Είχαμε διαβάσει για την μισότυφλη παιδαγωγό Άννι Σάλιβαν (1866-1936) και την τυφλόκωφη μαθήτριά της Έλεν Κέλλερ (1880-1968), συγγραφέα, ακτιβίστρια, λέκτορα και το πρώτο τυφλό άτομο που πήρε πτυχίο στις Καλές Τέχνες (Bachelor of Arts). Τη μεταξύ τους σχέση κατά τις πρώτες εβδομάδες γνωριμίας τους –οπότε και η Σάλιβαν προσπαθεί να μάθει την Κέλλερ για τη ζωή τριγύρω της– αναδεικνύει η ταινία «Το θαύμα της Άννι Σάλιβαν» (1962) του Άρθουρ Πεν.
Τίτλος που θα λέγαμε ότι αντικατοπτρίζει την προσπάθεια της Σάλιβαν να εισχωρήσει στον μοναχικό κόσμο της Κέλλερ και να δημιουργήσει μια μέθοδο επικοινωνίας με το περιβάλλον της· να της διδάξει τη ζωή που υπάρχει τριγύρω της, στη φύση, καθώς και ότι κάθε αντικείμενο έχει μια λέξη που ταυτίζεται μαζί του με μοναδικό τρόπο. «Δεν ήξερα ότι γράφω μια λέξη ή ακόμα και ότι υπήρχαν λέξεις. Απλά την μιμούμουν με τα δάχτυλα μου, σαν μαϊμού» αναφέρει η Έλεν Κέλλερ στην αυτοβιογραφία της «Η ιστορία της ζωής μου».
Η επιμονή της Σάλιβαν είναι ταυτόσημη με την επιθυμία της να καλλιεργηθεί η ψυχή ενός τυφλόκωφου κοριτσιού, καθότι είναι άνθρωπος που έχει δικαίωμα στη μάθηση και τη ζωή. Η Σάλιβαν τονίζει με την επιμονή και τη θέλησή της ότι «δεν είναι λιγότερο σημαντική η ζωή της ψυχής από του σώματος»· προσπαθεί να «ξεθάψει» την ανθρώπινη ψυχή της Κέλλερ και το αποτέλεσμα είναι ένας θρίαμβος της ανθρώπινης προσπάθειας που ξεπερνά τα προσκόμματα που βάζει η ίδια η κοινωνία.
Οι διδαχές της Σάλιβαν προσφέρουν ηρεμία στην Κέλλερ και κατευνάζουν τη συμπεριφορά της, καθότι, όπως γνωρίζαμε και παρατηρήσαμε κατά την ταινία, η μη δυνατότητά της να επικοινωνήσει με τους γύρω της την έκανε να φέρεται –ενίοτε– απότομα και βίαια, είτε δαγκώνοντας τους γύρω της είτε σπάζοντας αντικείμενα.
Η ιδιαίτερη φροντίδα και ο τρόπος, η αγάπη –στην προκειμένη αλλά και ευρύτερα– δίνουν στο πρόσωπο για το οποίο προορίζονται, να καταλάβει ότι είναι σημαντική η ύπαρξή του. Και η ύπαρξη της Κέλλερ ήταν σημαντική, όπως και όσων τυφλόκωφων ζουν ανάμεσά μας.
Στιγμιότυπο από το trailer της ταινίας «Το θαύμα της Άννι Σάλιβαν» (The Miracle Worker). Πηγή: YouTube
Η επιθυμία της Κέλλερ να δει αποτυπώνεται στην ταινία στις σκηνές στις οποίες αγγίζει με τα δάχτυλά της τα μάτια μιας κούκλας. Μια κούκλα δίνει και η Σάλιβαν ως δώρο στην Κέλλερ όταν την γνωρίζει και αρχίζει αμέσως να τη διδάσκει πώς να επικοινωνεί, γράφοντας λέξεις στο χέρι της. Η πρώτη: «d-o-l-l (κ-ο-ύ-κ-λ-α)».
Διότι, η διαδικασία της μάθησης ταυτίζεται τρόπον τινά με το παιχνίδι, η κούκλα έχει και την έννοια της συντροφιάς. Και αφετηρία της μετέπειτα συντροφιάς ζωής ανάμεσα στην Σάλιβαν και την Κέλλερ, που κράτησε σχεδόν 50 χρόνια, ήταν η έκκληση βοήθειας των απεγνωσμένων γονιών της Κέλλερ.
Την έκκληση κυρίως από πλευράς της μητέρας, αναδεικνύει η ταινία του Πεν, ο οποίος μετέφερε στην 7η Τέχνη το ομώνυμο θεατρικό έργο του Γουίλιαμ Γκίμπσον, που με τη σειρά του εμπνεύστηκε από την αυτοβιογραφία της Κέλλερ. Στην κινηματογραφική μεταφορά, την Σάλιβαν υποδύεται η Αν Μπάνκροφτ, την Κέλλερ η Πάτι Ντιούκ.
Το νερό
Η πιο δυνατή ίσως σκηνή στην ταινία, είναι όταν η Κέλλερ συνειδητοποιεί την έννοια των λέξεων: ότι οι κινήσεις που κάνει η Σάλιβαν στην παλάμη του χεριού της, ενώ στο άλλο της χέρι τρέχει νερό, συμβολίζουν την ιδέα του «νερού».
«Στάθηκα ακίνητη, όλη μου η προσοχή επικεντρώθηκε στις κινήσεις των δακτύλων της. Ξαφνικά ένιωσα τη θύμηση κάτι ξεχασμένου από καιρό –κι έπειτα μία συγκίνηση, και με κάποιο τρόπο, το μυστήριο της γλώσσας μου αποκαλύφθηκε. Το ήξερα τότε ότι το νερό σήμαινε το υπέροχο δροσερό "κάτι" που ρέει πάνω από το χέρι μου. Η ζωντανή αυτή λέξη ξύπνησε την ψυχή μου, της έδωσε φως, ελπίδα, την απελευθέρωσε!», αναφέρει η Κέλλερ στην αυτοβιογραφία της.
Και από εκείνη τη στιγμή δεν έπαψε να ζητά από τη Σάλιβαν να μάθει τα ονόματα όλων των άλλων οικείων αντικειμένων στον κόσμο της. Η συνειδητοποίηση του νερού της γέννησε την επιθυμία της για ζωή –το νερό άλλωστε δίνει ζωή και μπορεί να ταυτιστεί με αυτή– με την ταινία να αφήνει σε ορισμένα σημεία σχόλια για την περιθωριοποίηση που υφίσταντο οι τυφλοκωφοί με αποτέλεσμα να συρρικνώνεται η επιθυμία τους για ζωή.
Σχόλια που γίνονται θέμα προς συζήτηση σε κάθε εποχή, και σήμερα. Με την ταινία να τονίζει, επίσης, τη σημασία των παιδαγωγών, των κάθε εκπαιδευτικών, στη διαμόρφωση της σκέψης και την πνευματική εξέλιξη των μαθητών.
Τα παραπάνω γράφτηκαν με αφορμή την παρακολούθηση της ταινίας «Το θαύμα της Άννι Σάλιβαν», πρόσφατα, στον κινηματογράφο «Ίριδα» (Πανεπιστημιακή Λέσχη), στο πλαίσιο του σεμιναρίου «Κινηματογράφος και Αναπηρία».
Κεντρική φωτογραφία: Στιγμιότυπο από το trailer της ταινίας «Το θαύμα της Άννι Σάλιβαν» (The Miracle Worker). Πηγή: YouTube
