Οι πρόσφατες εξελίξεις γύρω από την ανάπτυξη τεχνολογιών Τεχνητής Νοημοσύνης (Artificial Intelligence – A.I.) επαναφέρουν δυναμικά, σε πρώτο πλάνο, μια συζήτηση δεκαετιών που περιστρέφεται γύρω από την αιώνια πάλη της τεχνοφοβίας με την τεχνολατρεία. Ποια είναι τελικά τα οφέλη για το σύγχρονο άνθρωπο από την έλευση της Τεχνητής Νοημοσύνης; Ποιες οι επιπτώσεις των Νέων Τεχνολογιών σε μείζονα ζητήματα, όπως η μοναξιά; Πόσο αληθές είναι ότι κινδυνεύει να εξοβελιστεί ο ανθρώπινος παράγοντας από το σύγχρονο κόσμο και πόσο βέβαιη είναι η καθολική «Επικράτεια των Μηχανών»;
Το Liberal.gr και ο Χρήστος Θ. Παναγόπουλος συνομιλούν για όλα αυτά τα ζητήματα με τον Καθηγητή Συγκριτικής Κοινωνιολογίας του Πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Μανούσο Μαραγκουδάκη.
Όπως εξηγεί ο καθηγητής Μαραγκουδάκης, «η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν είναι εγγενώς επικίνδυνη ή επιβλαβής» και επισημαίνει πως και στην περίπτωσή της ισχύει το «μέτρον άριστον», ότι η ορθή χρήση και εφαρμογή της εναπόκειται αποκλειστικά στον ανθρώπινο παράγοντα.
Ακολουθεί το κείμενο της συνέντευξης του Μ. Μαραγκουδάκη στο Liberal.gr
Κύριε καθηγητά, σε πρόσφατη δήλωσή του σε διεθνή ΜΜΕ, ο δημιουργός του ChatGPT, τόνισε πως η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να καταστεί «δυνητικά τρομακτική» στο μέλλον. Είναι επικίνδυνη ή όχι η Τεχνητή Νοημοσύνη για το σύγχρονο άνθρωπο; Πόσο τον αποξενώνει από τον περίγυρό του και ευρύτερα από την κοινωνία και ποιες οι συνέπειες;
Ναι, πράγματι, η Τεχνητή Νοημοσύνη θα μπορούσε να γίνει επικίνδυνη, εάν χρησιμοποιηθεί καταχρηστικά, δηλαδή με τρόπο που να υπονομεύει την ανθρώπινη ασφάλεια, όπως τα αυτόνομα όπλα, οι απειλές για την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο, η ανάπτυξη λογισμικού ανεξάρτητου της ανθρώπινης παρέμβασης και ελέγχου, και άλλα παρόμοια. Είναι όλα δικαιολογημένες και βάσιμες ανησυχίες περί της επικινδυνότητας της Τεχνητής Νοημοσύνης.
Όμως η ίδια η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν είναι εγγενώς επικίνδυνη ή επιβλαβής. Ούτε υφίσταται κίνδυνος μια ημέρα «να αναλάβουν» ή «να εξεγερθούν οι μηχανές» α-λα Terminator. Όμως, ναι, κάποιος θα μπορούσε δυνητικά να αναπτύξει ένα κακόβουλο λογισμικό με απρόβλεπτες συνέπειες για την ασφάλεια της ανθρωπότητας.
Σχετικά με την αποξένωση, πράγματι η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί επίσης να έχει ανεπιθύμητες συνέπειες που μπορεί να αποξενώσουν τους ανθρώπους από το περιβάλλον τους και την κοινωνία. Για παράδειγμα, οι αλγόριθμοι κοινωνικών μέσων που δίνουν προτεραιότητα σε συγκεκριμένο περιεχόμενο έναντι άλλων μπορούν να οδηγήσουν σε filter bubbles και echo chambers, όπου οι άνθρωποι εκτίθενται μόνο σε πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τις υπάρχουσες πεποιθήσεις και προκαταλήψεις τους. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε εντατικοποίηση της πόλωσης και του διχασμού μέσα στην κοινωνία. Η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί επίσης να επιδεινώσει τις υπάρχουσες ανισότητες, καθώς δεν έχουμε όλοι την ίδια πρόσβαση στην Τεχνητή Νοημοσύνη.
Όμως όλες αυτές οι ανησυχίες συνοδεύουν κάθε προηγούμενο «κύμα» τεχνολογικής ανάπτυξης χωρίς να επιβεβαιωθούν οι φόβοι περί καταστροφής του ανθρώπινου είδους. Πριν από τα filter bubbles και echo chambers οι άνθρωποι δεν ήταν περισσότερο ανοιχτοί – διάβαζαν (και διαβάζουν) εφημερίδες και περιοδικά που δεν αμφισβητούν τις βεβαιότητές τους και συχνάζουν σε καφέ που νοιώθουν κοινωνικά άνετα.
Επίσης, θεωρητικά μοντέλα, όπως ο μαρξισμός, που βασίσθηκαν στην εικασία ότι η σύγχρονη - βιομηχανική ανάπτυξη θα επιφέρει την αποξένωση, την αλλοτρίωση, και τον φετιχισμό του εμπορεύματος, δεν αποδείχθηκαν προφητικά. Η οποιαδήποτε εργασιακή αποξένωση και αλλοτρίωση που προκαλείται από τη βιομηχανική γραφειοκρατία συνήθως εξισορροπείται από την ανάπτυξη της εξω-εργασιακής κοινωνικοποίησης και την πρόσβαση σε νέα αγαθά που εμπλουτίζουν την προσωπική ζωή. Σε γενικές γραμμές, ο άνθρωπος χρησιμοποιεί την τεχνολογία για να εμπλουτίζει τις διαπροσωπικές σχέσεις, και όχι ως αυτοσκοπό.
Συχνά λέγεται ότι ο άνθρωπος του 21ου αιώνα βιώνει ένα τεράστιο οξύμωρο: ενώ έχει στη διάθεσή του σύγχρονα τεχνολογικά μέσα ώστε να επικοινωνεί, εκμηδενίζοντας ακόμη και τον παράγοντα «απόσταση», την ίδια στιγμή βιώνει μια πρωτόγνωρη μοναξιά. Η έλευση της Τεχνητής Νοημοσύνης θα λειτουργήσει αποτρεπτικά ως προς αυτό ή θα οξύνει περισσότερο το πρόβλημα; Ποια η άποψή σας;
Και πάλι, η τεχνολογία δεν «κάνει» πράγματα, αλλά επιτρέπει να πράγματα να συμβούν μειώνοντας το κόστος υλοποίησής τους. Έτσι, μειώνει το κόστος της κοινωνικοποίησης, αλλά και το κόστος της απομόνωσης. Για παράδειγμα, οι τεχνολογίες επικοινωνίας που υποστηρίζονται από την Τεχνητή Νοημοσύνη, όπως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα chatbot και οι εικονικοί βοηθοί, έχουν τη δυνατότητα να συνδέουν τους ανθρώπους σε απόσταση και να βελτιώνουν τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Αυτές οι τεχνολογίες μπορούν να διευκολύνουν την επικοινωνία και να καλλιεργήσουν μια αίσθηση κοινότητας μεταξύ ανθρώπων που διαφορετικά δεν θα είχαν την ευκαιρία να αλληλεπιδράσουν.
Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν βάσιμες ανησυχίες ότι οι τεχνολογίες επικοινωνίας με Τεχνητή Νοημοσύνη ενδέχεται να επιδεινώσουν τη μοναξιά αντικαθιστώντας τις πρόσωπο με πρόσωπο αλληλεπιδράσεις και μειώνοντας την ποιότητα των διαπροσωπικών συνδέσεων. Ορισμένες μελέτες υποδεικνύουν ότι η υπερβολική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, για παράδειγμα, μπορεί να οδηγήσει σε κοινωνική απομόνωση και μια αίσθηση αποσύνδεσης από τους άλλους. Όμως σε κάθε περίπτωση εμείς αποφασίζουμε αν θέλουμε να αλληλεπιδράσουμε ή να απομονωθούμε.
Βέβαια, η Τεχνητή Νοημοσύνη δημιουργεί σήμερα μία πρωτοφανή δυνατότητα: τη δημιουργία εικονικών συντρόφων. Αυτός είναι ένας τομέας κοινωνικής αλληλεπίδρασης που πρέπει να προσεχθεί, καθώς αλλάζει ριζικά ό,τι ξέραμε για την ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας. Όμως είναι πολύ νωρίς για να βγάλουμε συμπεράσματα.
Συνοπτικά, ο αντίκτυπος της Τεχνητής Νοημοσύνης στις κοινωνικές συνδέσεις και τη μοναξιά δεν είναι, προς το παρόν, μονόπλευρος και θα πρέπει να παρακολουθήσουμε τις τάσεις που διαμορφώνονται γύρω της. Ενώ η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει τη δυνατότητα να ενισχύσει τις κοινωνικές συνδέσεις και να μειώσει τη μοναξιά, θα μπορούσε επίσης να επιδεινώσει το πρόβλημα εάν δεν αναπτυχθεί και χρησιμοποιηθεί με προσεκτικό και υπεύθυνο τρόπο.
Έχει εκφραστεί η άποψη ότι στο απώτερο μέλλον η Τεχνητή Νοημοσύνη θα μπορούσε να υποκαταστήσει τον ανθρώπινο παράγοντα, ιδίως σε συγκεκριμένους τομείς εργασίας. Πόσο ρεαλιστικό είναι το σενάριο ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη θα αποστερήσει την εργασία από τον άνθρωπο;
Κάποιες εργασίες θα χαθούν, ενώ κάποιες άλλες θα δημιουργηθούν. Η ιστορία μας διδάσκει ότι η τεχνολογία εν τέλει δημιουργεί περισσότερες θέσεις εργασίας απ’ ό,τι εξαλείφει. Όμως σε τοπικό επίπεδο το καθαρό αποτέλεσμα μεταξύ χαμένων και καινούργιων θέσεων εργασίας δεν θα έχει πάντοτε θετικό πρόσημο. Ο βαθμός στον οποίο η Τεχνητή Νοημοσύνη θα αυξήσει τις θέσεις εργασίας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, συμπεριλαμβανομένου του συγκεκριμένου κλάδου, του είδους της εργασίας και του επιπέδου της τεχνολογικής προόδου στην εν λόγω περιοχή. Όμως είναι βέβαιο ότι οι χειρωνακτικές εργασίες που εκτελούνται από ανθρώπους θα λιγοστέψουν. Οι εργασίες που απαιτούν περίπλοκη λήψη αποφάσεων ή δημιουργικότητα είναι λιγότερο πιθανό να αυτοματοποιηθούν.
Σε γενικές γραμμές, ο αντίκτυπος της Τεχνητής Νοημοσύνης στο εργατικό δυναμικό θα να είναι σταδιακός και θα εξαρτηθεί από τον τρόπο με τον οποίο οι εταιρείες και τα κράτη θα επιλέξουν να εφαρμόσουν την τεχνολογία. Εξαρτάται από εμάς, πόσο έτοιμοι είμαστε κάθε στιγμή. Για αυτόν τον λόγο είναι πολύ σημαντική η δουλειά που γίνεται σήμερα στο Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης.
Αρκετοί από τους επικριτές της Τεχνητής Νοημοσύνης εκτιμούν πως η ανθρώπινη διανόηση και σκέψη κινδυνεύουν να εξοβελιστούν από τις μηχανές. Είναι βάσιμη αυτή η ανησυχία ή μήπως τελικά καλλιεργείται ένα κύμα «νεο-λουδιτισμού» και τεχνοφοβίας, με φόντο την έλευση των Νέων Τεχνολογιών;
Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι ένα εργαλείο που δημιουργήθηκε και σχεδιάσθηκε για να αυξάνει την ανθρώπινη νοημοσύνη και όχι να την αντικαθιστά.
Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι τόσο καλή όσο τα δεδομένα στα οποία εκπαιδεύεται και δεν είναι ικανή για ανεξάρτητη σκέψη ή δημιουργικότητα. Η τελευταία απαιτεί μία σειρά περιβαλλοντικών, συναισθηματικών, πνευματικών και ψυχικών παραγόντων που μία μηχανή δεν διαθέτει – προς το παρόν!
