Η συνένωση των μικρών επιχειρήσεων μπορεί να επιφέρει αυξημένα επίπεδα εξειδίκευσης, ανάπτυξη νέων προϊόντων και υπηρεσιών, αύξηση της παραγωγικότητας και πρόσβαση σε νέες τεχνολογίες, αναφέρει μεταξύ άλλων η Δρ. Έρη Τόκα, Μηχανολόγος Μηχανικός ΑΠΘ* στο Liberal.
Αν και η Ελλάδα είναι μια χώρα, η οποία διακατέχεται από λαμπρούς επιστήμονες με ανταγωνιστικές επιχειρηματικές ιδέες αλλά και αναγνωρισμένα ερευνητικά κέντρα, εξακολουθεί να βιώνει επιχειρηματικό αναλφαβητισμό.
Στις μέρες μας, η παρουσία των γυναικών στον τομέα της επιχειρηματικότητας συνεχώς αυξάνεται. Αναλαμβάνουν υψηλές διευθυντικές θέσεις, θέσεις διευθυνουσών συμβούλων, προέδρων, καθώς επίσης πολλές είναι αυτές που επιχειρούν να ανοίξουν τη δική τους επιχείρηση. Ωστόσο, η γυναικεία επιχειρηματικότητα δεν έχει κατακτήσει ικανοποιητικά ποσοστά.
Αν και το επιστημονικό υπόβαθρο των γυναικών είναι αυξημένο, εξακολουθεί να υπάρχει μια επιφυλακτική συμπεριφορά σε high-risk επαγγελματικές επιλογές. Παρόλα αυτά, η κα Τόκα παρουσιάζει τις χώρες που διαθέτουν ευνοϊκότερο περιβάλλον για την ανάπτυξη του επιχειρείν και είναι πιο «φιλικές» για το γυναικείο φύλο.
Συνέντευξη στην Κέλλυ Σαουάχ - Μαραγκουδάκη
Τον Σεπτέμβριο του 2021, το Υπουργείο Οικονομικών έθεσε σε δημόσια διαβούλευση το σχέδιο νόμου «Κίνητρα ανάπτυξης επιχειρήσεων», με σκοπό την προώθηση διαφορετικών σχημάτων εταιρικών συνεργασιών και μικρομεσαίων ελληνικών επιχειρήσεων. Ωστόσο, οι φοροελαφρύνσεις και η προνομιακή δανειοδότηση αποτελούν τα μοναδικά κίνητρα των επιχειρηματιών ώστε να προχωρήσουν σε πρακτικές του συν-επιχειρείν;
Ο σχετικός Νόμος ψηφίστηκε (4935/2022) και έχει πράγματι ως σκοπό την παροχή κινήτρων για τη δημιουργία οικονομιών κλίμακας, μέσα από μετασχηματισμούς πολύ μικρών, μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων και συνεργασίες προσώπων, για όλους τους τομείς της οικονομικής δραστηριότητας. Αποτελεί μία σημαντική νομοθετική πρωτοβουλία ειδικά σε μία χώρα σαν την Ελλάδα, όπου η συνεργατική οικονομία και οι πρακτικές του συν-επιχειρείν είναι μη οικίες προς τη συντριπτική πλειοψηφία της ελληνικής επιχειρηματικής κοινότητας – θυμάστε πως η έκθεση Πισσαρίδη έκανε λόγο για «κατακερματισμένη επιχειρηματικότητα χαμηλής παραγωγικότητας» στην Ελλάδα.
Οι μικρές επιχειρήσεις έχουν κατά προτεραιότητα λειτουργικούς λόγους επιβίωσης και επέκτασης για να συνενωθούν. Τα κίνητρα - και τα αποτελέσματα αν θέλετε των συνενώσεων είναι πολύ περισσότερα, αν λάβουμε υπόψη ότι η έλλειψη συνεργειών σε όλο το φάσμα του οικοσυστήματος στερεί από τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις της αγοράς τη συμπληρωματικότητα στην τεχνογνωσία, την εξωστρέφεια, τη βελτίωση των προϊόντων και των υπηρεσιών και τελικά την ανταγωνιστικότητά τους.
Η συνένωση των μικρών επιχειρήσεων μπορεί να επιφέρει αυξημένα επίπεδα εξειδίκευσης, ανάπτυξη νέων προϊόντων και υπηρεσιών, αύξηση της παραγωγικότητας, πρόσβαση σε νέες τεχνολογίες, υποδομές. Εξίσου σημαντικό είναι επίσης ότι μέσω της συνεργασίας δίνεται η ευκαιρία της «ώσμωσης» μεταξύ ανομοιογενών επιχειρηματικών κοινοτήτων τόσο σε επίπεδο φύλου όσο και σε επιχειρηματικής ωριμότητας, που μόνο θετικά μπορεί να λειτουργήσει στην συνολική αναβάθμιση της ελληνικής επιχειρηματικής σκηνής. Χρειάζονται συνέργειες και συμπληρωματικότητα προκειμένου να πετύχουμε την καλύτερη εκδοχή των νέων εγχειρημάτων. Ακόμη και της απόδοσης του ίδιου μας του εαυτού σε αυτά.
Στην εποχή της ταχείας τεχνολογικής εξέλιξης, η ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας αποτελεί πολυσήμαντο «εργαλείο» για την ευημερία της ελληνικής κοινωνίας. Κρίνετε ότι η Ελλάδα διαθέτει επιχειρηματική παιδεία; Εάν όχι πώς μπορούμε να καταπολεμήσουμε τον επιχειρηματικό αναλφαβητισμό;
Η χώρα μας διαθέτει επιστήμονες, αναγνωρισμένα ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια, ανταγωνιστικές επιχειρηματικές ιδέες, και πλέον ένα σαφώς πιο ελκυστικό επιχειρηματικό περιβάλλον στο οποίο θα μπορούσε αξιοποιηθεί όλη αυτή η δυναμική. Ωστόσο, η επιχειρηματική παιδεία, στα επίπεδα που θα δημιουργούσε σημαντική αξία, είναι κάτι που δεν έχει καλλιεργηθεί στην ελληνική κοινωνία. Ο κύριος λόγος είναι η ενοχοποίηση της φιλελεύθερης, ιδιωτικής οικονομίας και η απουσία της επιχειρηματικότητας από το ελληνικό σύστημα εκπαίδευσης.
Είδαμε όμως ότι τα τελευταία χρόνια έγιναν καθοριστικά βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση. Όπως η σαφής στόχευση στην ανάπτυξη της επιχειρηματικής εκπαίδευσης στα πανεπιστήμια και τα επαγγελματικά ιδρύματα, καθώς και στην ενίσχυση της επιχειρηματικής αξιοποίησης της έρευνας. Για πρώτη φορά είδαμε επίσης να ενσωματώνονται αρχές και αξίες της επιχειρηματικότητας στα σχολικά προγράμματα από μικρή ηλικία. Και ασφαλώς το γεγονός ότι στις πρόσφατες προγραμματικές ανακοινώσεις του Υπουργείου Παιδείας ακούσαμε για νέες πολιτικές προς την ίδια κατεύθυνση είναι παραπάνω από ελπιδοφόρο για την ανάπτυξη της επιχειρηματικής παιδείας στη χώρα μας.
Η απενοχοποίηση της επιχειρηματικής σκέψης και της συμμετοχής σε επιχειρηματικές δραστηριότητες είναι το κλειδί για την απελευθέρωση της δημιουργικότητας στο χώρο του επιχειρείν. Ένα στοίχημα λοιπόν της εκπαίδευσης είναι να εξαλείψει τις προκαταλήψεις και τις αρνητικές αντιλήψεις που συχνά συνδέονται με τον όρο "κέρδος" και να δοθεί έμφαση στην αξία του ανταγωνισμού, της εξωστρέφειας, της συνεργασίας και της καινοτομίας στο πλαίσιο της επιχειρηματικής πραγματικότητας.
Ποιοι είναι οι κυριότεροι τομείς δραστηριοποίησης των Ελληνίδων, όσον αφορά τις εταιρείες που διοικούνται από γυναίκες;
Οι Ελληνίδες επαγγελματίες σήμερα δραστηριοποιούνται στους περισσότερους τομείς, εξίσου με τους άνδρες. Στις υπηρεσίες (συμβουλευτικές, τουριστικές, διοργάνωσης εκδηλώσεων, υγείας και ευεξίας), στο λιανικό εμπόριο, και στην τεχνολογία και καινοτομία (ανάπτυξη λογισμικού, ανάλυση δεδομένων και άλλες τεχνολογικές εφαρμογές).
Υπάρχουν πολλές πρόσφατες και παλαιότερες έρευνες για τη συμμετοχή των γυναικών σε θέσεις διοίκησης – θα σταθώ σε ένα πολύ ενδιαφέρον σημείο που ανέδειξαν τα πρόσφατα αποτελέσματα της έρευνας του ΣΕΒ για τη θέση των γυναικών στις ελληνικές επιχειρήσεις: «Η έρευνα του κοινού έδειξε ότι η γνώμη της κοινωνίας είναι δυσμενέστερη από την πραγματική εικόνα που επικρατεί στις επιχειρήσεις καθώς, αν και το 39% επιχειρήσεων έχουν γυναίκες επικεφαλής σε περισσότερο από το 1/3 των διευθύνσεων ή κρίσιμων τμημάτων τους, το κοινό εκτιμάει ότι στο 70% των επιχειρήσεων αυτό δε συμβαίνει».
Σιγά σιγά λοιπόν πρέπει να αρχίσουμε να αναγνωρίζουμε τα βήματα που έχουν κάνει οι ίδιες οι γυναίκες, και τα βήματα που έχει κάνει η κοινωνία στο σύνολο της για να εξαλείψει τα θέματα φύλου οριζόντια σε όλους τους τομείς. Στις γυναίκες αρέσουν τα πάντα. Μπορούν να κάνουν τα πάντα. Δεν επιλέγουν όμως τα πάντα.
Αν κάπου θα έστρεφα την προσοχή είναι στη νεοφυή επιχειρηματικότητα – εκεί η αναλογία (2/10 γυναίκες, 8/10 άνδρες σύμφωνα με τα στοιχεία του Elevate Greece έως το 2022) δεν αντικατροπτρίζει ούτε το επιστημονικό υπόβαθρο των γυναικών, ούτε τους τομείς ενδιαφέροντός τους για επαγγελματική εξέλιξη.
Αντικατοπτρίζει μία επιφυλακτική στάση σε high-risk επαγγελματικές επιλογές και εδώ είναι πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν την αποστροφή αυτή με έντονο κοινωνικό πρόσημο.
Μια μελέτη έδειξε ότι αν και οι γυναίκες επιστήμονες/εφευρέτριες του ΑΠΘ συμμετέχουν ενεργά στην έρευνα, δεν έχουν ιδιαίτερη ακαδημαϊκή ή επιχειρηματική δραστηριότητα. Γιατί συμβαίνει αυτό; Πώς μπορούν να ξεπεραστούν τα εμπόδια; Ποιος είναι ο ρόλος που μπορούν να διαδραματίσουν τα Γραφεία Μεταφοράς Τεχνολογίας;
Αυτή είναι μία εικόνα που συναντάμε οριζόντια στα πανεπιστήμια. Η Ελλάδα έχει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά γυναικών μεταξύ του ακαδημαϊκού προσωπικού στα πανεπιστήμια, με τις μεγαλύτερες έμφυλες αποκλίσεις να εμφανίζονται στις υψηλότερες πανεπιστημιακές βαθμίδες. Και αυτό συμβαίνει παρόλο που οι γυναίκες είναι κάτοχοι διδακτορικού διπλώματος σχεδόν σε ίσα ποσοστά με τους άνδρες. Επίσης η αναλογία στην έρευνα είναι επίσης εξισορροπημένη.
Οι λεγόμενες «γυάλινες οροφές» ξεκινούν στην ακαδημαϊκή εξέλιξη και κατ’ επέκταση στην εκπροσώπηση στα σώματα διοίκησης μέσα στο ελληνικό πανεπιστήμιο. Έχουν αρχίσει να αναπτύσσονται πολιτικές ισότητας των φύλων στα πανεπιστημιακά ιδρύματα της χώρας – πρόσφατα και το ΑΠΘ έκανε σημαντικά βήματα τα οποία έχει ανακοινώσει. Χρειάζεται χρόνος όμως για αυτήν την μετάβαση και έντονες μεταρρυθμιστικές πολιτικές και εναπόκειται στους αρμόδιους θεσμούς και τις διοικήσεις το πόσο γρήγορα ή όχι είναι σε θέση να τις εφαρμόσουν.
Την ίδια εικόνα βλέπουμε και στις εταιρείες – τεχνοβλαστούς. Βρισκόμαστε εν μέσω αλμάτων στην επιχειρηματική αξιοποίηση της έρευνας συνολικά, αλλά οι ερευνήτριες που τολμούν αυτήν την επαγγελματική διαδρομή είναι πολύ πολύ λίγες. Εκεί έρχονται τα Γραφεία Μεταφοράς Τεχνολογίας να παίξουν σημαντικό ρόλο.
Τα Γραφεία αυτά έχουν δημιουργηθεί με σκοπό να επιτευχθεί η σύνδεση της έρευνας με την οικονομία και την κοινωνία είτε μέσω βιομηχανικών συνεργασιών, είτε μέσω εταιρειών-τεχνοβλαστών, των επιχειρήσεων δηλαδή που γεννιούνται στο πανεπιστήμιο για να μεταφέρουν την διανοητική ιδιοκτησία στον κόσμο με επιχειρηματικούς όρους.
Χρειάζονται σχέδιο, τεχνογνωσία, εξειδικευμένο προσωπικό και πολύ στοχευμένες δράσεις. Για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας συνολικά. Πόσο μάλλον για τη γυναικεία επιχειρηματικότητα.
Ποιες πρωτοβουλίες ή πρακτικές πιστεύετε ότι θα πρέπει να ληφθούν ώστε να ενισχυθεί η γυναικεία επιχειρηματικότητα; Υπάρχουν κίνητρα που δίνονται από την ελληνική πολιτεία για την προώθηση της;
Σύμφωνα με τη Mελέτη ICAP CRIF για τη Γυναικεία Επιχειρηματικότητα, το ποσοστό διείσδυσης της γυναικείας επιχειρηματικότητας το 2022 ανήλθε σε 25,5% στη χώρα μας, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 6 ποσοστιαίες μονάδες την τελευταία 8ετία (2015-2022).
Είναι το ποσοστό ικανοποιητικό;
Σαφώς και όχι. Για αυτό και επιμένουμε να μιλάμε για γυναικεία επιχειρηματικότητα, είτε μας αρέσει η διάκριση και ο ιδιαίτερος χαρακτηρισμός είτε όχι. Γιατί δεν υπάρχει τόση όση μπορούμε να έχουμε.
Όσον αφορά την ελληνική πολιτεία, την τελευταία τετραετία είδαμε σημαντικά μέτρα ενίσχυσης της γυναίκας συνολικά, όπως επίσης θεσμοθετήθηκαν και ειδικές δράσεις, δίνοντας κίνητρα και δημιουργώντας χρηματοδοτικά εργαλεία αποκλειστικά για το γυναικείο επιχειρείν. Μεταξύ αυτών θα ξεχώριζα τη σύσταση του Κέντρου Καινοτομίας για Γυναίκες, τα προγράμματα επιχορήγησης επιχειρήσεων του ΟΑΕΔ με έμφαση στις γυναίκες, το πρόγραμμα επιχειρηματικής ευκαιρίας για θύματα ενδοοικογενειακής βίας αλλά και η καθιέρωση του ειδικού Σήματος Ισότητας στις επιχειρήσεις.
Χρειάζονται ταυτόχρονα εθνική στοχοθεσία για τη διαχείριση των ευρωπαϊκών κονδυλίων, οικονομικά κίνητρα που εξυπηρετούν τις δυσκολίες αρχικής χρηματοδότησης και υποστήριξη μέσω γονικών παροχών για να ξεπεραστούν τα εμπόδια που δημιουργεί το καθεστώς της οικογένειας. Η εναρμόνιση οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής είναι κομβική για να έλθει η αλλαγή που επιδιώκουμε. Η σύσταση του νέου Υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας φανερώνει την υψηλή προτεραιότητα της πολιτείας να αντιμετωπίσει όλα όσα συζητάμε σήμερα. Και οι προσδοκίες των γυναικών είναι μεγάλες.
Σε ευρωπαϊκό αλλά και παγκόσμιο επίπεδο, ποιες είναι οι χώρες που διαθέτουν ευνοϊκότερο περιβάλλον για την ανάπτυξη του επιχειρείν; Ποιες χώρες είναι πιο φιλικές» με τις γυναίκες;
Σε ευρωπαϊκό αλλά και παγκόσμιο επίπεδο, υπάρχουν πολλές χώρες που διαθέτουν ευνοϊκό περιβάλλον για την ανάπτυξη του επιχειρείν και είναι φιλικές προς τις γυναίκες επιχειρηματίες. Σύμφωνα με το Δείκτη Επιχειρηματικού Περιβάλλοντος του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (World Trade Organization), οι χώρες με το πιο ευνοϊκό περιβάλλον για την ανάπτυξη του επιχειρείν είναι η Νέα Ζηλανδία, η Δανία, η Σουηδία και ο Καναδάς. Αυτός ο δείκτης λαμβάνει υπόψη πολλούς παράγοντες όπως η διαδικασία ίδρυσης επιχειρήσεων, η ρύθμιση των επιχειρήσεων, η προστασία των επενδύσεων και η πρόσβαση σε χρηματοδότηση.
Η Νέα Ζηλανδία έχει αναγνωριστεί ως μία από τις κορυφαίες χώρες για την επιχειρηματική δραστηριότητα και την ισότητα των φύλων. Διαθέτει προγράμματα χρηματοδότησης και υποστήριξης για γυναικείες επιχειρήσεις και προωθεί τη συμμετοχή των γυναικών στην επιχειρηματική κοινότητα. Η Δανία είναι γνωστή για το φιλικό της περιβάλλον προς τις γυναίκες επιχειρηματίες. Η Σουηδία επίσης, είναι πρωτοπόρος στην προώθηση της ισότητας των φύλων και διαθέτει προγράμματα που στοχεύουν στην ενίσχυση των γυναικείων επιχειρήσεων. Και τέλος ο Καναδάς έχει αναγνωριστεί για τη στήριξη που παρέχει στις γυναίκες επιχειρηματίες μέσω προγραμμάτων χρηματοδότησης, εκπαιδευτικών προγραμμάτων και δικτύων στήριξης.
Εάν κάνατε μια πρόβλεψη για τον τρόπο που θα κινηθεί η γυναικεία επιχειρηματικότητα την επόμενη πενταετία, ποια θα ήταν αυτή;
Θα έκανα μία συγκρατημένη αλλά αισιόδοξη πρόβλεψη. Η δυναμική συστημάτων μας έχει μάθει ότι αν απελευθερώσουμε όλους τους περιορισμούς σε ένα σύστημα, το σύστημα κάποια στιγμή θα ισορροπήσει.
Η πενταετία είναι μικρό χρονικό διάστημα για να δούμε ραγδαία αλλαγή τοπίου ή ξαφνικά ψηλά ποσοστά γυναικείας επιχειρηματικότητας.
Είναι όμως αρκετό διάστημα για να εφαρμοστούν εκείνες οι μεταρρυθμιστικές πολιτικές που θα φέρουν ίσες ευκαιρίες για όλες και όλους. Στο χέρι μας είναι να τις εκμεταλλευτούμε. Και σε 5 χρόνια από τώρα να έχουμε κερδίσει την αυτοπεποίθηση που λείπει - αν λείπει, την οικονομική ή άλλη βοήθεια που λείπει - αν λείπει. Και να τολμήσουμε όσα δεν τολμήσαμε καν να ονειρευτούμε. Οι ίδιες οι γυναίκες είναι αυτές που θα κάνουν την αλλαγή. Είμαι αισιόδοξη!
* Η Έρη Τόκα είναι Υπεύθυνη Γραφείου Μεταφοράς Τεχνολογίας ΑΠΘ, Μέλος Μόνιμης Επιτροπής Ανταγωνιστικότητας, Επιχειρηματικότητας και Καινοτομίας ΤΕΕ/ΤΚΜ, Μέλος ICC Women Hellas, Μέλος Ένωσης Διπλωματούχων Ελληνίδων Μηχανικών, Μέλος Διοικητικού Συμβουλίου της Ελληνικής Εταιρείας Logistics Βορείου Ελλάδος.
