Η κυρίαρχη αντίληψη που επικρατεί στις συζητήσεις για το περιβάλλον είναι ότι ο καπιταλισμός και η ελεύθερη αγορά αποτελούν τους κύριους υπεύθυνους για την οικολογική καταστροφή. Σύμφωνα με το αφήγημα αυτό, η αχαλίνωτη ανάπτυξη, η συνεχής παραγωγή, και η αδιάκοπη κατανάλωση φυσικών πόρων είναι εγγενή χαρακτηριστικά ενός οικονομικού συστήματος που δεν υπολογίζει το κόστος για το περιβάλλον.
Μια πρόσφατη ανάλυση, όμως, που δημοσιεύθηκε στο HumanProgress.org και αφορά τη μελέτη του Iddo K. Wernick από το Rockefeller University με τίτλο “Is America Dematerializing? Trends and Tradeoffs in Historic Demand for One Hundred Commodities in the United States”, έρχεται να ανατρέψει θεαματικά αυτή την αντίληψη, παρουσιάζοντας μια πραγματικότητα πολύ διαφορετική από τη συνήθη ρητορική: ο καπιταλισμός όχι μόνο δεν είναι εχθρός του περιβάλλοντος, αλλά είναι και ο πιο αξιόπιστος σύμμαχος για την προστασία του. Πώς μπορεί να ισχύει κάτι τέτοιο;
Η ανάλυση υποστηρίζει πως στις Ηνωμένες Πολιτείες, παρότι τις τελευταίες δεκαετίες το επίπεδο ζωής ανέβηκε θεαματικά και η οικονομία συνέχισε να αναπτύσσεται, η χρήση βασικών υλικών και εμπορευμάτων ανά άτομο μειώνεται σταθερά. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που οι επιστήμονες αποκαλούν «αποϋλοποίηση» (dematerialization)—μια διαδικασία κατά την οποία οι κοινωνίες καταναλώνουν όλο και λιγότερους φυσικούς πόρους, ακόμη κι όταν το βιοτικό τους επίπεδο βελτιώνεται.
Συγκεκριμένα, το άρθρο του HumanProgress σημειώνει πως υλικά όπως το αλουμίνιο, ο χαλκός, ο χάλυβας, η ξυλεία και η ενέργεια χρησιμοποιούνται σήμερα στις ΗΠΑ σε όλο και μικρότερες ποσότητες ανά κάτοικο σε σχέση με το παρελθόν. Μάλιστα, η τάση αυτή φαίνεται πως έχει ξεκινήσει από τη δεκαετία του 70. Αυτό δεν οφείλεται σε κάποια κρατική παρέμβαση ή στην επιβολή περιορισμών, αλλά σε μια αυθόρμητη διαδικασία που πηγάζει από τις αγορές και την τεχνολογική καινοτομία.
Εδώ ακριβώς βρίσκεται η κρίσιμη διαφορά ανάμεσα στην ελεύθερη αγορά και στις προτάσεις εκείνων που ζητούν μεγαλύτερη κρατική παρέμβαση. Ο ανταγωνισμός και η καινοτομία που προκύπτουν από την ελευθερία της αγοράς οδηγούν σε πιο αποτελεσματικές μεθόδους παραγωγής, στη χρήση λιγότερων υλικών για την κατασκευή προϊόντων και στην ελαχιστοποίηση της σπατάλης. Οι εταιρείες, στοχεύοντας στη μείωση κόστους, καταφεύγουν σε πιο αποδοτικές τεχνολογίες, που με τη σειρά τους καταλήγουν να προστατεύουν το περιβάλλον.
Οι επικριτές του καπιταλισμού αδυνατούν να δουν ότι η λύση στα περιβαλλοντικά ζητήματα δεν βρίσκεται στον περιορισμό της οικονομικής ανάπτυξης, αλλά ακριβώς στο αντίθετο: στην προώθηση μιας ανάπτυξης που οδηγεί σε τεχνολογική πρόοδο και αυξημένη αποδοτικότητα. Ο καπιταλισμός δεν είναι ο αντίπαλος της προστασίας του περιβάλλοντος, αλλά ο καλύτερος μηχανισμός για την επίτευξή της.
Παράλληλα, η ανάλυση καταρρίπτει τον μύθο ότι οι αναπτυγμένες οικονομίες αναπόφευκτα σπαταλούν περισσότερους πόρους. Στην πραγματικότητα, συμβαίνει το αντίθετο: καθώς οι χώρες γίνονται πλουσιότερες, οι πολίτες τους αποκτούν τη δυνατότητα και την προθυμία να επενδύσουν σε τεχνολογίες που προστατεύουν το περιβάλλον. Έτσι, δημιουργείται ένα ενάρετο κύκλωμα, όπου η ευημερία οδηγεί σε πιο οικολογικές πρακτικές.
Η αποϋλοποίηση, επομένως, μας δίνει ένα αισιόδοξο μήνυμα για το μέλλον. Αντί να βλέπουμε την οικονομική ανάπτυξη ως εχθρό, πρέπει να την αντιληφθούμε ως προϋπόθεση για μια πραγματικά βιώσιμη και οικολογικά υπεύθυνη κοινωνία. Οι αγορές, όταν αφεθούν να λειτουργήσουν ελεύθερα, όχι μόνο δεν καταστρέφουν το περιβάλλον, αλλά το προστατεύουν και το ενισχύουν.
Η ανάλυση του HumanProgress επιβεβαιώνει ξανά ότι η πραγματική λύση για το περιβάλλον δεν είναι ούτε οι κρατικές απαγορεύσεις ούτε οι γραφειοκρατικές ρυθμίσεις. Αντιθέτως, η λύση είναι οι ίδιες οι δυνάμεις της αγοράς, η καινοτομία, και η οικονομική ελευθερία. Είναι μια λύση που πολλοί αρνούνται να αναγνωρίσουν, αλλά η πραγματικότητα, όπως αποδεικνύεται από τα στοιχεία, δεν επιδέχεται αμφισβήτηση. Αν ενδιαφερόμαστε πραγματικά για τη φύση, την προστασία του πλανήτη και το μέλλον των επόμενων γενεών, ο δρόμος είναι ένας και μοναδικός: περισσότερη ελευθερία, περισσότερη αγορά, περισσότερη καινοτομία.
