Ποια η δύναμη της εικόνας; Πόσο διαρκεί η κενότητα των επιχειρημάτων κι η εξαπάτηση; Πώς εκλαμβάνεται η έλλειψη ηθικών αρχών και ποια η αντίδραση σε αυτά; Ερωτήματα σαν αυτά μπορούν να τεθούν –μεταξύ άλλων– για την τακτική που ασκούν ορισμένα πρόσωπα τα οποία τρόπον τινά δραστηριοποιούνται στην πολιτική σκηνή.
Στην προκειμένη, είναι τα ερωτήματα που θέτει το έργο του βραβευμένου με Νόμπελ Λογοτεχνίας, Ισπανού Χαθίντο Μπεναβέντε (1866-1954), με τίτλο «Τα κατασκευασμένα συμφέροντα», που ανεβαίνει στη σκηνή της Φρυνίχου 14 (Πλάκα) του Θεάτρου Τέχνης Κάρολος Κουν, σε διασκευή και σκηνοθεσία Γιάννη Καλαβριανού. Σε αυτά τα ερωτήματα κι η δικαιοσύνη: είναι ανεπηρέαστη και αποτελεσματική; Όπως και το χρήμα: τι θέση έχει στην κοινωνία, είναι ο σκοπός όσων γίνονται;
Βασισμένος στους χαρακτήρες της commedia dell’arte, ο Χαθίντο Μπεναβέντε είχε χαρακτηρίσει την πολιτική σάτιρα που έγραψε, «κωμωδία ανδρεικέλων»· τα «ανδρείκελα» – τα πρόσωπα του έργου του, πραγματεύονται ανθρώπινες σχέσεις και καταστάσεις.
Το κωμικό στοιχείο συμβάλλει ώστε όσα αποτυπώνει ο Μπεναβέντε να μη χάνουν την ισχύ τους, ανάμεσα σε αυτά ότι στις ανθρώπινες σχέσεις περιλαμβάνεται κι ο έρωτας κι αυτός μπορεί να βγει αλώβητος, να απεκδυθεί κάθε κατασκευασμένου συμφέροντος και να αποτελέσει μοναδική κατηγορία καθότι το δούναι και λαβείν του είναι άυλο και ανάγει τις ψυχές των μετεχόντων.
Η κωμική χροιά στις πρώτες φράσεις της παράστασης υπάγεται στα «συν», συνδυαστικά με την κινησιολογία η οποία έχει τη δική της συμβολή στην απόδοση του γκροτέσκο. Τα εύσημα, επίσης, στις έξι ηθοποιούς που υποδύονται τους 16 ρόλους της κωμωδίας, η οποία εκκινεί με την άφιξη δύο αδίστακτων απατεώνων που αυτοπαρουσιάζονται σε μια ολόκληρη πόλη ως εξέχουσες προσωπικότητες. Σταδιακά, επινοούν για τους πάντες ένα πλήθος συμφερόντων και μοιράζουν υποσχέσεις για μεγάλα οφέλη σε όσους σταθούν δίπλα τους.
Η απεγνωσμένη ελπίδα για μια πιο εύκολη ζωή μέσω της εγγύτητας με την εξουσία, γίνεται το ιδανικό δόλωμα. Και κάπως έτσι πείθεται όλη η εκμαυλισμένη πόλη ώσπου η αλήθεια να έρθει στο φως, καθώς η εξαπάτηση έχει περιορισμένη διάρκεια ζωής.
Το κλίμα της δυσοίωνης εποχής και μιας κοινωνίας επιφανειακής προς τους πολίτες της περνά λιγότερο επώδυνα μέσω του κωμικού στοιχείου, δίχως να υστερεί στην υπογράμμιση αληθειών για την εντύπωση που προξενεί η πρώτη εικόνα για τον άλλο («τα ρούχα είναι τα μόνα που κοιτάνε σ’ έναν άνθρωπο»), για την αντιμετώπιση των ανθρώπων από την ελίτ («οι άνθρωποι είμαστε σαν εμπορεύματα. […] Αυτός ο κόσμος είναι αγοραπωλησία. […] Πρέπει όλα στον κόσμο να γίνονται για το χρήμα;». […] Πού ακούστηκε τέτοια αναίδεια από κάποιους που είναι γεννημένοι να μας υπηρετούν;»), για τον δισταγμό έκφρασης των ερωτικών συναισθημάτων («θα δώσουν το κορμί τους στον χασάπη τον πόνο της ζωής τους τραγουδώντας»).
Η κατασκευή συνάδει με την αμφίεση και την μεταμόρφωση, το προσωπείο που τα πρόσωπα υιοθετούν για την υλοποίηση των συμφερόντων. Σε αυτό συμβάλει και το σκηνικό της παράστασης. Εστιάζω στα τέσσερα πρόσωπα κούκλας στις τέσσερις πλευρές της σκηνής. Δίπλα σε κάθε ένα άλλοτε κοσμήματα, άλλοτε περούκα, άλλοτε κάποιο πανωφόρι ή μουσικό όργανο.
Αυτή η αμφίεση και η εναλλαγή προσωπείων έχει διττό ρόλο: αφενός εξυπηρετεί την πλοκή και το κοινό παρατηρεί την ερμηνεία 16 ρόλων από έξι ηθοποιούς, αφετέρου υπάρχει αυτοαναφορικότητα στη θεατρική πράξη. Διότι ο/η ηθοποιός, υποδύεται έναν ή και περισσότερους ρόλους σε εκάστοτε παράσταση, απεκδυόμενος/η για το διάστημα που διαρκεί το έργο, τη δική του ταυτότητα.
Σε κοινωνικο-πολιτικό επίπεδο, η εναλλαγή ρόλων απαντάται για την κατασκευή τυχόν συμφερόντων, με έμφαση στην εμφύτευση της ιδέας ότι θα υπάρχουν συμφέροντα για όλους. Σημασία έχει το κοινό στο οποίο κάθε φορά απευθύνονται τα τυχόν «συμφέροντα», ποιος ο αντίλογος –εάν υπάρξει– αλλά και η φύση των τυχόν σχέσεων που δημιουργούνται μεταξύ εκείνων που πρόσκεινται σε συμφέροντα.
Μία ανάγνωση των «κατασκευασμένων συμφερόντων» είναι πολιτική· το θέατρο εκλαμβάνεται και ως πολιτική πράξη, και ως τέτοια δεν υστερεί της αφυπνιστικής του λειτουργίας για την καθημερινότητα και τον τρόπο που καθένας μας ζει, επικοινωνεί και πορεύεται.
Παίζουν οι Τζένη Διαγούπη, Μαρία Κοσκινά, Λήδα Κουτσοδασκάλου, Μαρία Κωνσταντά, Κατερίνα Πατσιάνη και Όλγα Σκιαδαρέση. Την μετάφραση υπογράφει η Μαρία Χατζηεμμανουήλ, τα σκηνικά είναι της Χριστίνας Κάλμπαρη, τα κοστούμια της Βάνας Γιαννούλα, την μουσική επιμελήθηκε ο Θοδωρής Οικονόμου, την κινησιολογία η Μαριάννα Καβαλλιεράτου, τους φωτισμούς σχεδίασε η Στέλλα Κάλτσου. Βοηθός σκηνοθέτη η Θωμαΐς Τριανταφυλλίδου, στην εκτέλεση παραγωγής η Αλεξάνδρα Χάμπαση.
Όσο για το έργο «Τα κατασκευασμένα συμφέροντα» έκανε πρεμιέρα στη Μαδρίτη το 1907 σημειώνοντας μεγάλη επιτυχία. Στην Ελλάδα, πρωτοπαρουσιάστηκε το 1939, από το Εθνικό Θέατρο.
Τα κατασκευασμένα συμφέροντα - Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν, Φρυνίχου 14. Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Πέμπτη-Παρασκευή-Σάββατο 21:00, Κυριακή 19:00. Ηλεκτρονική προπώληση εισιτηρίων (more.com) και τηλεφωνικές κρατήσεις (Δευτέρα-Παρασκευή 10:00-13:00 στο 2103228706 και καθημερινά 17:00-22:00 στα 2103222464 και 2103236732). Ώρες ταμείου: καθημερινά 17:00-22:00, Φρυνίχου 14, Πλάκα.
Τις φωτογραφίες της παράστασης τράβηξε η Ελίνα Γιουνανλή. Πηγή φωτ.: Θέατρο Τέχνης Κάρολος Κουν
