Σε ένα αβέβαιο γεωπολιτικό και τεχνολογικό περιβάλλον, η διακυβέρνηση των δεδομένων αποτελεί μία από τις πιο κρίσιμες προκλήσεις του 21ου αιώνα. Η πρόσφατη μελέτη του UN Global Pulse (UNGP) με τίτλο «The Future of Data Governance: Scenarios 2050», η οποία πραγματοποιήθηκε και με τη συμμετοχή του Millennium Project, διερευνά τέσσερα πιθανά σενάρια για το μέλλον της διαχείρισης των δεδομένων, βασισμένα σε δύο κρίσιμες αβεβαιότητες: Ποιος ελέγχει τα δεδομένα (άτομα ή επιχειρήσεις) και αν οι τεχνολογίες Τεχνητής Νοημοσύνης (AI) είναι κατανοητές ή εκτός ανθρώπινου ελέγχου.
Η δημοσίευση αυτής της μελέτης έρχεται σε μία περίοδο όπου η άνοδος του Ντόναλντ Τραμπ στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ του 2024 και οι αυξανόμενες γεωπολιτικές εντάσεις θέτουν σε κίνδυνο διεθνείς συνεργασίες και κανονιστικές πρωτοβουλίες, ενισχύοντας μία πιο ανταγωνιστική και μονομερή προσέγγιση στη διακυβέρνηση των δεδομένων.
Οι πολιτικές του Τραμπ, που τείνουν προς τον οικονομικό εθνικισμό και τη σκληρή ρητορική έναντι διεθνών οργανισμών, ενδέχεται να υπονομεύσουν πολυμερείς προσπάθειες για ένα δίκαιο και ισορροπημένο πλαίσιο δεδομένων, οδηγώντας σε έναν κατακερματισμένο ψηφιακό κόσμο.
Τα σενάρια του UNGP: Τέσσερις εναλλακτικές πραγματικότητες για το 2050
1.Techno-Utilitarianism: Ένας κόσμος κυριαρχίας της Τεχνητής Νοημοσύνης
Σε αυτό το σενάριο, πανίσχυρες επιχειρήσεις Τεχνητής Νοημοσύνης και υπερυπολογιστών διαχειρίζονται πλήρως τα δεδομένα, δημιουργώντας έναν τεχνοκρατικό κόσμο όπου οι αποφάσεις λαμβάνονται από αλγόριθμους. Οι κυβερνήσεις καθίστανται αδύναμες και η κοινωνική κινητικότητα καθορίζεται από την ικανότητα των ατόμων να συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις των συστημάτων δεδομένων. Ενώ η κλιματική αλλαγή και άλλες παγκόσμιες κρίσεις ελέγχονται από υπερ-υπολογιστές, η ανθρώπινη ελευθερία και η δημοκρατία υποχωρούν δραματικά.
2. Riding the Waves: Οι πολίτες διατηρούν μερικό έλεγχο, αλλά το AI είναι ανεξέλεγκτο
Σε αυτό το σενάριο, η τεχνολογία AI εξελίσσεται πέρα από την ανθρώπινη κατανόηση, όμως οι πολίτες εξακολουθούν να έχουν πρόσβαση στα δεδομένα τους. Οι τεχνολογικοί «κολοσσοί» προσφέρουν επιλογές στους χρήστες, αλλά η ανισότητα αυξάνεται καθώς μόνο οι μορφωμένοι και οι οικονομικά ισχυροί μπορούν να προστατεύσουν αποτελεσματικά τις προσωπικές πληροφορίες τους. Παράλληλα, εμφανίζονται αποκεντρωμένες αυτόνομες οργανώσεις (DAO) που προσπαθούν να δώσουν έλεγχο στους πολίτες, αλλά η σύγκρουση μεταξύ μεγάλων εταιρειών και των υπερασπιστών της ιδιωτικότητας είναι αναπόφευκτη.
3. Enhanced Lives: Ένα ισορροπημένο μέλλον με συλλογική πρόοδο
Αυτό είναι το πιο αισιόδοξο σενάριο, όπου κράτη και διεθνείς οργανισμοί συνεργάζονται για να εξασφαλίσουν ένα δίκαιο και ηθικό σύστημα διακυβέρνησης δεδομένων. Οι πολίτες έχουν αυξημένο έλεγχο στις πληροφορίες τους, ενώ τεχνολογικές καινοτομίες ενισχύουν τη διαφάνεια, την ευημερία και την κοινωνική δικαιοσύνη. Αντίθετα με τις τάσεις του πολιτικού απομονωτισμού που εκπροσωπούν φιγούρες όπως ο Τραμπ, εδώ οι κυβερνήσεις επενδύουν στη διεθνή συνεργασία και δημιουργούν δίκτυα ανταλλαγής δεδομένων για το κοινό καλό.
4. The Devil’s Bargain
Ο έλεγχος των δεδομένων ως τίμημα για την ευημερία. Σε αυτή την εκδοχή του 2050, οι κυβερνήσεις χάνουν πλήρως τον έλεγχο των δεδομένων, παραδίδοντας τη διαχείριση στους τεχνολογικούς «κολοσσούς». Οι πολίτες παραχωρούν την ιδιωτικότητά τους προκειμένου να έχουν πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες, και οι δημοκρατικοί θεσμοί αποδυναμώνονται. Η οικονομική ανάπτυξη είναι ραγδαία, αλλά οι κοινωνικές ανισότητες γιγαντώνονται και η κοινωνία διχάζεται μεταξύ αυτών που επωφελούνται από την ψηφιακή εποχή και εκείνων που εξαρτώνται από τις πολυεθνικές για την ίδια τους την επιβίωση.
Το 2050 και η πολιτική αστάθεια σήμερα
Η πολιτική ατζέντα του Τραμπ και άλλων ηγετών που ευνοούν την απομόνωση και την εθνική πρωτοκαθεδρία έναντι της πολυμερούς συνεργασίας τείνει να ευνοεί τα σενάρια του Techno-Utilitarianism και του Devil’s Bargain. Η απόσυρση των ΗΠΑ από διεθνείς συμφωνίες και οργανισμούς, καθώς και η έμφαση στην πολιτική «Πρώτα η Αμερική», ενδέχεται να οδηγήσουν σε έναν κατακερματισμένο παγκόσμιο κυβερνοχώρο όπου κάθε χώρα ή εταιρεία προσπαθεί να εξασφαλίσει το δικό της πλεονέκτημα. Σε αυτό το μέλλον οι λιγότερο προετοιμασμένες χώρες και οι λιγότεροι εκπαιδευμένοι πολίτες θα απωλέσουν τον έλεγχο των προσωπικών τους δεδομένων.
Αντίθετα, η προώθηση πολιτικών συνεργασίας, όπως αυτές που περιλαμβάνονται στο σενάριο Enhanced Lives, απαιτεί διακρατικές συμφωνίες και θεσμική σταθερότητα. Σε κάθε περίπτωση, η σημερινή αβεβαιότητα γύρω από την παγκόσμια ηγεσία και οι εντάσεις με την Κίνα, τις ΗΠΑ και ίσως άλλες μεγάλες οικονομίες καθιστούν δύσκολη την εφαρμογή τέτοιων πολιτικών.
Η μελέτη του UN Global Pulse προσφέρει πολύτιμες οπτικές για το πώς μπορεί να εξελιχθεί η διακυβέρνηση των δεδομένων και αναδεικνύει την ανάγκη για στρατηγική προετοιμασία και παγκόσμια συνεννόηση. Η άνοδος ηγετών που προωθούν τον απομονωτισμό και την εμπορευματοποίηση των δεδομένων χωρίς κοινωνικές εγγυήσεις ενδέχεται να ενισχύσει στα χειρότερα δυστοπικά σενάρια. Αντίθετα, η επένδυση στη διαφάνεια, τη συνεργασία και την προστασία της ιδιωτικότητας θα μπορούσε να διαμορφώσει ένα πιο δημοκρατικό και βιώσιμο ψηφιακό μέλλον.
Η πρόκληση παραμένει: Θα επιλέξουμε την τεχνοκρατική δυστοπία ή θα διαμορφώσουμε συλλογικά ένα μέλλον όπου τα δεδομένα υπηρετούν το κοινό καλό;
*Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος, κάτοχος Έδρας UNESCO on Futures Research, ΙΤΕ / Πρόεδρος, MOMus
