Για τους δασμούς και τις επιπτώσεις στο παγκόσμιο εμπόριο, στις αγορές, στην πραγματική οικονομία και στις επιχειρήσεις μιλάει στο Liberal ο Γιώργος Λαγαρίας, επικεφαλής οικονομολόγος της Forvis Mazars.
Συνέντευξη στον Νικόλα Ταμπακόπουλο
Μπορεί προς ώρας οι αγορές να ηρεμούν, μετά το αρχικό ράλι ανακούφισης ωστόσο τα μεγάλα θέματα που έχουν ανοίξει, δεν φαίνεται ότι θα κλείσουν σύντομα. Διαβάζουμε ότι ήδη μεγάλες εταιρείες στις ΗΠΑ, όπως είναι η Micron (κατασκευάστρια chips), η DynaEnegretics (κατασκευάστρια εξοπλισμού πετρελαϊκών εταιρειών), η Honeywell (συστήματα αυτοματισμού) και άλλες ήδη αυξάνουν προληπτικά τις τιμές των προϊόντων τους. Πόσο βαρύ για την αμερικανική βιομηχανική παραγωγή είναι αυτό το 10% των οριζόντιων δασμών;
Κατ’αρχας να διευκρινήσουμε το δεδομένο: Οι δασμοί είναι φόρος στον εισαγωγέα. Η άμεση επίδραση ειδικά στον βιομηχανικό τομέα είναι εξαιρετικά αρνητική. Ο παραγωγός θα πληρώσει, ακριβά, και μόλις τελειώσουν τα αποθεματικά του θα αυξήσει τις τιμές ραγδαία. Παράλληλα όμως θα μειωθεί και η ζήτηση λόγω της αύξησης των τιμών. Η θεωρία οτι οι δασμοί βοηθούν τους τοπικούς παραγωγούς έχει τη βάση της σε προηγούμενες δεκαετίες, και αιώνες. Τότε που τα αγαθά ήταν σχετικά απλά, και που μπορούσαν να παραχθούν με τοπικά μέσα.
Σκεφτείτε όμως, πόσο έχει αλλάξει η έννοια του «αγαθού» την εποχή της παγκοσμιοποίησης. Μέχρι το 1995, το τηλέφωνο ήταν μια απλή σχετικά συσκευή. Ελάχιστοι είχαν κινητά. Πλέον, αυτό που αποκαλούμε «τηλέφωνο», είναι ένας υπερ-υπολογιστής τσέπης, με υλικά από 43 χώρες. Ένα αυτοκίνητο πριν εκατό χρόνια είχε ελάχιστα εξαρτήματα. Πλέον, έχει 30,000 διαφορετικά εξαρτήματα. Ένα πιστόνι μόνο για να κατασκευαστεί στις ΗΠΑ, περνάει έξι φορές τα σύνορα με τον Καναδά και το Μεξικό. Στην εποχή της σύγχρονης εφοδιαστικής αλυσίδας, οι υψηλοί δασμοί και η παροχή μοντέρνων αγαθών είναι ασύμβατες έννοιες.
Η ουσιαστική διακοπή των εμπορικών συναλλαγών ανάμεσα στις ΗΠΑ και στην Κίνα, κλείνει ένα βασικό κεφάλαιο του παγκόσμιου εμπορίου. Από που θα προμηθεύονται πλέον οι ΗΠΑ τα προϊόντα που εισήγαγαν από την Κίνα; Θα μπορέσει να καλύψει τις ανάγκες η αμερικανική παραγωγή; Προς ποια νέα αγορά θα πρέπει να κινηθεί η Κίνα ώστε να ισοφαρίσει τις απώλειες από τις εξαγωγές προς τις ΗΠΑ;
Όχι. Οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι οι ΗΠΑ δεν θα μπορέσουν να αντικαταστήσουν τις εισαγωγές με τοπικό χάλυβα, για παράδειγμα, ούτε μετά από τέσσερα χρόνια. Η Αμερική είναι εθισμένη στις κινεζικές εισαγωγές, όσο και η Κίνα είναι εθισμένη στον Αμερικανό καταναλωτή. Η πλήρης διάρρηξη των εμπορικών σχέσεων, και μάλιστα με τόσο βίαιο τρόπο, θα έχει τρομερές οικονομικές συνέπειες. Υψηλός πληθωρισμός, χαμηλή ανάπτυξη, ίσως και ύφεση, αύξηση των εταιρικών χρεοκοπιών και της ανεργίας. Αυτές ακόμα δεν έχουν φανεί γιατί αρκετές εταιρίες, εν όψει δασμών, έχτισαν τα αποθεματικά τους. Η ελπίδα τους ήταν οτι οι εμπορικοί πόλεμοι θα κρατήσουν λίγο, τόσο όσο χρειάζεται οι αρχηγοί κρατών να «φιλήσουν το δαχτυλίδι» και μετά τα πράγματα θα ηρεμήσουν.
Αν και το σενάριο αυτό, σε συνδυασμό με τη δυνατότητα της Fed να ηρεμήσει τις αγορές εξακολουθεί να υπάρχει, κάθε μέρα που περνάει προσθέτει καινούργιες μακροπρόθεσμες συνέπειες και προκλήσεις. Όσο για την Κίνα, έχει δύο διεξόδους. Η μία είναι να προσεγγίσει τους Ευρωπαίους καταναλωτές. Αυτό πρέπει να το κάνει με κάποια εμπορική συμφωνία, και όχι με τη συνήθη μέθοδο των επιθετικών πωλήσεων.
Κάτι τέτοιο θα ξυπνούσε τα προστατευτικά αντανακλαστικών των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, ενώ παράλληλα θα «έκαιγε» τελικά και τις ίδιες τις ευρωπαϊκές αγορές. Η δεύτερη διέξοδος είναι η ίδια η Αμερική. Όπως η Ρωσία απέφυγε τις αμερικανικές κυρώσεις πουλώντας το πετρέλαιο της σε τρίτες χώρες, για να μεταπωληθεί αυτό στην Ευρώπη και την Αμερική, η Κίνα μπορεί να κάνει το ίδιο, να στείλει δηλαδή τα αγαθά της στην Κίνα από αγορές με χαμηλούς σχετικά δασμούς (αν κάποιος απορεί γιατί οι ΗΠΑ έβαλαν δασμούς 10% σε όλο τον κόσμο, ακόμα και στους... πιγκουίνους, ήταν ακριβώς για αυτό το λόγο).
Ποιες οι επιπτώσεις του εμπορικού πολέμου Κίνας και ΗΠΑ στην Ευρώπη, αλλά και γενικότερα στην παγκόσμια οικονομία;
Αν οι ΗΠΑ θα υποφέρουν, η Κίνα θα υποφέρει χειρότερα. Η ανάπτυξη της μειώθηκε δραστικά στα χρόνια της πανδημίας, καθώς έσκασε η φούσκα των ακινήτων. Προκειμένου να ξεφύγουν από τις αποπληθωριστικές πιέσεις, οι Κινέζοι επένδυσαν ακόμα περισσότερο στη βιομηχανική παραγωγή. Το πρόβλημα όμως είναι οτι η χώρα είχε ήδη πλεονάσματα παραγωγής, παρήγαγε δηλαδή περισσότερο από όσο θα μπορούσε να καταναλώσει και να εξάγει. Ο αποκλεισμός της από την αμερικανική αγορά θα επιτείνει το πρόβλημα, εντείνοντας της αποπληθωριστικές πιέσεις και πιέζοντας περισσότερο την οικονομική δραστηριότητα. Το δημογραφικό που καταρρέει αποτελεί έναν ακόμα καταλύτη προς την «Ιαπωνοποίηση» της Κίνας. Σε αυτό μάλιστα ελπίζουν οι σύμβουλοι το Προέδρου.
Ότι η Κίνα, φοβούμενη ότι θα χάσει περισσότερα από τον εμπορικό πόλεμο, θα παραδοθεί και οι παγκόσμιοι όροι του εμπορίου θα ξαναγραφτούν από την αρχή, με στόχο να προστατέψουν τα Αμερικανικά συμφέροντα.
Η Ευρώπη έχει και αυτή να χάσει, αν και λιγότερα. Σίγουρα η ανάπτυξη θα μειωθεί, το ίδιο όμως, λογικά και ο πληθωρισμός (εκτός αν και η Ευρώπη παραδοθεί στον προστατευτισμό). Οι πιθανότητες ύφεσης αυξάνουν. Όμως οι εμπορικοί πόλεμοι ήδη την βοηθούν να κερδίσει τρεις σημαντικές μάχες:
α) Την κοντινότερη συνεργασία. Η Γερμανία στράφηκε μακριά από τον μερκαντιλισμό. Η διαφαινόμενη δημοσιονομική της επέκταση θα βοηθήσει κάπως να μειωθεί το πλήγμα από τους εμπορικούς πολέμους. Η Γαλλία συνεισφέρει και αυτή, με την επέκταση της πυρηνικής της ασπίδας.
β) Το Ευρώ: χάρη σε αυτές τις κινήσεις, αλλά και στους φόβους για το δολάριο, οι επενδυτές πλέον θεωρούν το Ευρώ λιγότερο επικίνδυνο νόμισμα σε σχέση με παλιότερα. Αυτό μειώνει τους κραδασμούς εντός Ευρωζώνης.
γ) Τη Βρετανία πίσω. Η Εργατική κυβέρνηση της Μ. Βρετανίας, ήδη είχε τη διάθεση για κοντινότερες σχέσεις με την Ευρώπη. Μια επιθετική Αμερική φέρνει τις ευρωπαϊκές χώρες πιο κοντά, και γυρίζει μια μεγάλη οικονομία πάλι στη γεωπολιτική (και ως ένα σημείο οικονομική γιατί το Brexit παραμένει) αγκαλιά της Ευρώπης.
Μετά την αναστάτωση στις αγορές αμερικανικών ομολόγων, ποια είναι η εικόνα που διαμορφώνεται για το δολάριο και τα ομόλογα των ΗΠΑ στις αγορές;
Αυτό που ανησυχεί τις αγορές, και πιθανότητα ώθησε τον Ντ. Τράμπ να καθυστερήσει την επιβολή δασμών, ήταν η αντίστροφη πορεία του δολαρίου, το οποίο υποχώρησε, και των αποδόσεων των Αμερικανικών ομολόγων, που εκτοξέυτηκαν. Σε κανονικούς καιρούς, όταν οι αποδόσεις πέφτουν, το ίδιο κάνει και το δολάριο, καθώς η αγορά προεξοφλεί χαμηλότερα επιτόκια. Σε καλούς καιρούς μπορούμε να δούμε το δολάριο να ανεβαίνει και τις αποδόσεις να πέφτουν, όταν οι επενδυτές αγοράζουν μαζικά αμερικανικά χρεόγραφα, ακόμα και αν είναι για προστασία.
Η ανάποδη κίνηση (χαμηλότερο δολάριο, υψηλότερες αποδόσεις) είναι κάτι που δεν περιμένει κανείς να δει σε καιρούς κρίσης από το παγκόσμιο νόμισμα συναλλαγών, και από το θεωρητικά ασφαλέστερο ομόλογο στον κόσμο. Αρκετοί στην αγορά παρατηρούν οτι τα αμερικανικά assets συμπεριφέροντα σαν assets αναδυόμενων αγορών, απεμπολώντας το status της ασφάλειας που παρέχουν. Μπορεί και αυτό να βοηθάει κάποια από τα σχέδια του Προέδρου, να χαμηλώσει δηλαδή τη ζήτηση για το δολάριο, ελπίζοντας ότι δεν θα χάσει πολύ δύναμη καθώς το αμερικανικό νόμισμα δεν έχει αντίπαλο. Όμως οι επενδυτές δεν θα ξεχάσουν γρήγορα την αβεβαιότητα που ένιωσαν από κάτι που ήταν θεωρητικά... σίγουρο.
Η διάρρηξη της οικονομικής και εμπορικής εμπιστοσύνης προς τις ΗΠΑ, η αδυναμία πρόβλεψης της επόμενης ημέρας και η αβεβαιότητα συνθέτουν το νέο παγκόσμιο επιχειρηματικό περιβάλλον. Πώς θα επιδράσει αυτό πάνω στην πραγματική παγκόσμια οικονομία και ανάπτυξη;
Οι αγορές μισούν την αβεβαιότητα. Όχι μόνο οι χρηματαγορές, που συχνά υπεραντιδρούν και συμπεριφέρονται σαν το μανιοκαταθληπτικό ξαδερφάκι της οικονομίας. Αλλά και η πραγματική οικονομία, οι εταιρίες. Πώς μπορούν οι CEOs να σχεδιάσουν το μέλλον, όταν διαφαίνεται ύφεση και απότομη μείωση της οικονομικής δραστηριότητας. Πώς μπορούν να προσλάβουν αν πιστεύουν οτι θα χάσουν πελάτες; Πώς μπορούν να επεκταθούν; Πώς μπορούν να ξοδέψουν χρήματα για έρευνα και ανάπτυξη; Πώς θα αποφασίσουν οι CFOs για την κεφαλαιακή δομή της εταιρίας όταν δεν έχουν ιδέα που θα κινηθούν τα επιτόκια; Ναι, κάποιες εταιρίες που έχουν την αλλαγή στο DNA τους θα εκμεταλλευτούν την μεταβλητότητα για να βελτιώσουν τη θέση τους. Αυτές θα είναι οι λίγες, όμως, και τελικά οι νικήτριες. Οι πολλές θα χρειαστεί να πάρουν δύσκολες αποφάσεις.
