Του Raymond J. March
Ένα πρόσφατο επεισόδιο του podcast του CNN Boss Files είχε ως θέμα την Heather Bresch, διευθύνουσα σύμβουλο της Mylan και την πρώτη γυναίκα επικεφαλής μιας φαρμακευτικής εταιρείας στον κατάλογο Fortune 500. Η εκπομπή εστίαζε κυρίως στην πορεία της προς την επιτυχία. Περίπου στο τεσσαρακοστό όμως λεπτό, η Μπρες ρωτήθηκε για την τιμολογιακή της στρατηγική σε ό,τι αφορά το EpiPen, τη συσκευή άμεσης υποδόριας χορήγησης επινεφρίνης για την αντιμετώπιση επειγουσών αλλεργικών αντιδράσεων.
Η Mylan απόκτησε το δικαίωμα να πουλά το EpiPen το 2007 και υπό την ηγεσία της Μπρες, οι τιμές του αυξήθηκαν σχεδόν κατά 400% στα τέλη του 2015. Στα μέσα του 2016 η Mylan κυκλοφόρησε ένα γενόσημο EpiPen, που πωλούταν για περίπου 300 δολάρια η συσκευασία των δύο συσκευών (50% λιγότερο ακριβά από την επώνυμη εκδοχή). Όταν η Μπρες ρωτήθηκε σχετικά με την τιμολογιακή και προωθητική στρατηγική της Mylan, εξήγησε ότι οι ασθενείς “χρειάζονταν και ήθελαν μια λύση” και πως η γενόσημη συσκευή της τους την προσέφερε.
Το επίμονο στίγμα εναντίον της πραγματικότητας της ελεύθερης αγοράς
Η απάντησή της δεν άρεσε σε όλους. Μια πρόσφατη επιχειρηματική στήλη στους Los Angeles Times χαρακτήρισε τα σχόλιά της “ανοησίες σε πολλά επίπεδα” και υποστήριξε ότι οι πράξεις της καταδεικνύουν “αχαλίνωτη εταιρική πλεονεξία”. Άλλοι την συνέκριναν με το εκπεσόν στέλεχος της φαρμακευτικής βιομηχανίας Martin Shkreli της Turing Pharmaceuticals. Ο Σκρέλι, που εκτίει σήμερα ποινή για ασφαλιστική απάτη, δέχθηκε οξεία κριτική όταν αύξησε την τιμή του φαρμάκου Daraprim από τα 13,50 στα 750 δολάρια ανά χάπι το 2015.
Το EpiPen και το Daraprim είναι ακραία παραδείγματα μιας επίμονης τάξης να αυξάνονται δραματικά τιμές φαρμάκων. Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε από το Ινστιτούτο Δημόσιας Πολιτικής AARP το 2017 βρήκε ότι η μέση τιμή 101 ευρέως χρησιμοποιούμενων ειδικών φαρμάκων αυξήθηκε κατά 9,6% την περίοδο 2014-2015. Ο πληθωρισμός κατά την περίοδο αυτή ήταν μόλις 0,1%.
Οι ψηλότερες τιμές φαρμάκων μπορεί να εμποδίσουν τους ασθενείς από το να λάβουν θεραπεία. Αυτό όμως ισχύει για κάθε προϊόν ή υπηρεσία. Στην οικονομία της αγοράς, οι τιμές μειώνονται όταν ο ανταγωνισμός παρακινεί τους παραγωγούς να εξυπηρετούν καλύτερα τους καταναλωτές (ή τους ασθενείς). Όπως εξήγησε ο Φρίντριχ Χάγιεκ, ο ανταγωνισμός είναι αποτελεσματικότερος όταν οι παραγωγοί αφήνονται ανεμπόδιστοι να ανακαλύψουν τον καλύτερο τρόπο να προσελκύσουν πελάτες. Συχνά αυτό γίνεται με το να βρουν τρόπους να μειώσουν κόστη και συνεπώς και τιμές.
Ο ανταγωνισμός όμως εντός της φαρμακευτικής αγοράς περιορίζεται έντονα από τη διαδικασία έγκρισης που απαιτεί η FDA. Ακόμη, ο ανταγωνισμός σε μεγάλο βαθμό διαστρεβλώνεται από τις διαρρυθμίσεις των ασφαλίσεων υγείας, οι οποίες συχνά παίζουν σημαντικό ρόλο ως προς το (μεταξύ άλλων) ποια θεραπεία θα λάβει ο ασθενής. Και οι δύο αυτοί παράγοντες οδηγούν τις τιμές των φαρμάκων να αυξηθούν και τους ασθενείς να λαμβάνουν λιγότερο αποτελεσματική φροντίδα.
Ο ανταγωνισμός εξυπηρετεί τους καταναλωτές
Στις σπάνιες όμως περιπτώσεις όπου υπάρχει ανταγωνισμός στις αγορές υπηρεσιών υγείας, οι τιμές μειώνονται και οι ασθενείς εξυπηρετούνται καλύτερα. Λίγο μετά την αύξηση των τιμών του EpiPen, ένα ανταγωνιστικό φάρμακο / συσκευή με την ονομάσια Adrenaclick, που εξυπηρετεί τον ίδιο σκοπό με το EpiPen αύξησε το μερίδιο αγοράς του από 1% σε 7%. Αυτό οδήγησε την Mylan να μειώσει τις τιμές της. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, το EpiPen έχει ανταγωνισμό από ευρωπαϊκές εταιρείες που παράγουν σκευάσματα για επείγουσες αλλεργικές αντιδράσεις. Μολονότι το EpiPen ακόμη καλύπτει το 70% της αγοράς, πρόσφατα κοστίζει μόλις 69 δολάρια.
Αντίθετα με το EpiPen, ο παραγωγός του Daraprim ακόμη δεν έχει μειώσει την τιμή του. Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη. Το Daraprim δεν έχει κάποια ανταγωνιστική εναλλακτική θεραπεία ούτε γενόσημη εκδοχή. Είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι ο Σκρέλι παραιτήθηκε από τη θέση του πριν από σχεδόν δυόμιση χρόνια. Αυτό σημαίνει ότι η τιμή του Daraprim πρέπει να οφείλεται στην έλλειψη ανταγωνισμού και όχι σε κάποιο “μοχθηρο και άπληστο” στέλεχος της φαρμακευτικής που βρίσκεται στο τιμόνι.
Αυτό δεν σημαίνει ότι οι αγορές γενόσημων φαρμάκων είναι τέλειες. Όμως τα παραδείγματα αυτά καταδεικνύουν τη δύναμη του ανταγωνισμού να ωφελεί τους καταναλωτές, ακόμη και στις έντονα ρυθμισμένες αγορές. Για να μειωθούν οι τιμές των φαρμάκων και να αυξηθεί η ποιότητά τους, η μόνη συνεπής συνταγή είναι να αυξηθεί ο ανταγωνισμός.
--
Ο Raymond J. March είναι ερευνητής στο Independent Institute και αναπληρωτής καθηγητής οικονομικών στο πολιτειακό πανεπιστήμιο του San Jose.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 26 Ιουνίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
