Όταν οι άνθρωποι ερωτώνται σε δημοσκοπήσεις για ζητήματα όπως η παγκόσμια φτώχεια, η υγεία, οι ανισότητες ή οι πληθυσμοί, τα αποτελέσματα είναι συνήθως απογοητευτικά. Πολίτες από όλο τον κόσμο, ανεξαρτήτως μόρφωσης ή κοινωνικής θέσης, αποτυγχάνουν να απαντήσουν σωστά σε βασικές ερωτήσεις για την κατάσταση του κόσμου. Αυτή η άγνοια είναι τόσο συχνή που οι απαντήσεις τους συχνά είναι χειρότερες από ό,τι αν είχαν απαντήσει τυχαία, κοινώς αν ζητούσαμε από ικανό αριθμό μαϊμούδων να απαντήσει τα ίδια ερωτήματα, πιθανότατα να τα πήγαιναν καλύτερα από εμάς.
Στη μάχη υπέρ της ορθής πληροφόρησης εδώ και μια εικοσαετία πρωτοστάτησαν ο εκλειπών Hans Rosling, ο Johan Norberg και ο Steven Pinker. Οι τρεις αυτοί σπουδαίοι διανοητές έχουν διεξάγει εκτεταμένες έρευνες που αποκαλύπτουν αυτήν την ανησυχητική αναντιστοιχία μεταξύ κοινής γνώμης και δεδομένων, ενώ παράλληλα παρουσιάζουν έναν κόσμο που, με βάση τα δεδομένα, είναι σε πολύ καλύτερη κατάσταση απ’ ό,τι πιστεύουμε.
Ο Hans Rosling, στο έργο του Factfulness, αποκαλύπτει πώς οι περισσότεροι άνθρωποι τείνουν να βλέπουν τον κόσμο μέσα από έναν αρνητικό φακό. Πολλοί θεωρούν ότι η παγκόσμια φτώχεια αυξάνεται, ότι οι ανισότητες γίνονται μεγαλύτερες και ότι οι συνθήκες ζωής χειροτερεύουν, ενώ τα δεδομένα δείχνουν το αντίθετο: η παγκόσμια φτώχεια έχει μειωθεί δραστικά τις τελευταίες δεκαετίες, και η βελτίωση της υγείας, της εκπαίδευσης και των δικαιωμάτων είναι σημαντική. Ο Rosling υποστηρίζει ότι η λανθασμένη αυτή αντίληψη οφείλεται σε παρωχημένες πληροφορίες, ενστικτώδεις προκαταλήψεις και καταστροφολογική κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης.
Από την πλευρά του, ο Johan Norberg, στο βιβλίο του Progress: Ten Reasons to Look Forward to the Future, παρουσιάζει δεκάδες παραδείγματα όπου η ανθρωπότητα έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο σε τομείς όπως η υγεία, η εκπαίδευση, τα ανθρώπινα δικαιώματα και η τεχνολογία. Παρά τις καταστροφολογικές αντιλήψεις, η πραγματικότητα είναι ότι οι ζωές των ανθρώπων, ιδίως εκείνων που ζουν στις φτωχότερες περιοχές του πλανήτη, βελτιώνονται συνεχώς. Ο Norberg υποστηρίζει ότι η πρόοδος αυτή συχνά παραγνωρίζεται λόγω του φόβου για το μέλλον και της τάσης να επικεντρωνόμαστε σε αρνητικές ειδήσεις.
Ο Steven Pinker, στο βιβλίο του Enlightenment Now, ενισχύει αυτήν την οπτική, υποστηρίζοντας ότι οι θεσμοί του Διαφωτισμού – η λογική, η επιστήμη και τα δεδομένα – έχουν βελτιώσει τις ζωές των ανθρώπων σε κάθε γωνιά του πλανήτη σε τέτοιο βαθμό που πλέον ζούμε στην ειρηνικότερη περίοδο της ανθρωπότητας. Με τη βοήθεια της επιστήμης και της λογικής, έχουμε καταφέρει να επιλύσουμε προβλήματα που για αιώνες θεωρούνταν άλυτα. Παρ’ όλα αυτά, οι άνθρωποι εξακολουθούν να αντιλαμβάνονται τον κόσμο με απαισιοδοξία, θεωρώντας ότι τα πράγματα γίνονται ολοένα και χειρότερα.
Αυτοί οι διανοητές αναδεικνύουν μια σημαντική αλήθεια: ζούμε σε έναν κόσμο που βελτιώνεται, αλλά η κοινή γνώμη συχνά παραμένει κολλημένη σε έναν απαισιόδοξο και ανακριβή κόσμο. Η διάσταση ανάμεσα στην πραγματικότητα και την αντίληψη αποκαλύπτει ένα σοβαρό κενό στην εκπαίδευση των πολιτών. Οποιοδήποτε αξιοπρεπές εκπαιδευτικό σύστημα του 21ου αιώνα, θα έπρεπε να παράγει αποφοίτους με στοιχειώδη γνώση του κόσμου, στον οποίο ζουν και να τους ενθαρρύνει να διαμορφώνουν ή να υιοθετούν κοσμοθεωρίες που στηρίζονται ή τουλάχιστον δεν αντικρούουν τα δεδομένα που έχουμε στη διάθεσή μας.
Η έλλειψη αυτής της προσέγγισης οδηγεί τους πολίτες να επηρεάζονται από διαστρεβλωμένες αντιλήψεις που συντηρούνται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τις προκαταλήψεις που κληρονομήσαμε από τις προηγούμενες γενιές που δεν είχαν την άπλετη πρόσβαση στη γνώση που έχουμε σήμερα. Πολλοί άνθρωποι, για παράδειγμα, υπερεκτιμούν το μέγεθος του πληθυσμού των μεταναστών ή πιστεύουν ότι η εγκληματικότητα αυξάνεται δραματικά, παρόλο που τα δεδομένα δείχνουν το αντίθετο. Το εκπαιδευτικό σύστημα θα έπρεπε να είναι εκείνο που θωρακίζει τους ανθρώπους από τέτοιες διαστρεβλώσεις, εξοπλίζοντάς τους με τα κατάλληλα εργαλεία να ερμηνεύουν σωστά την πραγματικότητα.
Οι εκπαιδευτικοί θεσμοί οφείλουν να προωθούν τη βασισμένη στα δεδομένα σκέψη και να διδάσκουν στους μαθητές πώς να αναζητούν και να ερμηνεύουν στοιχεία αντί να επαναπαύονται σε ενστικτώδεις αντιλήψεις και καταστροφολογικές αφηγήσεις. Αν θέλουμε να χτίσουμε κοινωνίες που κατανοούν τον κόσμο γύρω τους και λαμβάνουν ορθολογικές αποφάσεις για το μέλλον, πρέπει να επανεξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίο διδάσκουμε τη γεωγραφία, την οικονομία, την ιστορία και την κοινωνιολογία στα σχολεία μας. Ένα εκπαιδευτικό σύστημα που βασίζεται στα δεδομένα και την ανάλυση τους δεν θα αφήνει μεγάλο χώρο για παρανοήσεις και μυθεύματα.
