Του Steven Horwitz
Στο τέλος του άρθρου της προηγούμενης εβδομάδας, ανέφερα την παρατήρηση του Φρίντριχ Χάγιεκ ότι η ελληνική ρίζα της λέξης “συναλλαγή” σημαίνει την από κοινού αναζήτηση. Εκείνο το άρθρο είχε ως θέμα τους παραλληλισμούς και τις διαφορές ανάμεσα στον ανταγωνισμό στον αθλητισμό και στην οικονομία και εστίαζε στο κομμάτι της “αναζήτησης” αυτής της παρατήρησης. Αυτή την εβδομάδα θέλω να εξετάσω το κομμάτι του “από κοινού”.
Ο ανταγωνισμός και η συνεργασία συχνά αντιπαραβάλλονται, όμως στην αγορά είναι οι δύο πλευρές της ίδιας δραστηριότητας. Μία από τις παλαιότερες παρατηρήσεις των οικονομολόγων αφορά τον τρόπο με τον οποίο ο καταμερισμός της εργασίας και η συναλλαγή επιτρέπουν σε ένα αμέτρητο πλήθος ανθρώπων να συνεισφέρουν στην παραγωγή του οποιουδήποτε προϊόντος. Ο Άνταμ Σμιθ χρησιμοποίησε το παράδειγμα ενός μάλλινου παλτού και όλων των ανθρώπων που συμμετείχαν στην παραγωγή του, από τον ιδιοκτήτη των προβάτων που παρήγαγαν το μαλλί, μέχρι εκείνους που συνέβαλαν στη βαφή του, εκείνους που κατασκεύασαν τα κουμπιά, εκείνους που το έραψαν κι εκείνους που το πούλησαν.
Στη δική μας εποχή, το διάσημο δοκίμιο του Leonard Read “I, Pencil” (Εγώ το μολύβι) παρουσιάζει την ίδια αυτή ιδέα. Αν αναλογιστούμε τον απίστευτα πιο εκτεταμένο καταμερισμό της εργασίας στον 21ο αιώνα σε σύγκριση με τον αντίστοιχο κατά τον 18ο - ιδίως τις περίπλοκες διαδικασίες επικοινωνίας και μεταφορών - η καταγραφή του αριθμού των ανθρώπων που συμβάλλουν στην παραγωγή ακόμη και του απλούστερου προϊόντος είναι πέρα από την ικανότητά μας.
Το πιο συναρπαστικό σ' αυτές τις ιστορίες είναι ότι καταδεικνύουν τους τρόπους με τους οποίους οι αγορές επεκτείνουν τη συνεργασία μεταξύ των ανθρώπων. Συνήθως δεν το σκεφτόμαστε έτσι, όμως είναι ακριβές να πούμε ότι τα σύγχρονα αγαθά και οι υπηρεσίες είναι το προϊόν μιας τεράστιας συνεργασίας μεταξύ των ανθρώπων. Το πουκάμισο που φοράω σήμερα απαίτησε τη συνεργασία εκατομμυρίων ανθρώπων για να μεταμορφώσουν τις πιο βασικές πρώτες ύλες στο τελικό προϊόν που παραδόθηκε στο σπίτι μου ταχυδρομικά. Ο εξαιρετικά εκλεπτυσμένος και ακριβής καταμερισμός της εργασίας που χαρακτηρίζει τις σύγχρονες αγορές συνεπάγεται ότι είναι πολύ περιορισμένα τα πράγματα που μπορούμε να κάνουμε για τους εαυτούς μας εμείς οι ίδιοι και συνεπώς πρέπει να βασιζόμαστε ακόμη περισσότερο στη συνεργασία των άλλων για να αποκτήσουμε ακόμη και τα πιο αναγκαία αγαθά. Η συνεργασία είναι απλώς η άλλη πλευρά του καταμερισμού της εργασίας.
Οι επικριτές των αγορών μπορεί να ισχυριστούν ότι δεν εννοούμε συνήθως αυτό όταν μιλάμε για συνεργασία, καθώς εδώ η συνεργασία δεν είναι σκόπιμη, όπως συμβαίνει μεταξύ ανθρώπων που συνεργάζονται προσωπικά, για παράδειγμα όταν οι Άμις εργάζονται για να φτιάξουν έναν αχυρώνα για κάποιο μέλος της κοινότητάς τους. Αυτή είναι η πιο συνήθης μορφή συνεργασίας που μπορούμε να σκεφτούμε, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι είναι η μόνη μορφή που έχει σημασία. Η συνεργασία δεν χάνει την αξία της όταν δεν είναι εσκεμμένη. Οι αγορές παράγουν απρόθετη συνεργασία αξιοποιώντας τη δύναμη του ανταγωνισμού όπως αυτός εκδηλώνεται στο πλαίσιο της ιδιωτικής ιδιοκτησίας, του υγιούς νομίσματος και της νομοκρατίας. Αυτό ακριβώς είναι το αόρατο χέρι ή η αυθόρμητη τάξη: οι άνθρωποι που επιδιώκουν το ιδιοτελές τους συμφέρον εξυπηρετούν τις επιθυμίες άλλων ανθρώπων.
Η ανώνυμη συνεργασία
Η άλλη διαφορά είναι πως η συνεργασία στις αγορές είναι ανώνυμη. Σε αντίθεση με το παράδειγμα των Άμις, όπου οι συμμετέχοντες πιθανότατα γνωρίζονται μεταξύ τους προσωπικά, η συνεργασία που παρήγαγε το πουκάμισό μου εμπλέκει εκατομμύρια ανθρώπους που δεν είχαν ιδέα με ποιον συνεργάζονταν, ούτε καν ότι συνεργάζονταν. Οι επικριτές μπορεί να πουν ότι αυτή η μορφή συνεργασίας δεν είναι ισχυρή, αλλά μπορεί κανείς να απαντήσει εξίσου ότι χωρίς τις αγορές μεγάλο μέρος της συνεργασίας δεν θα συνέβαινε καν. Αν θέλουμε οι άνθρωποι να συνεργάζονται περισσότερο, δεν θα πρέπει να είμαστε πολύ επιλεκτικοί ως προς τη μορφή που παίρνει αυτή η συνεργασία, και συνεπώς θα πρέπει να πανηγυρίζουμε για την επέκταση των αγορών και της συναλλαγής. Υπήρχε λόγος που ο Λούντβιχ φον Μίζες σκέφτηκε να βάλει ως τίτλο στο βιβλίο του που σήμερα είναι γνωστό ως Human Action (Ανθρώπινη δράση), το Social Cooperation (Κοινωνική συνεργασία).
Μολονότι αυτή η συνεργασία είναι ανώνυμη και ακούσια, δημιουργεί την ίδια μορφή αλληλεξάρτησης με την εκούσια συνεργασία. Όσο περισσότεροι είναι οι άνθρωποι στους οποίους βασιζόμαστε για να παραγάγουν αυτά που επιθυμούμε να καταναλώσουμε, τόσο περισσότερο εξαρτόμαστε ο ένας από τον άλλο. Και όσο μεγαλώνει αυτή η αλληλεξάρτηση, τόσο πιθανότερο είναι να συμπεριφερόμαστε πολιτισμένα και ειρηνικά προς τους άλλους. Εδώ και καιρό ξέρουμε ότι εκεί όπου τα αγαθά δεν μπορούν να περάσουν τα σύνορα, θα τα περάσουν οι στρατιές, κι εκεί όπου τα αγαθά μπορούν να περάσουν τα σύνορα, οι στρατιές δεν θα μπορέσουν να το κάνουν. Το ίδιο ισχύει και εντός των χωρών. Οι άνθρωποι που συναλλάσσονται μεταξύ τους έχουν πολύ λιγότερα κίνητρα να χρησιμοποιήσουν βία εναντίον των εταίρων τους στη συναλλαγή, καθώς εξαρτώνται από αυτούς. Ο Μίζες ονόμαζε αυτή η επέκταση της συνεργασίας και της ειρήνης μέσω της συναλλαγής “Νόμο του συνεταιρίζεσθαι”.
Πίσω απ' όλα αυτά είναι ο ανταγωνισμός. Η συνεργατική διαδικασία που παράγει το πουκάμισό μου είναι ταυτόχρονα και μια διαδικασία ανταγωνισμού. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των παραγωγών, που εκδηλώνεται εντός της θεσμικής δομής των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων και του υγιούς νομίσματος είναι αυτός που τους επιτρέπει να αποφασίσουν τι συμβάσεις να συνάψουν και τι τιμές να χρεώσουν προκειμένου να εξυπηρετήσουν με τον καλύτερο τρόπο τους πελάτες τους και να αποκομίσουν κέρδος. Αυτό το δίκτυο των θεσμών και των συναλλαγών διευκολύνει την συνεργασία μέσω του ανταγωνισμού, και έχει ως αποτέλεσμα τον διαρκή πλουτισμό της ανθρωπότητας.
Δεν χρειάζεται να πιέζουμε για περισσότερες μορφές εσκεμμένης συνεργασίας όταν ήδη γνωρίζουμε ότι οι αγορές, και ιδιαίτερα οι απελευθερωμένες αγορές είναι το θεμέλιο της πιο εκτεταμένης - και τις πιο επωφελούς - συνεργασίας στην ανθρώπινη ιστορία.
--
Ο Steven Horwitz είναι καθηγητής Οικονομικών στην έδρα Charles A. Dana στο St. Lawrence University και συγγραφέας του βιβλίου Hayek''s Modern Family: Classical Liberalism and the Evolution of Social Institutions. Είναι μέλος του δικτύου στελεχών του FEE.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 10 Ιουνίου 2010 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
