Ο καθηγητής Θεωρίας Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Σπύρος Λίτσας, αναλύει στο Liberal το μοντέλο διακυβέρνησης που θα ακολουθήσει η νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ υπό τον Ντόναλντ Τραμπ στο επίπεδο της εξωτερικής πολιτικής. Πώς επηρεάζονται οι ελληνοτουρκικές σχέσεις, οι ισορροπίες εντός του ΝΑΤΟ αλλά και τι αλλάζει σε γεωστρατηγικό επίπεδο με φόντο τις εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
Ο διαπρεπής ακαδημαϊκός υπογραμμίζει - μεταξύ άλλων - ότι η χώρα μας οφείλει να εκμεταλλευτεί, στο πεδίο της διπλωματίας, το momentum που δημιουργείται με φόντο την επικείμενη έλευση του Τραμπ στον Λευκό Οίκο.
Σύμφωνα με τον κ. Λίτσα απαιτείται «περισσότερος Ρεαλισμός σε επίπεδο Θεωρίας Διεθνών Σχέσεων και λιγότερο νομικισμός», ενώ ο ίδιος τονίζει πως θα πρέπει ως Ελλάδα «να αποτινάξουμε οριστικά από πάνω μας της θεωρίας περί του μικρού κράτους»
Συνέντευξη στον Χρήστο Θ. Παναγόπουλο
Πώς πιστεύετε ότι η επιλογή του Μάρκο Ρούμπιο ως νέου υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ θα επηρεάσει τις σχέσεις Ελλάδας-ΗΠΑ; Τι γνωρίζουμε για τις απόψεις του Ρούμπιο σε σχέση με την Ανατολική Μεσόγειο και τα ελληνοτουρκικά θέματα;
Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η θητεία αυτή του Μάρκο Ρούμπιο στην κυβέρνηση Τραμπ θα καθορίσει το πολιτικό του μέλλον, μιας και τον θεωρώ ως έναν από τους ισχυρούς διεκδικητές για μια επόμενη Προεδρία των ΗΠΑ. Αυτό σημαίνει ότι θα είναι εξόχως προσεκτικός στον τρόπο που θα ασκήσει την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, για το πως θα συνεργαστεί με τη Δυτική Πτέρυγα του Λευκού Οίκου αλλά και πως θα διοικήσει το Υπουργείο Εξωτερικών που παραδοσιακά αποτελεί ένα από τα ισχυρά οχυρά του Δημοκρατικού Κόμματος στην Ουάσιγκτον.
Ο Ρούμπιο σε καμία των περιπτώσεων δεν θα θελήσει να δημιουργήσει τριβές με τον Αμερικανό Πρόεδρο και το στενό του επιτελείο. Είναι δεδομένο πως η επιλογή Ρούμπιο δεν πρόκειται να δημιουργήσει θεαματικές μεταβολές, αρνητικές ή θετικές, στον πυρήνα των Έλληνο-αμερικανικών σχέσεων. Ο Μάρκο Ρούμπιο είναι ο νέος Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ και όχι ο μάγος με τα δώρα στο Αιγαίο. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι η Ελλάδα δεν οφείλει να φροντίζει και να προνοεί για την υιοθέτηση όλων των βημάτων αυτών που θα βελτιώσουν ακόμη περισσότερο τις σχέσεις μεταξύ των δυο κρατών.
Όσον αφορά τα θέματα της Μέσης Ανατολής, ο Ρούμπιο έχει τοποθετηθεί ανοικτά υπέρ του Ισραήλ στη σύγκρουση με τη Χαμάς, όπως άλλωστε και ο κάθε εχέφρων πολιτικός του δυτικού κόσμου, κάτι που σημαίνει ότι η τουρκική ρητορική υπέρ των θέσεων της Χαμάς δεν θα γίνουν ανεκτές από τον επερχόμενο Υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ.
Ως προς τις ελληνοτουρκικές σχέσεις είναι δεδομένο πως η Αμερικανική Υψηλή Στρατηγική θα παραμείνει προσανατολισμένη στη διατήρηση της ενότητας της Νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ. Επομένως, οι ελληνοτουρκικές σχέσεις θα συνεχίσουν για τις ΗΠΑ να θεωρούνται ως τμήμα του ευρύτερου σχεδιασμού ενίσχυσης των δυτικών θέσεων στην Ανατολική Μεσόγειο. Αυτό είναι σημαντικό να γίνεται κατανοητό τόσο απ’ αυτούς εντός της χώρας μας που ζητούν την υιοθέτηση μιας απόλυτα σκληρής γραμμής προς την Τουρκία, ζώντας σε ένα απολύτως φαντασιακό πλαίσιο που δεν έχει σχέση με τη διεθνοπολιτική πραγματικότητα, όσο και απ’ αυτούς που για κάποιο λόγο, στα όρια της μεταφυσικής και των διδαχών ίσως του του Θωμά Ακινάτη, θεωρούν ότι η εξωτερική πολιτική δεν οφείλει να προάγει και να ενισχύσει το εθνικό συμφέρον αλλά τις προοπτικές συνεννόησης και καλής γειτονίας με έναν αναθεωρητικό γείτονα που ανοικτά δηλώνει ότι ως στόχο έχει την αλλαγή συνόρων στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο.
Η επιλογή του Μάικ Γουόλτς ως νέου συμβούλου εθνικής ασφαλείας δείχνει κάποια συγκεκριμένη στροφή στις προτεραιότητες ασφαλείας των ΗΠΑ; Τι σημαίνει για τις εξελίξεις στο Κουρδιστάν, για την ενεργειακή πολιτική των ΗΠΑ στην Ανατ. Μεσόγειο;
O νέος σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ πιστεύει σε μια πιο δυναμική αντιμετώπιση της Κίνας. Ταυτόχρονα ως Γερουσιαστής είχε εκφράσει πολλές φορές θέσεις που είναι εξόχως δημοφιλής στην Ουάσιγκτον περί της στρατηγικής σημασίας των Κούρδων του Ιράκ για τις ΗΠΑ. Συνεχίζω όμως να θεωρώ πως άλλο είναι το εύρος της ρητορικής κάποιου όταν αυτός κατέχει μια θέση στην ευρύτερη πολιτική σκηνή και άλλες υποχρεώσεις απορρέουν εκ της συμμετοχής του ιδίου σε κομβική κυβερνητική θέση.
Ο Τραμπ έχει αποδείξει πως δεν έχει πρόβλημα να αλλάξει την 11άδα, όταν κάποιος δεν συντάσσεται πλήρως με το δικό του τρόπο σκέψης. Στην προηγούμενη περίοδο δικής του διακυβέρνησης τρεις σύμβουλοι Εθνικής Ασφάλειας εισήλθαν στο Λευκό Οίκο. Στην κυβέρνηση Τραμπ ο ίδιος ο Αμερικανός Πρόεδρος θα λαμβάνει τις σημαντικές αποφάσεις αλλά και θα σχεδιάζει τις κομβικές πολιτικές, με ό,τι κι αν αυτό σημαίνει για το πεδίο ελευθερίας κινήσεων που θα έχει ο Μάικ Γουόλτζ.
Ο Πιτ Χέγκσεθ, ως νέος υπουργός Άμυνας, πώς πιστεύετε ότι θα διαμορφώσει τις στρατηγικές αμυντικής συνεργασίας με την Ελλάδα; Ποια είναι η στάση του σχετικά με τη στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ στην Ελλάδα και τη συνεργασία στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ;
Ο Χέγκσεθ αποτελεί ένα μεγάλο ερωτηματικό. Η μόνο δημοσιοποιημένη θέση του είναι αυτή που αποτελεί μια από τις κεντρικές ιδέες στο βιβλίο του «War on Warriors», ότι οι γυναίκες στον Αμερικανικό στρατό πρέπει να μην κατέχουν μάχιμες θέσεις σε επιχειρήσεις πρώτης γραμμής, όπως επίσης και ότι τα ταυτοτικά θέματα προσδιορισμού, η επονομαζόμενη Woke ατζέντα, δεν έχει την παραμικρή θέση εντός του Αμερικανικού στρατεύματος. Ως προς όλα τα άλλα θέματα είναι προφανές ότι θα ακολουθεί τις οδηγίες του Οβάλ Γραφείου.
Με την αλλαγή της ηγεσίας σε τόσο κρίσιμα υπουργεία, βλέπετε να αλλάζει η στάση των ΗΠΑ απέναντι στην Τουρκία και τον ρόλο της στην Ανατολική Μεσόγειο; Πώς πιστεύετε ότι μπορεί να επηρεαστεί η ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή;
Η στάση των ΗΠΑ προς την Τουρκία δεν θα μεταβληθεί εάν η ίδια η Τουρκία δεν δώσει τους λόγους στην Ουάσιγκτον να το κάνει. Ίσως η διαφορά της νέας κυβέρνησης με την απερχόμενη αφορά το ότι αν δοθούν οι αφορμές οι συνέπειες θα είναι δεδομένες. Δεν είμαι σίγουρος, για παράδειγμα, ότι ο Ρούμπιο θα είναι διατεθειμένος να συγχωρεί την Τουρκία όταν αυτή λειτουργεί ως η Πέμπτη Φάλαγγα του Αυταρχικού Πόλου εντός του Ελεύθερου Πόλου, ή τις δηλώσει Τούρκων αξιωματούχων όταν αυτοί εμφανίζονται και υποστηρίζουν ανοικτά την Ισλαμική τρομοκρατία ή προβαίνουν σε αντί-Ισραηλινές δηλώσεις.
Εδώ κάποιος μπορεί ξανά να αναρωτηθεί γιατί δεν συμβαίνει το ίδιο με τις ΗΠΑ, όταν η Τουρκία διαβαίνει λεκτικώς τον Ρουβίκωνα εις βάρος της Ελλάδας, ή όταν οι αξιωματούχοι της απειλούν ευθέως την εδαφική ακεραιότητα της χώρας; Η απάντηση έρχεται από το ότι είναι πρωτίστως η δική μας ευθύνη να αντιδράσουμε απέναντι σε αυτού του είδους τις δηλώσεις και κινήσεις.
Όταν η Ελλάδα μάθει να σηκώνει τον τόνο της φωνής στα δημόσια forα και να θέτει ξεκάθαρες κόκκινες γραμμές προς τις Τουρκικές προκλήσεις, τότε και οι ΗΠΑ και πολύ περισσότερο η σημερινή κυβέρνηση θα ξεκαθαρίσουν στην Άγκυρα ότι η στάση της ως ο προβληματικός σύμμαχος δεν είναι ανεκτή. Αλλά ας μη ζητούμε την άνωθεν παρέμβαση όταν εμείς οι ίδιοι προβάλλουμε τη στάση της αμεριμνησίας και της προθυμίας να συζητούμε τα πάντα δίχως προηγουμένως να απαιτούμε από την Τουρκία να ακολουθεί τους συμβατικούς κανόνες καλής συμπεριφοράς.
Ποιες κινήσεις θεωρείτε ότι πρέπει να γίνουν άμεσα από την ελληνική πλευρά ώστε να κεφαλαιοποιήσει τις αλλαγές στην αμερικανική ηγεσία;
Περισσότερος Ρεαλισμός σε επίπεδο Θεωρίας Διεθνών Σχέσεων και λιγότερο νομικισμός. Το Διεθνές Δίκαιο είναι ένα χρήσιμο εργαλείο στην εξωτερική μας πολιτική και όχι το ιερό δισκοπότηρο που θα φέρει μαγικά την ειρήνη στο Αιγαίο, όταν το γειτονικό κράτος λειτουργεί με όρους Κοινωνικοδαρβινικής διπλωματίας. Οριστική αποτίναξη από πάνω μας της θεωρίας περί του μικρού κράτους. Ουσιαστική σύσφιξη των σχέσεων του μητροπολιτικού κέντρου με την ελληνική ομογένεια στις ΗΠΑ που συνεχίζει να παίζει το ρόλο του ισχυρού πολλαπλασιαστή ισχύος των Ελληνικών θέσεων διεθνώς. Υιοθέτηση όλων αυτών των βημάτων που θα δώσουν τη δυνατότητα στην Ελληνική οικονομία να βρει σημεία συνεννόησης και ουσιαστικής συνεργασίας με τις ΗΠΑ, κυρίως στους τομείς της Ποντοπόρου Ναυτιλίας, των νέων τεχνολογιών, της ασφάλειας τροφίμων, της μεταφοράς ενέργειας από τη Μέση Ανατολή προς την Ευρώπη και της συνεργασίας των Ελληνικών Πανεπιστημιακών ιδρυμάτων με αντίστοιχα Αμερικανικά.
Όλα τα παραπάνω δεν αποτελούν κινήσεις νεωτερισμού, ή ευκαιριακές επιλογές λόγω της αλλαγής πολιτικής ηγεσίας στις ΗΠΑ αλλά διαρκείς και διαχρονικές επιλογές της Ελληνικής Υψηλής Στρατηγικής αναφορικά με την οικοδόμηση ισχυρών δομών συνεργασίας με το κορυφαίο κράτος του Ελεύθερου Κόσμου.
*Ο Σπύρος Λίτσας είναι Καθηγητής Θεωρίας Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Διευθυντής του Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Διεθνείς Σπουδές» στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Επισκέπτης Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Grenoble και Επιστημονικός διευθυντής της σειράς μονογραφιών ‘International Relations in the Gulf and the Middle East’ του εκδοτικού οίκου Routledge. Οι δυο πιο πρόσφατες μονογραφίες του ‘Smart instead of Small in International Relations Theory: The case of the United Arab Emirates’, Springer & «Διεθνείς Σχέσεις από την αρχή: Θεωρητικοί Αναστοχασμοί», Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας κυκλοφορούν σε Ελλάδα και εξωτερικό, ενώ επανακυκλοφορεί σε αναθεωρημένη έκδοση η μονογραφία του «Πόλεμος και Ορθολογισμός: Θεωρητικές προεκτάσεις και Στρατηγικής εφαρμογές» από τις Εκδόσεις Ποιότητα.
