Του Jon Miltimore
Η κοινωνική δικαιοσύνη είναι ένας από εκείνους τους εύπλαστους όρους των οποίων ο ορισμός δεν είναι εύκολος. Ένα πράγμα γνωρίζουμε με βεβαιότητα: η κοινωνική δικαιοσύνη δεν ταυτίζεται με τη δικαιοσύνη, την πανάρχαια ιδέα που βρέθηκε στο κέντρο της σκέψης στοχαστών όπως ο Αριστοτέλης, ο Πλάτων, ο Αυγουστίνος, ο Ακινάτης και ο Χιουμ. (Εξάλλου, αν η κοινωνική δικαιοσύνη σήμαινε το ίδιο πράγμα με τη δικαιοσύνη, η λέξη “κοινωνική” θα ήταν περιττή).
Πριν από πολλά χρόνια, ο νομπελίστας οικονομολόγος Φρίντριχ Χάγιεκ, μιλώντας στον William F. Buckley, Jr. για την ιδέα της κοινωνικής δικαιοσύνης, παρατήρησε την απουσία νοήματος του όρου.
“Όλοι μιλούν για την κοινωνική δικαιοσύνη, αν όμως τους ρωτήσεις τι ακριβώς εννοούν μ' αυτόν τον όρο, τι αποδέχονται ως δικαιοσύνη, δεν ξέρουν τι να απαντήσουν” είπε ο Χάγιεκ. “Τα τελευταία είκοσι χρόνια το προσπαθώ αυτό ρωτώντας 'Ποιες ακριβώς είναι οι αρχές σας;'”.
Αν κανείς ψάξει στο google τον όρο “κοινωνική δικαιοσύνη” θα βρει το εξής: “Κοινωνική Δικαιοσύνη (ουσιαστικό): Δικαιοσύνη με όρους κατανομής του πλούτου, των ευκαιριών και των προνομίων στο πλαίσιο μιας κοινωνίας”.
Από αυτό το ορισμό, βλέπει κανείς μια θεμελιώδη διαφορά ανάμεσα στη δικαιοσύνη και την κοινωνική δικαιοσύνη. Για τον Αριστοτέλη, τον Κικέρωνα, και τους ιδρυτές της Αμερικής, η δικαιοσύνη αφορά τα άτομα. Για τους υπερασπιστές της κοινωνικής δικαιοσύνης, η δικαιοσύνη είναι συλλογική.
Πώς θα εφαρμοστεί η κοινωνική δικαιοσύνη;
Υπόρρητη στο δόγμα της κοινωνικής δικαιοσύνης είναι η ιδέα ότι οι ανεπιθύμητες ανισορροπίες στον πλούτο και τα προνόμια θα πρέπει να διορθωθούν. Πώς όμως;
Ο Χάγιεκ ήξερε πολύ καλά την απάντηση. Κατά τη συνέντευξή του με τον Μπάκλεϊ, εξήγησε στον νεαρό τότε Jeff Greenfield (13:00) ότι η κοινωνική δικαιοσύνη προϋποθέτει την άνιση αντιμετώπιση των ανθρώπων.
“Η κλασική απαίτηση είναι το κράτος να αντιμετωπίζει όλους τους ανθρώπους εξίσου παρά το γεγονός ότι οι συνθήκες τους είναι πολύ άνισες. Από αυτό δεν εξάγεται το ότι, επειδή οι άνθρωποι δεν είναι ίσοι, θα πρέπει να τους αντιμετωπίζουμε άνισα για να τους κάνουμε ίσους [με υλικούς όρους]. Και αυτό είναι το περιεχόμενο της κοινωνικής δικαιοσύνης. Είναι η απαίτηση το κράτος να αντιμετωπίζει τους ανθρώπους διαφορετικά για να τους τοποθετήσει στην ίδια θέση… Το να καταστήσουμε το κάνουμε τους ανθρώπους ίσους στόχο του κράτους θα υποχρέωνε το κράτος να αντιμετωπίζει τους ανθρώπους πολύ άνισα”.
Κι εδώ έγκειται το πρόβλημα για τους υποστηρικτές της κοινωνικής δικαιοσύνης. Το Σύνταγμα των ΗΠΑ απαγορεύει στο κράτος να αρνηθεί στους πολίτες “ίση προστασία των νόμων”, και έτσι η ψήφιση νομοθεσίας που αντιμετωπίζει τους ανθρώπους διαφορετικά είναι κάπως περίπλοκη υπόθεση.
Με τι μοιάζει η διόρθωση των “ανισορροπιών”
Γι' αυτό το λόγο, τα τελευταία χρόνια βλέπουμε μια πιο ήπια εκδοχή της κοινωνικής δικαιοσύνης που θέλει τις ιδιωτικές εταιρείες και τα πανεπιστήμια των ελίτ - και όχι το βαρύ χέρι της κυβέρνησης - να διορθώνουν “ανισορροπίες” πλούτου και προνομίων. Μια πρόσφατη χαρακτηριστική περίπτωση συνέβη στο Χάρβαρντ, το οποίο κατηγορείται ότι εφαρμόζει αρνητικές διακρίσεις εναντίον υποψηφίων φοιτητών ασιατικής καταγωγής.
Κατά τη δίκη, ένας κοσμήτορας του πανεπιστημίου παραδέχθηκε ότι το Χάρβαρντ χρησιμοποιεί διαφορετικά κριτήρια εισδοχής ανάλογα με τη φυλή και το φύλο των υποψηφίων φοιτητών του. Οι Ασιάτες θα πρέπει να έχουν επίδοση στις εξετάσεις SAT τουλάχιστον 1350 - 250 μονάδες ψηλότερα από το όριο για τους ιθαγενείς Αμερικανούς, τους μαύρους και τους λατίνους μαθητές λυκείου - προκειμένου να λάβουν επιστολή εισδοχής.
“Το Χάρβαρντ εφήρμοσε και εφαρμόζει ακόμη εσκεμμένες διακρίσεις εναντίον των Αμερικανών ασιατικής καταγωγής” δήλωσε ένας από τους δικηγόρους των εναγόντων, ο Adam Mortara.
Τα στελέχη του πανεπιστημίου υποστηρίζουν ότι προσπαθούν απλώς να “σπάσουν τον κύκλο” της αδικίας. Αυτό όμως απλά επιβεβαιώνει τον Χάγιεκ ότι η κοινωνική δικαιοσύνη προϋποθέτει το να αντιμετωπίζουμε άνισα τους ανθρώπους. Το να αντιμετωπίζονται οι υποψήφιοι φοιτητές ασιατικής καταγωγής διαφορετικά, με τρόπους που τους επηρεάζουν αρνητικά είναι μια άνιση αντιμετώπιση - ανεξάρτητα από τους όποιους υψιπετείς ηθικούς στόχους επικαλείται το Χάρβαρντ.
Αυτό είναι το θεμελιώδες ερώτημα του καιρού μας και η κύρια πηγή της πολιτικής διαμάχης: θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε τους ανθρώπους ίσα ή διαφορετικά ανάλογα με τη φυλή, το φύλο, ή την τάξη τους για να διορθώνουμε συλλογικές ανισορροπίες στον “πλούτο, τις ευκαιρίες και τα προνόμια εντός της κοινωνίας μας”;
Μπορεί κανείς να επιλέξει να είναι στη μία ή την άλλη πλευρά, αλλά σίγουρα υπάρχει επιλογή. Κι αυτό γιατί, πέρα από τα ζητήματα σημειολογίας, η λογική του Χάγιεκ είναι σωστή: η κοινωνική δικαιοσύνη προϋποθέτει να αντιμετωπίζουμε τους ανθρώπους άνισα.
Η Αμερική, όπως καταδεικνύει η ιστορία, δεν υπερασπίστηκε επαρκώς το ιδανικό της ίσης αντιμετώπισης των ανθρώπων. Τα αποτελέσματα ήταν καταστροφικά. Δεν πρέπει να επαναλάβουμε αυτό το λάθος.
--
O Jonathan Miltimore είναι διευθυντής σύνταξης στο FEE.org.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 13 Νοεμβρίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
Φωτογραφία: gettyimages.com
