Οι επιθέσεις σε δασκάλους πληθαίνουν, ενώ οι συμπλοκές και το «bullying» μεταξύ εφήβων αποτελούν καθημερινότητα. Τα social media, οι οικονομικές δυσκολίες που βιώνει μια οικογένεια, καθώς επίσης και η ανοχή από δασκάλους και γονείς αποτελούν τους κυριότερους λόγους για την αύξηση αυτών των περιστατικών. Τα παραπάνω αναλύει σε συνέντευξη στο Liberal ο καθηγητής Κοινωνικής & Εκπαιδευτικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Κώστας Δημόπουλος.
Συνέντευξη στον Γεράσιμο Ζώτο
Μαθητής ξυλοκόπησε δάσκαλο επειδή είπε στους γονείς του πως έκανε κατάληψη. Χθες καταγράφηκε συμπλοκή με μαχαιρώματα στο 1ο ΕΠΑΛ. Πολύ συχνά γινόμαστε μάρτυρες επιθετικών συμπεριφορών από νέα παιδιά. Πού οφείλεται αυτή η τοξικότητα και επιθετικότητα;
Κατ΄αρχήν δεν είναι ελληνικό φαινόμενο. Είναι διεθνές, το οποίο απασχολεί πολλές κοινωνίες και κυβερνήσεις και επομένως δεν είναι μια ελληνική ιδιαιτερότητα. Έχει χαρακτηριστικά ευρύτερα. Τώρα, φυσικά, αυτό εκδηλώνεται με ιδιαίτερη σφοδρότητα τα τελευταία χρόνια και στην Ελλάδα. Επειδή η ερώτηση σας είναι το πού οφείλεται απλώς πρέπει να έχουμε πάντα υπόψη μας ότι τα σχολεία, η εκπαίδευση είναι καθρέπτης, ευρύτερα της κοινωνίας και του ευρύτερου κοινωνικού κλίματος. Συνεπώς, μπορούμε να σκεφτούμε ευρύτερες αιτίες, αλλά και αιτίες που σχετίζονται με το σχολικό σύστημα.
Σε αυτήν τη δεύτερη κατηγορία αιτιών θα έλεγα πως υπάρχει μια κουλτούρα ανοχής στην ανομία μέσα στα σχολεία. Πολλές φορές οι εκπαιδευτικοί αποσύρονται από το ρόλο που έχουν στο να διατηρούν και την πειθαρχία μέσα στα σχολεία, επίσης παραβατικές πράξεις των παιδιών αντιμετωπίζονται χωρίς επιπτώσεις και όλο αυτό διαχέει γενικότερα μια κουλτούρα ότι όλα επιτρέπονται. Χρειάζεται να παρθούν συγκεκριμένα μέτρα που θα δημιουργούν ένα πλαίσιο αυστηρών επιπτώσεων, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η έμφαση είναι στην τιμωρία.
Παράλληλα με αυτό πρέπει να υπάρξουν και δράσεις, οι οποίες θα αφορούν την ευαισθητοποίηση των παιδιών στην καλλιέργεια συνεργατικότητας μεταξύ των μαθητών, να μάθουν τα παιδιά να συνεργάζονται και να έχουν συνείδηση ο ένας για τις θέσεις του άλλου. Επομένως, χρειάζεται μια πολυεπίπεδη παρέμβαση, αφενός σε ένα πρώτο επίπεδο μέσα από ένα πλαίσιο συγκεκριμένο ποινών και επιπτώσεων που θα έχουν οι παραβατικές πράξεις. Αφετέρου να επικρατήσει μια παιδαγωγική της συνεργασίας και της ανοχής μέσα στα σχολεία μέσα από εκπαιδευτικά προγράμματα που οι μαθητές θα μάθουν να συνεργάζονται να μάθουν να ανέχονται ο ένας τη διαφορετικότητα σε σχέση με τον άλλον, να συζητούν, πράγματα που, δυστυχώς, σιγά- σιγά τα έχουμε χάσει.
Ο ρόλος της οικογένειας σε όλο αυτό ποιος είναι; Μήπως δεν ελέγχουν τα παιδιά όπως παλαιότερα;
Σίγουρα υπάρχει αυτό το φαινόμενο. Οι σύγχρονοι γονείς δουλεύουν πολύ περισσότερες ώρες απ' ό,τι παλαιότερα. Έχουν αλλάξει οι κοινωνικές συνθήκες. Και οι γυναίκες εργάζονται πολύ περισσότερο απ' ό,τι στο παρελθόν και γενικά παρατηρείται το φαινόμενο τα παιδιά να έχουν πολύ περισσότερο χρόνο μόνα τους ή χωρίς κάποια ουσιαστική επίβλεψη.
Συνεπώς, αυτό είναι σίγουρο ότι έχει επιπτώσεις στο πώς αναπτύσσονται τα παιδιά. Στο πώς μαθαίνουν να συμπεριφέρονται. Αυτό σε συνδυασμό με το γεγονός ότι πολλά παιδιά είναι εκτεθειμένα στον ψηφιακό κόσμο χωρίς επίβλεψη είναι κάτι που εντείνει το πρόβλημα. Γιατί ένας ανήλικος, ένα παιδί δεν έχει τα φίλτρα εκείνα, τα ηθικά και τα αξιακά ώστε να μπορέσει να κατανοήσει τι είναι «πλάκα» και τι είναι σοβαρό.
Επομένως, επηρεάζουν αρνητικά και τα social media;
Σίγουρα υπάρχει η επίδραση του αφιλτράριστου μηνύματος. Στις πιο παλιές γενιές οι γονείς θεωρούσαν μέρος της γονικής μέριμνας το να φιλτράρουν τα μηνύματα που δίνουν στα παιδιά τους. Τι θα δουν στην τηλεόραση, ποιο βιβλίο θα διαβάσουν. Και ήταν γεγονός ότι ήταν πιο εύκολο να συμβεί αυτό με τα παραδοσιακά ΜΜΕ. Τώρα με τα σύγχρονα μέσα είναι πιο δύσκολο να φιλτράρει κάποιος το τι θα δει το παιδί και σε τι θα εκτεθεί. Πέραν του γεγονότος ότι δεν υπάρχει χρόνος για κάτι τέτοιο και τεχνικά είναι πιο δύσκολο. Επομένως, τα παιδιά είναι εκτεθειμένα σε αφιλτράριστα μηνύματα, τα οποία πολλές φορές μπορεί να είναι επιβλαβή για τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσονται ψυχοκοινωνικά.
Η οικονομική κατάσταση της οικογένειας διαδραματίζει κάποιον ρόλο στη νεανική παραβατικότητα;
Κοιτάξτε καταρχήν για να περιοριστεί κανείς σε αυτό πρέπει να το μετράμε τακτικά το κοινωνικό αυτό φαινόμενο. Και δυστυχώς έχουμε αρχίσει να το μετράμε συστηματικά τα τελευταία χρόνια. Επομένως, δεν έχουμε αρκετά δεδομένα ώστε να πούμε ότι είχε έξαρση ή όχι. Αφήνω το γεγονός ότι δεν το καταγράφουμε πάντοτε με τη συστηματικότητα που πρέπει. Πάντως, δεν είναι σίγουρο το συμπέρασμα ότι μετά την καραντίνα πχ ή τα μνημόνια είχαμε περισσότερα περιστατικά βίας ανηλίκων.
Αυτό που, όμως, φαίνεται να υπάρχει είναι αυτό που μας λένε οι εκπαιδευτικοί από τα σχολεία ότι διαπιστώνουν δηλαδή ένα τέτοιο κλίμα.
Οπότε χωρίς να έχω αυστηρά επιστημονικά δεδομένα έχουμε την αίσθηση των εκπαιδευτικών, όπως αναφέρεται και στην ειδησεογραφία, ότι πράγματι δηλαδή υπάρχει μια έξαρση, τουλάχιστον αν όχι της συχνότητας, της σοβαρότητας των περιστατικών. Είναι σίγουρο ότι όσο πιο πιεσμένες είναι οι κοινωνικές συνθήκες τόσο το δυσμενές αυτό γεγονός έχει επίπτωση στα παιδιά.
Η παραβατικότητα, σαν αυτή που εμφανίζεται στα σχολεία, έχει μια συσχέτιση με την κοινωνική διαστρωμάτωση των παιδιών, επομένως η φτώχεια και η στέρηση κάλυψης βασικών αναγκών παίζουν ρόλο.
Σε ό,τι αφορά στα πρότυπα; Αυτά συμβάλλουν στη νεανική παραβατικότητα;
Απολύτως. Όπως και τα φιλτραρισμένα μηνύματα. Παλιά οι γονείς είχαν τη δυνατότητα να εκθέσουν τα παιδιά τους σε συγκεκριμένα πρότυπα. Ακριβώς μέσα από το φίλτρο που σας έλεγα. Σήμερα, το τι είδους πρότυπα μπορεί να αποκτήσει ένα παιδί είναι τελείως ανεξέλεγκτο και συχνά έξω από τον γονεϊκή έλεγχο. Και τα πρότυπα, οπωσδήποτε, έχουν πολύ μεγάλη σημασία. Και τα πρότυπα τα κοινωνικά, επίσης, έχουν πολύ μεγάλη σημασία. Ποιο είδος ανθρώπων θεωρεί η κοινωνία μας επιτυχημένους και αν προβάλλονται τα θετικά πρότυπα ή πρότυπα τα οποία είναι υγιή.
Η μουσική; Ρωτάω γιατί αρκετά παιδιά ακούν πολύ επιθετικούς και προσβλητικούς στίχους.
Η μουσική ειδικά στο χώρο των εφήβων, στην ηλικία που οι άνθρωποι αυτοί ψάχνουν να χτίσουν μια ταυτότητα παίζει σημαντικό ρόλο όπως και άλλα ερεθίσματα. Αν ακούσει για παράδειγμα κανείς την τραπ, θα αντιληφθεί ότι συχνά τα μηνύματα που εκπέμπονται θεωρούν την παραβατικότητα πιο νομιμοποιημένη πρακτική.
Τέλος, το φαινόμενο αυτό διεθνώς έχει τις ίδιες αιτίες;
Ναι. Είμαστε σε ένα περιβάλλον παγκοσμιοποιημένο, πια. Δεν έχούμε πολύ μεγάλες διαφορές με άλλες χώρες. Παρ΄όλα αυτά ξέρουμε όμως και αυτό είναι σχετικά ένα παρήγορο σημάδι, ότι ακόμα, παρά την κρίση που σιγά-σιγά αρχίζει να υπάρχει και στην Ελλάδα, ο θεσμός της οικογένειας και των κοινωνικών δικτύων λειτουργεί καλύτερα στη χώρα μας απ' ό,τι σε πολλές άλλες χώρες.
Γεγονός το οποίο μπορεί να είναι και ένας λόγος για τον οποίο τα φαινόμενα αυτά έχουν καθυστερήσει να εμφανιστούν και στη δική μας κοινωνία έναντι άλλων κοινωνιών. Σας θυμίζω για παράδειγμα πως σε σχολεία του εξωτερικού υπάρχουν πυροβολισμοί και δολοφονίες παιδιών.
