Διττή η ανάγνωση της λέξης shoot σαν άπτεται στον κινηματογράφο: η συνυποδηλωτική της κινηματογράφησης μίας σκηνής ή μίας ταινίας (he/she shooting a scene/a film) που σαν αφορά ένα γεγονός ή μία πράξη μη αποδεκτά στις κοινωνίες, ανακαλείται η κυριολεκτική (σ.σ πυροβολώ). Γι’ αυτό, ένα κατακριτέο, κακοποιητικό γεγονός που καταγράφεται στην κάμερα σε χρόνο πραγματικό είναι σαν να συμβαίνει δύο φορές: τη στιγμή της κινηματογράφησης με το βλέμμα του σκηνοθέτη, κι έπειτα, με την προβολή της ταινίας στις αίθουσες όπου κυριαρχεί το βλέμμα του κοινού. Διότι, ο φακός «σκοτώνει» δύο φορές.
«Σε εκείνη τη σκηνή ένιωθα ότι με βίαζαν δύο άνδρες ταυτόχρονα: ο Μάρλον Μπράντο και ο Μπερνάρντο Μπερτολούτσι» δηλώνει σε συνέντευξή της η επίδοξη ηθοποιός Μαρία Σνάιντερ (σ.σ την υποδύεται η Αναμαρία Βαρτολομέι) για την ταινία «Το τελευταίο τανγκό στο Παρίσι». Η αναφορά αυτή υπάρχει στην ταινία της Ζεσικά Παλούντ, με τίτλο «Την έλεγαν Μαρία» στην οποία παρουσιάζει το πορτραίτο της Σνάιντερ και την ιστορία της ως ένα παράδειγμα της επήρειας της τοξικής αρρενωπότητας στον χώρο του θεάματος.
«Η σκηνή (σ.σ στο «τελευταίο τανγκό στο Παρίσι») προσέγγισε εμένα, δεν ήταν γραμμένη στο σενάριο», και, «τις περισσότερες φορές, τις ταινίες τις γράφουν άνδρες για άνδρες, ο Μπερτολούτσι ήθελε να βλέπει μόνο χαρακτήρες», αναφέρει το κεντρικό πρόσωπο στην ταινία «Την έλεγαν Μαρία», η οποία έκανε ελληνική πρεμιέρα στο πλαίσιο του 65ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Την ταινία παρουσίασε ο Ματ Ντίλον, ο οποίος υποδύεται τον Μάρλον Μπράντο.
«Χωρίς να θέλω να κακολογήσω τον Μπερνάρντο Μπερτολούτσι, αυτόν τον πραγματικά σπουδαίο κινηματογραφιστή, θεωρώ πως έκανε λάθος στη συγκεκριμένη επίμαχη σκηνή με τη Μαρία Σνάιντερ. […] Η σκηνή αυτή είναι το μόνο στοιχείο στην ταινία που δεν μου αρέσει καθόλου. Ήταν ένα λάθος που δημιούργησε ένα τεράστιο τραύμα. Το τραύμα αυτό ήταν ίσως ήδη σε εξέλιξη, αλλά σίγουρα επιδεινώθηκε από αυτή την κατάσταση. Το σημείο αυτό είναι κομβικό στην ιστορία της, αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι ολόκληρη η ιστορία της», όπως σημείωσε ο Ματ Ντίλον παραχωρώντας συνέντευξη Τύπου στο πλαίσιο του φεστιβάλ.
Ο Ματ Ντίλον στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Πηγή φωτ.: Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης
Κατά τον ίδιο, η μεγαλύτερη δυσκολία του στην ταινία ήταν αυτό που του ανατέθηκε, να υποδυθεί τον Μάρλον Μπράντο. Συγκινήθηκε από την ερμηνεία της Αναμαρία Βαρτολομέι, γι’ αυτό, όπως υποστήριξε: «ένιωσα περήφανος που πήρα μέρος σε μια δημιουργία που έδωσε φωνή στη Μαρία Σνάιντερ. Η Ζεσικά Παλούντ είχε την ευαισθησία να μην κάνει μια πολιτική ταινία, ούτε μια ταινία εκδίκησης. Έφτιαξε μια ειλικρινή προσωπική ιστορία, η οποία φωτίζει κρυμμένες πτυχές ενός γεγονότος».
Πράγματι, η κινηματογραφική ματιά της Παλούντ καταδεικνύει πώς η βία και το τραύμα ισοπέδωσαν τον ψυχισμό της – τότε – νεαρής ηθοποιού, Μαρία Σνάιντερ (1952-2011) η οποία, μετά την προβολή της ταινίας «τελευταίο τανγκό στο Παρίσι» (1972) δέχθηκε μία αντιμετώπιση που εδράζεται στην «κουλτούρα της ακύρωσης» (cancel culture). Παρουσιάζοντάς τα, η Παλούντ στηλιτεύει το πατριαρχικό σύστημα που ελέγχει την κινηματογραφική βιομηχανία, υπογραμμίζοντας τη διαφορά στη σκηνοθετική ματιά σαν οι ηθοποιοί αντιμετωπίζονται μόνο ως χαρακτήρες ή ως πρόσωπα με ευαισθησίες που υποδύονται χαρακτήρες.
Στην ταινία θα μπορούσε επίσης να εφαρμοστεί η προσέγγιση της θεωρητικού κινηματογράφου Λόρα Μάλβεϊ για τα βλέμματα στον κινηματογράφο (βλέμμα της κάμερας-σκηνοθέτη, βλέμμα των υπολοίπων προσώπων προς την πρωταγωνίστρια, καθώς και το βλέμμα του κοινού κατά τη θέαση της ταινίας). Σήμερα, αμφότερες οι ταινίες ιδώνονται λαμβάνοντας επίσης υπόψιν την παρουσία του κινήματος #MeToo, υπενθυμίζοντας ότι τα πρόσωπα που υποδύονται δεν είναι μόνο χαρακτήρες, και οι σκηνές – οποιασδήποτε μορφής – στον κινηματογράφο, οφείλονται να προσεγγίζονται με ευαισθησία προς αυτούς.
Από την ταινία «Την έλεγαν Μαρία». Πηγή φωτ.: Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης
«Η ευαισθησία αυτή είναι εγγενής στην ανθρώπινη εμπειρία και είναι φοβερά σημαντική για μένα», ανακαλώ από τη συνέντευξη Τύπου του Ματ Ντίλον, ο οποίος μάλιστα έλαβε τον τιμητικό Χρυσό Αλέξανδρο για την προσφορά του στον κινηματογράφο, πριν από την προβολή (4/11, αίθουσα «Ολύμπιον») της πρώτης του σκηνοθετικής απόπειρας «Πόλη των Φαντασμάτων» (2002).
Ένας ακόμη λόγος για τον οποίο ο Ντίλον παρευρέθηκε στη Θεσσαλονίκη, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, είναι η συνεργασία του με τον Δανό εικαστικό καλλιτέχνη Γέσπερ Γιουστ για την οπτική του εγκατάσταση «Interfears» η οποία φιλοξενείται (έως 10/11) στο MOMus-Πειραματικό Κέντρο Τεχνών (Αποθήκη Β1-Λιμάνι Θεσσαλονίκης). Στο έργο του Γιουστ διερευνάται το συναισθηματικό τοπίο του εγκεφάλου του Ματ Ντίλον ενώ εκείνος κάνει πρόβα σε έναν μονόλογο, ενσωματωμένος σε έναν σαρωτή Fmri. Παράλληλα, το μηχάνημα καταγράφει και αποτυπώνει τα εγκεφαλικά του κύματα σε δισδιάστατες και τρισδιάστατες αναπαραστάσεις.
* Η ταινία «Being Maria/ Την έλεγαν Μαρία» θα κυκλοφορήσει στις αίθουσες το καλοκαίρι του 2025 από την εταιρεία διανομής Rosebud.21.
Κεντρική φωτ.: Από την ταινία «Την έλεγαν Μαρία». Πηγή φωτ.: Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης
