Πριν από λίγες ημέρες, συμμετείχα σε ένα διήμερο συμπόσιο στη Γενεύη που διοργανώθηκε από τον IEEE και την ITU, με αποκλειστικό αντικείμενο την κλιματική κρίση και τις στρατηγικές που απαιτούνται για να επιτύχουμε κλιματική ανθεκτικότητα. Στο πλαίσιο του συμποσίου είχα την ευθύνη να σχεδιάσω και να υλοποιήσω ένα εργαστήριο όπου οι συμμετέχοντες διερεύνησαν τις πολυσύνθετες πτυχές του παγκόσμιου συστήματος που σχετίζεται με τα αέρια του θερμοκηπίου, θέτοντας παράλληλα τις βάσεις για ένα μελλοντικό technology roadmap. Τα αποτελέσματα αυτής της εργασίας βρίσκονται ακόμη υπό ανάλυση, αλλά αισθάνομαι την ανάγκη να μοιραστώ ορισμένες από τις συγκλονιστικές πληροφορίες που προέκυψαν από το συνέδριο.
Η παγκόσμια θερμοκρασία σε επίπεδα ρεκόρ
Τα τελευταία χρόνια βιώνουμε αδιάκοπα θερμοκρασιακά ρεκόρ. Το 2024 αναμένεται να είναι το θερμότερο έτος στην καταγεγραμμένη ιστορία, ξεπερνώντας τις ήδη θερμότατες χρονιές της περιόδου 2015-2024. Κατ’ εκτίμηση, η παγκόσμια θερμοκρασία το 2024 θα είναι κατά 1,5°C υψηλότερη από τα προ-βιομηχανικά επίπεδα, πλησιάζοντας επικίνδυνα το όριο των 2°C που έχει τεθεί ως ανώτατος στόχος στη Συμφωνία του Παρισιού.
Η αύξηση αυτή των 1,5°C δεν αφήνει περιθώρια για αισιόδοξες εκτιμήσεις. Στην πράξη, δεν έχει σημειωθεί ούτε σταθεροποίηση ούτε κάποια μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Αντιθέτως, όπως ήταν αναμενόμενο, το 2024 αναδεικνύεται χρονιά-ρεκόρ στις συγκεντρώσεις των βασικών αερίων του θερμοκηπίου: Το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) έφτασε το 151% σε σχέση με τη βάση του 1750, το μεθάνιο (CH₄) ανέβηκε στο 265% και το υποξείδιο του αζώτου (N₂O) στο 125%.
Ακόμη και αν λάβουμε άμεσα δραστικά μέτρα, οι επιδράσεις των όποιων μέτρων στην ατμόσφαιρα δεν θα είναι ορατές στο άμεσο μέλλον. Ο λόγος; Τα βασικά αέρια του θερμοκηπίου παραμένουν ενεργά επί δεκαετίες ή και αιώνες. Όσον αφορά το Διοξείδιο του άνθρακα (CO₂), ένα μέρος απορροφάται γρήγορα από ωκεανούς και χερσαία οικοσυστήματα, ωστόσο ένα σημαντικό τμήμα του παραμένει στην ατμόσφαιρα για αιώνες. Το Μεθάνιο (CH₄), ή φυσικό αέριο όπως είναι γνωστό στην Ελλάδα και παρουσιάστηκε για χρόνια εδώ ως «πράσινο» αέριο, έχει διάρκεια «ζωής» 9 έως 12 χρόνια, προκαλεί όμως 80-90 φορές μεγαλύτερη παγίδευση της θερμοκρασίας από το CO₂ στο ίδιο χρονικό διάστημα.
Σημειώνεται δε, ότι οι τεχνολογίες δέσμευσης και αποθήκευσης άνθρακα και οι φυσικοί μηχανισμοί, όπως τα δάση ή οι ωκεανοί, παρεμβαίνουν κυρίως στα κατώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας. Έτσι, ο συνολικός αντίκτυπός τους στην μείωση των αερίων του θερμοκηπίου παραμένει περιορισμένος.
Η «σόμπα» του πλανήτη: οι ωκεανοί
Οι ωκεανοί διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη ρύθμιση της θερμοκρασίας του πλανήτη, καθώς απορροφούν τόσο το CO₂ όσο και θερμότητα χάρη στη μεγάλη θερμοχωρητικότητά τους. Οι μετρήσεις δείχνουν ότι το θερμικό φορτίο των ωκεανών έφτασε σε επίπεδα ρεκόρ το 2023, πράγμα που σημαίνει ότι οι ωκεανοί «κρατούν» ολοένα και περισσότερη θερμότητα.
Ταυτόχρονα, η στάθμη της θάλασσας συνεχίζει να ανεβαίνει με επιταχυνόμενο ρυθμό. Συγκεκριμένα από το 1993 έως το 2002 αυξανόταν κατά 2,13 χιλιοστά τον χρόνο, ενώ από το 2014 έως το 2023, ο ρυθμός αυτός ανέβηκε στα 4,77 χιλιοστά τον χρόνο. Την ίδια στιγμή, η μάζα των παγετώνων μειώνεται δραματικά. Αυτές οι εξελίξεις επιβεβαιώνουν ότι η κλιματική κρίση συντελείται ήδη σε παγκόσμια κλίμακα.
Ακραία καιρικά φαινόμενα και φυσικές καταστροφές
Κάτι συγκλονιστικό, η αύξηση της θερμοκρασίας κατά 1°C συνεπάγεται, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Μετεωρολογίας, 10% αύξηση στα ακραία καιρικά φαινόμενα. Άρα ακραίες φυσικές καταστροφές όπως αυτές που βιώνουμε και στην Ελλάδα, θα αποτελούν μάλλον μέρος της καθημερινότητας μας.
Κανένα κράτος δεν μπορεί να μας προστατεύσει πλήρως από τέτοια φαινόμενα, όπως αποδείχτηκε πρόσφατα με τις πρωτοφανείς πυρκαγιές (wildfires στην περιοχή της Νέας Υόρκης ακόμη και σε μήνα Νοέμβρη). Καθώς τα ακραία φαινόμενα θα γίνονται συχνότερα, εντονότερα και πιο δύσκολα στην αντιμετώπιση, η προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στην προστασία της ανθρώπινης ζωής και των κρίσιμων υποδομών. Χαρακτηριστική ήταν η επισήμανση εκπροσώπου του τομέα ενέργειας, ότι σύμφωνα με κλιματικά μοντέλα, η θερμοκρασία το καλοκαίρι στη Βρετάνη (Γαλλία) μπορεί να φτάνει από 38°C έως 50°C. Αναρωτήθηκε αν οι σημερινές προδιαγραφές των υποδομών επαρκούν για τέτοιες θερμοκρασίες.
Ταυτόχρονα η ξηρασία αποτελεί ήδη σοβαρό πρόβλημα σε πολλές περιοχές του πλανήτη και τα στοιχεία δείχνουν ότι θα οξυνθεί στο άμεσο μέλλον. Το 2023 ήταν η πιο άνυδρη χρονιά των τελευταίων 30 ετών για τα παγκόσμια ποτάμια ενώ 3,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως αντιμετωπίζουν ελλιπή πρόσβαση σε νερό για τουλάχιστον έναν μήνα τον χρόνο. Ο αριθμός αυτός αναμένεται να ανέλθει στα 5 δισεκατομμύρια τα επόμενα χρόνια, με προφανείς επιπτώσεις στην παγκόσμια σταθερότητα και το μεταναστευτικό.
Ρόλος της Τεχνητής Νοημοσύνης και των δορυφόρων
Σε αυτό το ζοφερό σκηνικό, υπάρχει και μια αχτίδα αισιοδοξίας. Οι τεχνολογίες Τεχνητής Νοημοσύνης συνεισφέρουν στη βραχυχρόνια πρόβλεψη του καιρού (και των ακραίων καιρικών φαινομένων) βελτιώνοντας σημαντικά την ακρίβεια, ενώ επίσης τροφοδοτούν τα μακροχρόνια κλιματικά μοντέλα, μειώνοντας την αβεβαιότητα των προβλέψεων. Παράλληλα, το κόστος κατασκευής και εκτόξευσης δορυφόρων έχει μειωθεί αισθητά, επιτρέποντας ακριβέστερη συλλογή δεδομένων για τη συγκέντρωση των αερίων του θερμοκηπίου.
Ωστόσο, επισημαίνεται και η άλλη όψη του νομίσματος: η ανάπτυξη της Τεχνητής Νοημοσύνης αυξάνει κατακόρυφα τις ενεργειακές μας ανάγκες. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, η ενέργεια που θα καταναλώνουν τα συστήματα ΑΙ το 2027 θα ισοδυναμεί με την ετήσια κατανάλωση ενέργειας της Ολλανδίας.
H Παγκόσμια Συμφωνία για το Κλίμα (COP) και η πραγματικότητα
Οι ετήσιες συνδιασκέψεις των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (COP) ξεκίνησαν πριν από 20 έτη, ως φόρουμ αξιολόγησης της πορείας της ανθρωπότητας στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Στο πλαίσιο της ετήσιας COP, κάθε κράτος υποχρεούται να υποβάλλει τις λεγόμενες Εθνικά Καθορισμένες Συνεισφορές (NDCs), όπου παρουσιάζει τους εθνικούς κλιματικούς στόχους του, ωστόσο, η πλειονότητα των κρατών είτε καθυστερεί, είτε υποβάλλει ελλιπείς ή μη επικαιροποιημένες εκθέσεις (https://unfccc.int/NDCREG) .
Έτσι, παρά την νομικά δεσμευτική Συμφωνία του Παρισιού, που θέτει ως στόχο τη συγκράτηση της αύξησης της θερμοκρασίας κάτω από τους 2°C, οι δεσμεύσεις των κρατών συνήθως δεν τηρούνται. Έτσι, μέχρι στιγμής συμφωνία του Παρισιού κινδυνεύει να εξελιχθεί σε «κενό γράμμα».
Δεδομένης της κατάστασης, καθίσταται προφανές ότι η ανθρωπότητα πρέπει να εστιάσει όχι μόνο στη μείωση των εκπομπών (mitigation), αλλά και στον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης (adaptation). Η νησιωτική χώρα Τουβαλού, για παράδειγμα, βυθίζεται αργά κάτω από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας και ήδη προσπαθεί να διασώσει τον πολιτισμό της «μεταφέροντάς» τον στο metaverse.
Πολλοί από τους συνέδρους (ειδικά από τον χώρο των τηλεπικοινωνιών, της ενέργειας και των ηλεκτρονικών συστημάτων) υπογράμμισαν ότι απαιτούνται σαρωτικές τεχνολογικές βελτιώσεις για να περιορίσουμε την κλιματική κρίση. Ενδεικτικά απαιτείται διπλασιασμός της ενεργειακής απόδοσης των μικροηλεκτρονικών συστημάτων κάθε δύο χρόνια, ώστε σε βάθος 20ετίας να είναι 1000+ φορές αποδοτικότερα, και ταυτόχρονα δεκαπλασιασμός της ενεργειακής απόδοσης των Data Centers έως το 2030.
Ένα σημαντικό εμπόδιο στην προσπάθεια περιορισμού της κλιματικής κρίσης είναι το Jevons Paradox, που διατυπώθηκε για πρώτη φορά τον 19ο αιώνα από τον οικονομολόγο William Stanley Jevons. Ο Jevons παρατήρησε ότι η βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των μηχανών άνθρακα οδήγησε σε περισσότερη κατανάλωση άνθρακα, ακριβώς επειδή η ενέργεια έγινε φθηνότερη, με αποτέλεσμα την περαιτέρω επέκταση των δραστηριοτήτων που την αξιοποιούσαν.
Εφαρμόζοντας αυτή τη λογική στο παρόν, η αύξηση της ενεργειακής απόδοσης, αν δεν συνδυαστεί με κατάλληλες πολιτικές, μπορεί τελικά να οδηγήσει σε μεγαλύτερη χρήση ενέργειας συνολικά. Έτσι, οι πολιτικές πρέπει να είναι ευέλικτες και να αναπροσαρμόζονται διαρκώς, λαμβάνοντας υπόψη τόσο τις τεχνολογικές όσο και τις γεωπολιτικές εξελίξεις.
Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας & Πυρηνική Ενέργεια
Απέναντι στην κλιματική κρίση, είναι πλέον προφανές ότι χρειαζόμαστε Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), όπως η ηλιακή και η αιολική, ενώ παράλληλα, αρκετοί ειδικοί επισημαίνουν ότι θα χρειαστούμε και πυρηνική ενέργεια προκειμένου να εξασφαλίσουμε βασικό φορτίο και σταθερότητα στο ενεργειακό δίκτυο.
Σύμφωνα με το IRENA (διεθνές ινστιτούτο για τις ΑΠΕ), οι παγκόσμιες επενδύσεις στην καθαρή ενέργεια έφτασαν (2023) το ιστορικό υψηλό των 2 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος αυτών των επενδύσεων προέρχεται από ανεπτυγμένες χώρες, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται νέες ανισορροπίες. Παρά το ζοφερό πλαίσιο, υπάρχει και μια θετική είδηση για τη χώρα μας. Ένα από τα σημαντικότερα εμπόδια για τις επενδύσεις σε ΑΠΕ διεθνώς είναι το υψηλό κόστος κεφαλαίου και οι χρηματοδοτικοί κίνδυνοι που συνδέονται με υποδομές μεγάλης κλίμακας. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν, η Ελλάδα διαθέτει από τα πλέον ευνοϊκά επενδυτικά περιβάλλοντα στον κόσμο για την ανάπτυξη ΑΠΕ, γεγονός που μπορεί να προσελκύσει μεγάλες επενδύσεις και να συμβάλει στην ενεργειακή μας ασφάλεια.
Η κλιματική κρίση δεν είναι πλέον μελλοντικό ενδεχόμενο· συντελείται γύρω μας σε πραγματικό χρόνο. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα, η ανησυχητική αύξηση της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας, οι επιπτώσεις στην υδατική ασφάλεια και την τροφική αλυσίδα υπογραμμίζουν την αδήριτη ανάγκη για άμεση και συντονισμένη δράση.
Τόσο οι τεχνολογικές όσο και οι γεωπολιτικές προκλήσεις απαιτούν στρατηγικές ευέλικτες και διαρκώς προσαρμόσιμες. Η Τεχνητή Νοημοσύνη, οι δορυφορικές τεχνολογίες και η στροφή σε ενεργειακές λύσεις με χαμηλό αποτύπωμα άνθρακα μπορούν να βοηθήσουν στην υπέρβαση του αδιεξόδου. Ωστόσο, τίποτα δεν θα λειτουργήσει αποτελεσματικά χωρίς πολιτική βούληση, διαφάνεια και διεθνή συνεργασία.
Ο στόχος πρέπει είναι διπλός: μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και ταυτόχρονα ενίσχυση της ανθεκτικότητας στις ήδη ορατές επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης. Το ζητούμενο δεν είναι απλώς να αποφύγουμε το χειρότερο σενάριο, αλλά να διασφαλίσουμε ένα βιώσιμο μέλλον για εμάς και τις επόμενες γενιές.
