Αγοράσαμε κι άλλο χρόνο στα ελληνοτουρκικά, επιπλέον ηρεμία μετά το Βίλνιους, και αυτό είναι σημαντικό για μια τόσο δύσκολη άσκηση, όπως οι σχέσεις με την γείτονα, όπου άλλο η εξομάλυνση και άλλο η διευθέτηση για την όποια δεν μπορεί κανείς να τρέφει ιδιαίτερες προσδοκίες, λέει ο διεθνολόγος Κωσταντίνος Φίλης, Κρατά από τη συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν την αναφορά ότι το «μεταναστευτικό αποτελεί κοινή πρόκληση» και το ερώτημα είναι κατά πόσο θα δούμε βήματα ουσίας από πλευράς Τουρκίας ή πρόκειται για λόγια κενά περιεχομένου.
Αναφέρεται στην συστηματική προσπάθεια του Ερντογάν να εξωραΐσει την εικόνα της Τουρκίας μετά από μια δεκαετία και πλέον εντάσεων με όλους τους γείτονες - σε αυτό εντάσσονται τόσο η συνάντηση με τον Νετανιάχου, όσο και με τον Μητσοτάκη – για λόγους που συνδέονται τόσο με την οικονομία, όσο και με την προμήθεια των F-16. Και μιλά για τις κρίσιμες εξελίξεις στο Κυπριακό, όπου πολλά θα φανούν κατά την συνάντηση Ερντoγάν – Γκουτέρες, χωρίς να αποκλείει ο Τούρκος Πρόεδρος να εννοεί τα όσα είπε από το βήμα των Ηνωμένων Εθνών, ότι η μόνη λύση είναι η διχοτόμηση επειδή θεωρεί ότι μετά από 49 χρόνια έχουν εξαντληθεί τα περιθώρια.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
Στη συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν, οι δύο ηγέτες επιβεβαίωσαν τη θετική ατμόσφαιρα στις διμερείς σχέσεις και συμφώνησαν στον οδικό χάρτη επαφών των δύο χωρών, με πρώτο τον πολιτικό διάλογο στα μέσα Οκτωβρίου. Τι κρατάμε από τη συνάντηση;
Καταρχήν, η συνάντηση επιβεβαίωσε ότι έχουμε «αγοράσει» κι άλλο χρόνο, επιπλέον ηρεμία, μετά και την επανεκκίνηση τον Ιούνιο στο Βίλνιους. Και η συνάντηση όμως να μην είχε γίνει, το ίδιο θα ίσχυε με βάση τον οδικό χάρτη των επαφών των δύο χωρών, όπως έχει καθοριστεί στη συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών στις 5 Σεπτεμβρίου.
Κρατώ από τη συνάντηση ότι δόθηκε μια νέα ώθηση στις δύο ηγεσίες και τα επιτελεία τους, δηλαδή επιπλέον «καύσιμο» για να συνεχιστεί η αποκλιμάκωση που αποτελεί προϋπόθεση για τα επόμενα βήματα, ενόψει του πολιτικού διαλόγου στα μέσα Οκτωβρίου και τη συνεδρίαση του Ανωτάτου Συμβουλίου Συνεργασίας Ελλάδας-Τουρκίας τον Δεκέμβριο.
Δεν χρησιμοποιώ τυχαία τον όρο «καύσιμο». Όταν πρόκειται για μια χώρα όπως η Τουρκία, πρέπει το «καύσιμο» για να συνεχιστεί η θετική ατμόσφαιρα μεταξύ των δύο χωρών, να το βάλει ο απόλυτος ηγέτης. Ούτε ο Καλίν, ούτε ο Φιντάν, ούτε κανείς από το στενό περιβάλλον του τούρκου προέδρου μπορούν να το κάνουν για ζητήματα εξωτερικής πολιτικής και τόσο δύσκολα, όπως τα ελληνοτουρκικά. Από εκεί και πέρα για να υπάρχει συνέχεια στο καλό κλίμα δεν πρέπει να έχουμε ρητορικές εξάρσεις και απειλές. Και είναι σημαντικό ότι μέχρι τώρα οι δυο χώρες ανταποκρίνονται -με εξαίρεση κάποια τουρκικά φάλτσα- στα όσα συμφωνήθηκαν στο Βίλνιους.
Τίποτα το μη αναμενόμενο επομένως. Αναμενόμενο ότι οι δύο ηγέτες επιβεβαίωσαν την θετική ατμόσφαιρα, ότι συμφώνησαν στον οδικό χάρτη των διμερών επαφών, στην θετική ατζέντα, όπως και η αναφορά στα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) τα οποία απ' ότι αντιλαμβάνομαι δεν συζητήθηκαν, καθώς αφορούν τους υπουργούς Άμυνας.
Το πιο ενδιαφέρον σημείο της συνάντησης είναι η αναφορά που περιλαμβάνει η ελληνική ανακοίνωση στο μεταναστευτικό. Σύμφωνα με την οποία, οι δύο ηγέτες «συμφώνησαν να συνεργαστούν για την αντιμετώπιση του μεταναστευτικού ζητήματος, αναγνωρίζοντας ότι αποτελεί κοινή πρόκληση». Η αναφορά αυτή, ότι το «μεταναστευτικό αποτελεί κοινή πρόκληση» δεν έχει διατυπωθεί με αυτό τον τρόπο στο παρελθόν.
Δεν είναι τυχαίο ότι μια μέρα πριν, την Τρίτη, ο Τούρκος υπ. Εσωτερικών Αλι Γερλικαγιά – με δική του μάλιστα πρωτοβουλία - είχε τηλεφωνική επικοινωνία με τον Δημήτρη Καιρίδη, ο οποίος του επανέλαβε ότι είναι προς το συμφέρον και των δύο χωρών να υπάρξει πιο ουσιαστική συνεργασία, τόσο διμερώς, όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, για την καταπολέμηση των παράνομων ροών. Αμφότεροι δε, συμφώνησαν ότι απαιτείται καλύτερη συνεργασία.
Εκτιμάτε δηλαδή πως υπάρχει έδαφος για μια νέα συμφωνία Τουρκίας – Ευρωπαϊκής Ένωσης;
Επειδή το τελευταίο διάστημα βιώνουμε μια ολοένα μεγαλύτερη πίεση και αύξηση των ροών στο Αιγαίο, η διατύπωση δείχνει μια διάθεση για συνεργασία. Το ερώτημα είναι κατά πόσο θα δούμε θετικά βήματα από πλευράς Τουρκίας προς αυτή την κατεύθυνση ή πρόκειται ξανά για λόγια κενά περιεχομένου. Στο ερώτημά σας πάντως, η απάντηση είναι, ναι, υπάρχει έδαφος για μια νέα συμφωνία ΕΕ- Τουρκίας. Το λέει η ίδια η λογική, ότι η υφιστάμενη συμφωνία πρέπει να επικαιροποιηθεί.
Έχουν περάσει επτά και πλέον χρόνια από τότε που αυτή συνήφθη, τον Μάρτιο του 2016, έκτοτε έχουν αλλάξει πάρα πολλά και νομίζω ότι διαμορφώνονται σταδιακά οι προϋποθέσεις και σε ευρωπαϊκό επίπεδο για μια νέα συμφωνία. Και μπορεί κάτι τέτοιο να μην αποτελεί διμερές θέμα, καθώς αφορά την ΕΕ και την Τουρκία, ωστόσο εάν εξορθολόγιζε τη στάση της η Άγκυρα, τότε τα ελληνικά και τα τουρκικά συμφέροντα θα είχαν περισσότερα κοινά σημεία στο μεταναστευτικό σε σχέση με σήμερα, με ό,τι αυτό θα σήμαινε για τις διαβουλεύσεις με την ΕΕ.
Στο σκληρό πυρήνα των ελληνοτουρκικών ποια η γνώμη σας; Τι να περιμένουμε στον πολιτικό διάλογο του Οκτωβρίου;
Καταρχήν, εκτιμώ ότι το σκληρό πυρήνα των ελληνοτουρκικών δεν τον ακούμπησαν οι δύο ηγέτες. Δεν θα ήταν δυνατόν σε μια συνάντηση, διάρκειας μίας ώρας, με διερμηνεία, που σημαίνει ότι ο καθαρός χρόνος δεν ξεπέρασε τα 30- 40 λεπτά.
Από εκεί και πέρα είναι προφανές ότι ο Ερντογάν, για λόγους που συνδέονται τόσο με τις δυσκολίες της τουρκικής οικονομίας, όσο και με την προμήθεια των F-16, κάνει ό,τι μπορεί για να εξωραΐσει την εικόνα της Τουρκίας μετά από μια δεκαετία και πλέον εντάσεων με όλους τους γείτονες - και σε αυτό φυσικά εντάσσονται οι συναντήσεις τόσο με τον Νετανιάχου, όσο και με τον Μητσοτάκη.
Αν μαζί με τον εξωραϊσμό της εικόνας καταφέρει να βρει κοινό τόπο και με τις περιφερειακές δυνάμεις της περιοχής, όπως το Ισραήλ και η Αίγυπτος, ακόμη καλύτερα για τον ίδιο. Τρεις στόχους περιλαμβάνει ο τουρκικός σχεδιασμός: Τον εξωραϊσμό της εικόνας της πάνω στον οποίο δουλεύει συστηματικά, την αναθέρμανση των σχέσεων της με το Ισραήλ και την Αίγυπτο – όπου προς ώρας δεν καταγράφει εντυπωσιακές επιτυχίες, ωστόσο υπάρχει κινητικότητα - και την επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών, η οποία αποτελεί το πιο δύσκολο στοίχημα από τα τρία.
H Τουρκία έχει επίγνωση, όπως και εμείς, ότι οι διαφορές με την Ελλάδα, μπορεί να μην επιλυθούν ποτέ. Άλλο λοιπόν η εξομάλυνση των ελληνοτουρκικών και το μορατόριουμ, και άλλο η διευθέτηση και η επίλυσή τους. Δεν έχουμε λόγους ούτε να τρέφουμε πολλές προσδοκίες, ούτε και να κλείσουμε την πόρτα.
Γιατί επιμένει τόσο πολύ στο Κυπριακό ο Ερντογάν;
Δύο είναι τα σενάρια εδώ. Το ένα είναι ότι ο Τούρκος Πρόεδρος διαπραγματεύεται σκληρά - αυτή είναι και η προσδοκία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών- και ότι δεν εννοεί τα όσα δήλωσε από το βήμα της 78ης Γενικής Συνέλευσης, δηλαδή ότι προϋπόθεση της επανέναρξης των διαπραγματεύσεων είναι η κυριαρχική ισότητα, κάτι το οποίο μένει να δούμε.
Το τετ – α- τετ με τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες ακυρώθηκε χθες στο παρά πέντε, η συνάντηση αναμένεται να γίνει σήμερα ή αύριο, οπότε και θα φανεί κατά πόσο είναι εφικτό να γίνει οποιοδήποτε βήμα προς την κατεύθυνση επανέναρξης του διαλόγου με το Κυπριακό. Εφόσον ο Γκουτέρες αποφασίσει να ορίσει ειδικό απεσταλμένο για το Κυπριακό, τότε η τουρκική πλευρά θα πρέπει να τον συναντήσει, να ανοίξει τα χαρτιά της και να ξεκαθαρίσει αν θέτει ως όρο ότι για την επανέναρξη των συνομιλιών την αναγνώριση της κυριαρχικής ισότητας των Τουρκοκύπριων.
Αν συμβεί αυτό, θα επιβεβαιωθεί ότι η Τουρκία βρίσκεται σε άλλη ρότα. Το δεύτερο σενάριο είναι ότι ο Ερντογάν εννοεί τα όσα λέει, πως η λύση της διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας δεν λειτουργεί, ότι μόνη λύση είναι η διχοτόμηση επειδή θεωρεί ότι μετά από 49 χρόνια έχουν εξαντληθεί τα περιθώρια, γι' αυτό και καλεί τη διεθνή κοινότητα να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία του ψευδοκράτους και να ξεκινήσουν διπλωματικές, πολιτικές και οικονομικές επαφές. Σημειωτέον ότι στη σημερινή του ομιλία από το βήμα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, ο Κυριάκος Μητσοτάκης θα αναφερθεί στο Κυπριακό, στέλνοντας το μήνυμα ότι δεν αποσυνδέεται από τα ελληνοτουρκικά. Το τέλμα ωστόσο στο Κυπριακό δεν έχει επηρεάσει τον ελληνοτουρκικό διάλογο.
Συμπερασματικά, εκτός από την συνέχεια της ηρεμίας στα ελληνοτουρκικά, αυτά που θα κρατούσα από τη σημερινή μέρα είναι η αναφορά για το μεταναστευτικό, και η δήλωση του Έλληνα πρωθυπουργού στο CNN ότι «ακόμα και αν συμφωνήσουμε ότι διαφωνούμε σε συγκεκριμένα θέματα που έχουν να κάνουν με την εδαφική κυριαρχία μπορούμε να αφήσουμε την πόρτα ανοικτή». Αυτά είναι τα κλειδιά για να διαβάσει κανείς την δεύτερη μέσα σε τρεις μήνες συνάντηση των δύο ηγετών.
* Ο Κωνσταντίνος Φίλης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Αμερικανικού Κολεγίου Ελλάδας, αναλυτής διεθνών θεμάτων του ΑΝΤ1, παρουσιάζει την εκπομπή «Η Ελλάδα στον κόσμο (της)», η οποία προβάλλεται από την πλατφόρμα ΑΝΤ1+
