλοσοφία και τέχνη.
Οι πολεμιστές που έφταναν έως τις στέπες της Σιβηρίας, είχαν επιρροή που εκτεινόταν σε όλη την Κεντρική Ασία - από την Κίνα ως τον βόρειο Εύξεινο Πόντο.
Ο νομαδικός τρόπος ζωής τους δεν επέτρεπε να κατέχουν βαριά αντικείμενα, ή να χτίζουν μεγάλα οικοδομήματα. Τους Σκύθες τους γνωρίσαμε κατά βάσιν από τους τάφους τους, όπου βρέθηκαν σε άριστη κατάσταση διατήρησης ρούχα και υφάσματα, τρόφιμα και όπλα και κυρίως θεαματικά χρυσά κοσμήματα, όπως και έργα τέχνης από πηλό. Εντοπίστηκαν επίσης μουμιοποιημένοι πολεμιστές θαμμένοι με τα άλογά τους.
Ας δούμε μερικά στοιχεία γι’ αυτόν τον μυστηριώδη λαό, έργα του οποίου έχουμε κι εμείς θαυμάσει πολλά χρόνια πριν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, στην Αθήνα.
Ήταν τρομεροί πολεμιστές
Δεν είχαν γραφή κι έτσι μέχρι το 1.700 δεν γνωρίζαμε και πολλά γι’ αυτούς. Αλλά εντοπίσθηκαν καταγραφές Ελλήνων, Ασσυρίων και Περσών στις οποίες αναφερόταν πόσο δεινοί πολεμιστές ήταν και πόσο εντυπωσίαζαν (ή και τρομοκρατούσαν) τους αντιπάλους τους. Ο Ηρόδοτος, επί παραδείγματι σημειώνει στο 4ο βιβλίο της Ιστορίας του: κανένας που τους πρόσβαλε δεν μπορεί να ξεφύγει και κανένας δεν μπορεί να τους φτάσει.
Είχαν εφεύρει ειδικό τόξο, με πολύ μεγαλύτερη δύναμη από τα έως τότε υφιστάμενα. Είχαν και ειδική τεχνική, σύμφωνα με την οποία οι τοξότες πολεμούσαν έφιπποι και έριχναν εκατοντάδες θανατηφόρα βέλη μέσα σε ελάχιστα λεπτά. Πεζοί, πολεμούσαν κρατώντας ένα ειδικό τσεκούρι- μαχαίρι.
Ήταν νομάδες
Δεν είχαν σπίτια, αλλά ζούσαν σε άμαξες με τέσσερις ή με έξι τροχούς. Οι γυναίκες. Διότι, οι άνδρες ήταν μονίμως έφιπποι. Τα οχήματα αυτά χρησιμοποιούσαν για καταφύγιο από τη βροχή και τον άνεμο.
Ο Ηρόδοτος πίστευε πως και αυτό το γεγονός τους έκανε ανίκητους. Επρεπε να υπερασπίζονται πάση θυσία τις οικογένειές τους, που τους συνόδευαν. Πάντως, δεν έχουν βρεθεί έπιπλα και σκεύη. Εκτός από ελάχιστα, πτυσσόμενα ή ελαφριά. Χοντρές προβιές ζώων χρησιμοποιούνταν σαν καλύμματα δαπέδου στις άμαξες.
Αγαπούσαν τα άλογά τους
Η Σιβηρία είναι τεράστια. Εκτείνεται σε πάνω από οκτώ ζώνες ώρας και συνορεύει με την Ευρώπη, την Κίνα, στον Ειρηνικό Ωκεανό και τον Αρκτικό Κύκλο. Αποτελείται από τρεις μεγάλες οικολογικές ζώνες - παγωμένη τούνδρα στα βόρεια, πυκνό δάσος στο κεντρικό τμήμα, και μικτά δάση και ποώδεις στέπες στο νότο.
Οι Σκύθες ανέπτυξαν ειδικές τεχνικές εκτροφής αλόγων ώστε να μπορούν να κινούνται μαζί τους σε μεγαλύτερες αποστάσεις. Ακόμα και τα χαλινάρια και οι σέλες τους, ήταν εξαιρετικά ελαφριά. Ωστόσο, θυσίαζαν τα αγαπημένα τους ζώα με τον θάνατο του ιδιοκτήτη τους και τα έθαβαν μαζί του. Ως κτερίσματα τοποθετούσαν καπίστρια, χαλινάρια και σέλες, περιστασιακά μαστίγια, θήκες και ασπίδες, όπως και καλύμματα κεφαλής με γρύπες ή κέρατα.
Τους άρεσαν το αλκοόλ και οι ουσίες!
Όπως πολλούς πολιτισμούς, οι Σκύθες έπιναν υπερβολικά κατά τη διάρκεια γλεντιών που γίνονταν ακόμα και σε επικήδειες τελετές. Το γλέντι ήταν σημαντικό για την κοινωνική σύνδεση μεταξύ των ατόμων και των φυλών.
Αρχικά γνωστή ως «πότες γάλακτος», έμαθαν την κατανάλωση του οίνου από τους Ελληνες και τους Πέρσες. Όχι του κεκραμένου, του ανακατεμένου με νερό δηλαδή, που έπιναν οι Ελληνες για να μη μεθάνε. Ο Ηρόδοτος περιγράφει επίσης πώς είχαν μια τελετουργία στην οποία χρησιμοποιούσαν κάνναβη. Την έβαζαν στη θράκα ενώ έκαναν ένα λουτρό σαν σάουνα.
Λέγεται επίσης πως χρησιμοποιούσαν μαριχουάνα για ανακούφιση του πόνου, κάτι χρήσιμο λόγω των πολλών ατυχημάτων ενώ ίππευαν και ενώ πολεμούσαν.
Είχαν τατουάζ
Ολα τα παγωμένα νεκρά σώματα που εξετάστηκαν μέχρι στιγμής σε διάφορες περιοχές, έφεραν πολλά τατουάζ στα χέρια, τα πόδια και το άνω μέρος του κορμού.
Σχέδια με ζώα, πουλιά, φανταστικά όντα ή απλές κουκίδες, μοιάζουν πολύ με τα σύγχρονα.
Διέπρεπαν στη μεταλλοτεχνία
Οι τεχνίτες τους ήταν καλοί στο χύτευση μετάλλου. Δούλεψαν το χρυσό, τον χαλκό και τον σίδηρο, χρησιμοποιώντας ένα συνδυασμό τεχνικών όπως η χύτευση, σφυρηλάτηση και ένθεση με άλλα υλικά. Κάτι που απαιτούσε επιδεξιότητα.
Μουμιοποιούσαν τους νεκρούς τους
Στην ορεινή περιοχή Αλτάι κοντά στα σύνορα της Ρωσίας, Καζακστάν, Κίνας και Μογγολίας, το παγωμένο υπέδαφος βοηθά στην διατήρηση των νεκρών σωμάτων. Όλα δείχνουν ότι οι Σκύθες τους μουμιοποιούσαν, ακολουθώντας συγκεκριμένη διαδικασία ταρίχευσης. Τους έθαβαν μέσα σε ξύλινα φέρετρα και έβαζαν μαζί τους αντικείμενα πρώτης ανάγκης για τη μετά θάνατον ζωή.
Το Μουσείο Τοπικής Ιστορίας Μελιτόπολης, το οποίο λαφυραγωγήθηκε από τους Ρώσους, στέγαζε περίπου 60.000 αντικείμενα. Ανάμεσα στις συλλογές του ήταν και μια μοναδική συλλογή σκυθικού χρυσού του 4ου αι. π.Χ. με αντικείμενα που είχαν βρεθεί σε τοπικές ανασκαφές.
Η Ολλανδία κράτησε κι άλλα
Η Ουκρανία και η Ρωσία έχουν και άλλη διαμάχη με σκυθικούς θησαυρούς. Το 2014, το μουσείο Allard Pierson που εδρεύει στο Αμστερνταμ και είχε φιλοξενήσει μεγάλη έκθεση με 570 σκυθικούς θησαυρούς, μετά τη λήξη ανακοίνωσε ότι δεν προτίθεται να επιστρέψει τα αντικείμενα που του είχαν σταλεί με προσωρινό δανεισμό από τέσσερα μουσεία της Κριμαίας και ένα του Κιέβου. Η σύγκρουση η οποία διεξαγόταν τότε στην Κριμαία, είχε δημιουργήσει πολλούς διεκδικητές για αυτά. Τόσο η ουκρανική όσο και η ρωσική κυβέρνηση δήλωσαν νόμιμοι ιδιοκτήτες. Η ρωσική αξίωση βασίστηκε στον έλεγχο της Κριμαίας, όπου βρίσκονταν τα μουσεία δανεισμού. Οι Ουκρανοί βγήκαν μπροστά, αφού είχαν κάνει σημαντικές προβλέψεις στα συμβόλαια που υπογράφηκαν πριν από την αποστολή των αντικειμένων.
Εκεί, αναγραφόταν σαφώς ότι τα εκθέματα δανείζει το Ταμείο Μουσείων Ουκρανίας, ένας οργανισμός ο οποίος συστάθηκε τις τελευταίες δεκαετίες από την ουκρανική κυβέρνηση. Περιλαμβάνεται και δήλωση ότι τα μουσεία υποδοχής «συνομολογούν πως τα εκθέματα της έκθεσης είναι ιδιοκτησία της Ουκρανίας και του παγκόσμιου πολιτισμού και θα λάβουν όλα τα δυνατά μέτρα για να αποφύγουν την απώλεια και τη ζημιά τους».
Ας πρόσεχαν λοιπόν οι Ρώσοι; Ακριβώς. Αν και, σύμφωνα με όσα μάς λέει η πρόεδρος του Ελληνικού Τμήματος ICOM (Παγκόσμιο Συμβούλιο Μουσείων) δρ Τέτη Χατζηνικολάου, η UNESCO έχει λύσει αυτό θέμα από το 1970, με τη Σύμβαση της Χάγης, επομένως δύσκολα κάποιο δικαστήριο, ευρωπαϊκό τουλάχιστον, θα την αγνοούσε. Ειδικά, μάλιστα, αν ένα κράτος έχει αναγνωρίσει τη σύμβαση.
Τι περιλαμβάνει η συλλογή
Ο «σκυθικός χρυσός» της Κριμαίας, περιλαμβάνει μοναδικής αξίας και ωραιότητας αντικείμενα που έχουν βρεθεί σε περιοχές της χερσονήσου και έχουν δημιουργηθεί από διάφορους λαούς- και από τους προγόνους μας, όπως ήδη προαναφέραμε. Ανάμεσά τους, η χρυσή θήκη ενός σπαθιού, ένα τελετουργικό κράνος, κοσμήματα, πολύτιμοι λίθοι και άλλα ευρήματα, τα οποία εντυπωσιάζουν. Η εμπορική αξία, με βάση την οποία έγινε η ασφάλιση των αντικειμένων, υπολογίζεται σε 20 εκατομμύρια δολάρια (η αρχαιολογική είναι ανεκτίμητη).
Χρονολογείται στον 4ο αι. π.Χ. έως τους ύστερους μεσαιωνικούς χρόνους και είχε δανειστεί στο ολλανδικό μουσείο για την έκθεση «Κριμαία: Χρυσός και Μυστικά της Μαύρης Θάλασσας». Τα εγκαίνια έγιναν τον Φεβρουάριο του 2014, ένα μήνα πριν η Ρωσία καταλάβει τη χερσόνησο της Μαύρης Θάλασσας από την Ουκρανία.
«Αν και τα αντικείμενα προέρχονται από την Κριμαία», είπε ο δικαστής στο Εφετείο του Άμστερνταμ τον περασμένο Οκτώβριο, «αποτελούν μέρος της κληρονομιάς της Ουκρανίας μετά την ανεξαρτησία της το 1991». Ρόλο στην απόφαση έπαιξε και το ότι η Κριμαία «δεν θεωρείται κυρίαρχο κράτος». Ετσι, έχουν παρακρατηθεί από την Ολλανδία και θα παραδοθούν στην Ουκρανία μετά το τέλος του πολέμου.
Εως ότου φτάσει αυτό το τέλος, όμως, υπάρχει φόβος πως θα δούμε πολλές λεηλασίες ακόμα…
