Οι ολοένα και αυξανόμενες υποθέσεις παραβατικότητας ανηλίκων που έρχονται στο φως το τελευταίο διάστημα σοκάρουν αφενός με τη συχνότητά τους και αφετέρου με την επιθετικότητα που εκδηλώνεται.
Τα στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ. για την παραβατικότητα των ανηλίκων σε όλη τη χώρα είναι αποκαλυπτικά. Συγκεκριμένα προκύπτει ότι το 26% των παιδιών ξεκινά την παραβατική συμπεριφορά μεταξύ 8 και 14 ετών, ενώ μεγαλύτερο είναι το ποσοστό των ανήλικων που εκδηλώνουν παραβατικές συμπεριφορές μετά την ηλικία των 15 ετών.
Η κρίση του θεσμού της οικογένειας μπορεί να θεωρηθεί ως ένα από τα σημαντικότερα γενεσιουργά αίτια για την παραμέληση των παιδιών, την βία και την κακοποίηση. Παράλληλα με την κρίση που αντιμετωπίζει η οικογένεια, η κρίση στον σχολικό περιβάλλον αποτελεί έναν κύριο παράγοντα που συμβάλλει με την σειρά του στην νεανική εγκληματικότητα.
Για τη μάστιγα του 21ου αιώνα τοποθετήθηκε ο Δρ. Φώτιος Σπυρόπουλος, ο οποίος «φώτισε» τα σκοτεινά σημεία της νέας πραγματικότητας.
Συνέντευξη στην Κέλλυ Σαουάχ - Μαραγκουδάκη
Το φαινόμενο της νεανικής παραβατικότητας είναι διαχρονικό. Η ανήλικη παραβατικότητα διαπιστώνεται ότι χρονολογείται ήδη από το 306 π.Χ. στην Ρώμη. Ωστόσο, προβληματίζει ιδιαίτερα η έξαρση του φαινομένου σήμερα στην ελληνική κοινωνία. Τι δείχνουν τα επιστημονικά δεδομένα για την παραβατικότητα των νέων; Πού αποδίδεται αυτή η επιθετικότητα;
Πρώτα από όλα θα πρέπει να μιλήσουμε για τον κρυφό αριθμό της εγκληματικότητας και την «αφανή εγκληματικότητα». Αυτό που ονομάζουμε στην επιστήμη της εγκληματολογίας «θεωρία του παγόβουνου». Τι σημαίνει αυτό; Βλέπουμε μόνο την κορυφή του παγόβουνου, ενώ από κάτω υπάρχουν πολλά περισσότερα πράγματα, τα οποία δεν βλέπουμε. Έτσι συμβαίνει και με την κρυφή εγκληματικότητα, την αφανή εγκληματικότητα. Πολλές φορές τα εγκλήματα τα οποία δημοσιοποιούνται, καταγγέλλονται και καταγράφονται στις αστυνομικές στατιστικές αποτελούν την κορυφή του παγόβουνου. Δηλαδή οι εγκληματικές πράξεις που σημειώνονται από ανήλικους είναι πολύ περισσότερες από αυτές που γνωστοποιούνται. Είναι διάφοροι οι λόγοι που πολλά από τα περιστατικά δεν καταγγέλλονται και δεν δημοσιεύονται. Επομένως, το φαινόμενο είναι πολύ μεγαλύτερο από αυτό που βλέπουμε.
Πάντα η επιθετικότητα και η βία αποτελούσε ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο και δεν υπάρχουν γενικές θεωρίες/ορολογίες στην εγκληματολογία (με τη λογική "one size fits all"!), οι οποίες να εξηγούν την επιθετικότητα. Εάν υπήρχαν θα είχαμε λύσει το πρόβλημα. Προφανώς, όμως, οι ποικίλες εγκληματολογικές θεωρίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να ερμηνεύσουν αυτά που βλέπουμε σήμερα κάθε μία από τη δική της σκοπιά.
Προσωπικά θεωρώ πως μια χρήσιμη εγκληματολογική θεωρία είναι του Albert Cohen για τον «παραβατικό υποπολιτισμό», η οποία αντιλαμβάνεται την παραβατικότητα των ενηλίκων ως αντίδραση στις αξίες της μεσαίας τάξης. Η θεωρία του στηρίζεται στις δυσχέρειες που συναντούν κατά την κοινωνικοποίηση τους τα παιδιά των λαϊκών τάξεων και στη μελέτη των αντιδράσεων ορισμένων ομάδων που τείνουν να δημιουργήσουν ή να απαλείψουν την παραβατική συμπεριφορά. Κατά τον Cohen, η συμμετοχή ανηλίκων από χαμηλότερες κοινωνικές διαστρωματώσεις σε παραβατικές υποπολιτιστικές ομάδες δημιουργείται από την αντίδραση των ανηλίκων προς τις κυρίαρχες αξίες της μέσης αστικής τάξης, οι οποίες φαίνονται να αποτελούν εμπόδιο για αυτούς στην απόκτηση αυτοεκτίμησης και κοινωνικού status. Kαι αυτό επεκτείνεται και σε ψυχολογικά κριτήρια, όπως είναι η έλλειψη αυτοεκτίμησης. Με απλά λόγια θα πρέπει να πλησιάσουμε τα παιδιά μας και να τα φέρουμε πιο κοντά σε εμάς.
Η πολύωρη ενασχόληση των νέων με την τεχνολογία (video games/μουσικη) μπορεί να οδηγήσει σε φαινόμενα βίας ή κακώς τα δαιμονοποιούμε;
Είναι γεγονός ότι από συγκεκριμένα είδη video games και συγκεκριμένα είδη μουσικής φαίνεται να «κανονικοποιείται» η βία και η παραβατική συμπεριφορά. Όταν λοιπόν η χρήση βίας και παραβατικής συμπεριφοράς προβάλει μια κανονική κατάσταση σε νεαρές ηλικίες και μη ολοκληρωμένες προσωπικότητες είναι προφανές ότι μπορούν αυτά τα στοιχεία να λειτουργούν επιβοηθητικά στη χρήση βίας ανηλίκων. Αλλά θεωρώ ότι τα πραγματικά αίτια είναι άλλα και ότι μέσω των video games ή της μουσικής βρίσκουν είτε έκφραση, είτε δεκανίκι που κανονικοποιεί τη βία, προκειμένου να χρησιμοποιείται αυτή από ανηλίκους.
Το φαινόμενο όπως προείπα είναι πολυπαραγοντικό. Το βασικότερο αίτιο πιστεύω ότι «κρύβεται» στην αποξένωση που νιώθουν τα παιδιά από την οικογένεια και το σχολείο. Όταν βιώνουν κάτι ως απολύτως ξένο, όταν βιώνουν το περιβάλλον τους ως απολύτως ξένο είναι λογικό προκειμένου να το απορρίψουν να καταφεύγουν σε συμπεριφορές οι οποίες καταρχήν είναι παρεκκλίνουσες και κατά δεύτερον εγκληματικές, δηλαδή μπορεί να προβλέπονται και να τιμωρούνται από τον Ποινικό Κώδικα. Υπάρχουν και άλλες εξηγήσεις εκτός από το ταξικό κομμάτι, όπως είναι η κοινωνική μάθηση. Όταν ζούμε σε μια κοινωνία παρανομίας, οι ανήλικοι πράττουν κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν όλων όσων βλέπουν γύρω τους. Δεν πρέπει να μας αφήνει αδιάφορους το γεγονός ότι στην κοινωνία μας είναι έντονο το φαινόμενο της βίας, μια κατάσταση που τα παιδιά θεωρούν ως κανονικότητα. Οι όποιες παρεμβάσεις θα πρέπει να είναι στοχευμένες
Ποιο είναι το προφίλ αυτών των παιδιών που εμπλέκονται σε παραβατικές συμπεριφορές;
Δεν θεωρώ ότι υπάρχει κάποιο μοτίβο. Μπορεί στην αρχή της συζήτησης να έδωσα μια «ταξική» χροιά στο φαινόμενο, αλλά δεν είναι πάντα έτσι. Οι παραβατικές συμπεριφορές ανηλίκων καταγράφονται σε περιοχές με διαφορετικά ταξικά χαρακτηριστικά. Σε πολύ φτωχές περιοχές αλλά και σε πολύ πλούσιες. Επομένως, το προφίλ των δραστών -εάν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο προφιλ- έχει να κάνει με αυτό που προανέφερα: την απόρριψη που νιώθουν τα παιδιά από τις σύγχρονες κοινωνικές αξίες.
Σε πρόσφατες δηλώσεις του ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη δήλωσε ότι η Αστυνομία θα κληθεί να διαχειριστεί την εγκληματικότητα των κάνοντας εντονότερη την αστυνόμευση (πεζές/εποχούμενες περιπολίες) με στόχο την πρόληψη. Θεωρείτε ότι θα υπάρξει αποτέλεσμα;
Το θέμα είναι να δούμε τον τρόπο που αυτές οι περιπολίες θα λειτουργούν. Αυτό το μέτρο λαμβάνεται για να υπάρξει αποτέλεσμα. Προκειμένου όμως να δούμε αποτέλεσμα, θα πρέπει να δούμε πώς θα λειτουργούν και ποια θα είναι η εκπαίδευση των αστυνομικών. Θεωρώ ότι το προφίλ της Αστυνομίας πρέπει να αλλάξει. Αστυνομικός δεν είναι μόνο εκείνος που αναζητά τον κακοποιό, αστυνομικός είναι και εκείνος που συνδράμει τον πολίτη. Θα λειτουργεί ως παράδειγμα αποφυγής παραβατικών συμπεριφορών.
Από κει και πέρα, η παρουσία της Αστυνομίας παίζει ρόλο στην πρόληψη του εγκλήματος, ωστόσο δεν είναι τα μόνα μέτρα που μπορούν να ληφθούν. Υπάρχει το κλασσικό παράδειγμα από τις περιβαλλοντικές θεωρίες της εγκληματολογίας που αναφέρει πως εάν σε έναν σκοτεινό δρόμο παρουσιάζεται παραβατική δραστηριότητα, πρέπει να "φωτίσουμε" κυριολεκτικά και μεταφορικά τον δρόμο. Επομένως, θα πρέπει να ληφθούν μέτρα και να γίνουν συγκεκριμένες μελέτες/παρεμβάσεις και σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης, προκειμένου να μειωθεί η εγκληματική δραστηριότητα.
Πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος της οικογένειας και του σχολείου στην αντιμετώπισή του; Θεωρείτε ότι απέτυχαν;
Όχι, δεν θεωρώ ότι απέτυχαν. Θεωρώ ότι οι οικογένειες θα πρέπει να στηριχτούν από κρατικές δομές και αρμόδιους φορείς. Η οικογένεια με την μορφή που την ξέραμε έχει αλλάξει. Πλέον εργάζονται και οι δυο γονείς, απουσιάζουν πολλές ώρες από το σπίτι και περνούν λιγότερο χρόνο με τα παιδιά τους.
* Ο Δρ. Φώτιος Σπυρόπουλος, είναι Δικηγόρος, Επ. Καθηγητής Ποινικού Δικαίου Philips University, Αντιπρόεδρος του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος (Κ.Ε.Μ.Ε.)
