Με την εκτόξευση περίπου 180 βαλλιστικών πυραύλων από το Ιράν προς το Ισραήλ κατά τη διάρκεια της νύχτας [σσ. της 1ης Οκτωβρίου], η Μέση Ανατολή βρίσκεται και πάλι στα πρόθυρα ενός δαπανηρού και καταστροφικού περιφερειακού πολέμου. Το Ισραήλ και ο σύμμαχός του, οι Ηνωμένες Πολιτείες, κατέρριψαν την πλειονότητα αυτών των πυραύλων.
Ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου υποσχέθηκε αμέσως να απαντήσει στην επίθεση, την οποία χαρακτήρισε «μεγάλο λάθος», το οποίο το Ιράν θα «πληρώσει».
Το χτύπημα σηματοδότησε μια δραματική καμπή στους υπολογισμούς του Ιράν μετά από εβδομάδες κλιμάκωσης των ισραηλινών επιθέσεων εναντίον ηγετικών στελεχών των πληρεξούσιων [σσ. του Ιράν] οργανώσεων, της Χαμάς και της Χεζμπολάχ, και των δυνάμεών τους τόσο στη Γάζα όσο και στον Λίβανο.
Το Ιράν παραδοσιακά αναθέτει τις μάχες του στη Χεζμπολάχ και τη Χαμάς. Ανησυχεί πολύ για το αν θα παρασυρθεί σε άμεση αντιπαράθεση με το Ισραήλ λόγω των συνεπειών για το κυβερνών καθεστώς - δηλαδή την πιθανή εσωτερική διαφωνία και το χάος που θα μπορούσε να προκαλέσει οποιοσδήποτε πόλεμος με το Ισραήλ.
Όταν ο πολιτικός ηγέτης της Χαμάς Ισμαήλ Χανίγια σκοτώθηκε στην Τεχεράνη στα τέλη Ιουλίου, οι ηγέτες του Ιράν δήλωσαν ότι θα απαντήσουν ανάλογα. Ουσιαστικά άφησαν τη Χεζμπολάχ να το κάνει.
Και καθώς το Ισραήλ ενέτεινε τη στρατιωτική του εκστρατεία κατά της Χεζμπολάχ στο Λίβανο τις τελευταίες εβδομάδες, μια άλλη ομάδα πληρεξούσιων του Ιράν, οι αντάρτες Χούθι στην Υεμένη, ισχυρίστηκαν ότι απάντησαν εκτοξεύοντας πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη σε ισραηλινές πόλεις και αμερικανικά αντιτορπιλικά στην Ερυθρά Θάλασσα. Το Ισραήλ απάντησε με αεροπορικές επιδρομές στην Υεμένη.
Σε αυτό το πλαίσιο, από την ιρανική πλευρά, φαινόταν ότι το Ιράν απλά παρακολουθούσε αμέτοχο και δεν εκτελούσε τον ηγετικό του ρόλο στις προκλήσεις κατά του Ισραήλ. Έτσι, σε μεγάλο βαθμό, το Ιράν έπρεπε να ασκήσει το ρόλο του ως ηγέτης του λεγόμενου «άξονα αντίστασης» και να μπει στη μάχη.
Η μάχη κατά του Ισραήλ αποτελεί σε μεγάλο βαθμό πυλώνα της κρατικής ταυτότητας στο Ιράν. Το ιρανικό πολιτικό κατεστημένο έχει στηριχθεί στην αρχή της αμφισβήτησης των Ηνωμένων Πολιτειών και της απελευθέρωσης των παλαιστινιακών εδαφών που κατέχονται από το Ισραήλ. Αυτά είναι βαθιά ριζωμένα στην ιρανική κρατική ταυτότητα. Έτσι, αν το Ιράν δεν ενεργήσει βάσει αυτής της αρχής, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να υπονομεύσει την ίδια του την ταυτότητα.
AP Photo/Vahid Salemi, File
Λεπτή ισορροπία
Ωστόσο, υπάρχουν σαφώς σοβαροί κίνδυνοι μια τέτοιου είδους άμεση επίθεση από το Ιράν.
Στο εσωτερικό, το ιρανικό πολιτικό καθεστώς πάσχει από σοβαρή κρίση νομιμοποίησης. Υπήρξαν πολυάριθμες λαϊκές εξεγέρσεις στο Ιράν τα τελευταία χρόνια. Σε αυτές περιλαμβάνεται το μαζικό κίνημα «Γυναίκες, Ζωή, Ελευθερία» που ξέσπασε μετά τον θάνατο της Μάχσα Αμίνι κατά τη διάρκεια αστυνομικής κράτησης, επειδή φέρεται να μην φορούσε σωστά το χιτζάμπ της.
Υπάρχει επίσης μια σημαντική διιστάμενη άποψη στο Ιράν που αμφισβητεί την αντι-αμερικανική και αντι-ισραηλινή κρατική ταυτότητα του καθεστώτος και τη δέσμευσή του για διαρκή σύγκρουση με τις δύο χώρες.
Έτσι, οι αρχές στο Ιράν ανησυχούν ότι η άμεση αντιπαράθεση με το Ισραήλ και τις ΗΠΑ θα απελευθέρωνε αυτές τις εσωτερικές αντίθετες φωνές και θα απειλούσε σοβαρά την επιβίωση του καθεστώτος. Αυτή η υπαρξιακή απειλή είναι που έχει εμποδίσει το Ιράν να ενεργήσει σύμφωνα με τις αρχές του.
Διαδηλώσεις για το θάνατο της 22χρονης Μάχσα Αμίνι (AP Photo/ File)
Επιπλέον, το Ιράν έχει έναν νέο πρόεδρο, τον Μασούντ Πεζεσκιάν, ο οποίος ανήκει στο στρατόπεδο των μεταρρυθμιστών και έχει στην ατζέντα του τη βελτίωση των σχέσεων του Ιράν με τη Δύση. Έχει μιλήσει για την αναβίωση της πυρηνικής συμφωνίας του Ιράν με τη διεθνή κοινότητα, στέλνοντας μηνύματα ότι το Ιράν είναι έτοιμο να συνομιλήσει με τους Αμερικανούς.
Ωστόσο, το πρόβλημα είναι ότι από τότε που διαπραγματεύτηκε αυτή η συμφωνία με την κυβέρνηση Ομπάμα το 2015, έχει έκτοτε επέλθει μια σημαντική αλλαγή περιφερειακής δυναμικής. Το Ιράν είναι ένα κράτος παρίας τα τελευταία χρόνια - και ακόμη περισσότερο από τότε που ξεκίνησε η σύγκρουση μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς, πριν από ένα χρόνο.
Έκτοτε, καμία δυτική χώρα δεν θα θεωρούσε σκόπιμο ή πολιτικά σκόπιμο να εμπλακεί σε πυρηνικές συνομιλίες με το Ιράν, με στόχο την ελάφρυνση των διεθνών κυρώσεων κατά του καθεστώτος. Όχι τουλάχιστον τη στιγμή που το Ιράν ζητά ανοιχτά την καταστροφή του Ισραήλ, υποστηρίζει τη Χεζμπολάχ και τη Χαμάς στις επιθέσεις τους κατά του Ισραήλ και τώρα εμπλέκεται σε αντιπαραθέσεις με το ίδιο το Ισραήλ.
Έτσι, η χρονική στιγμή είναι πολύ κακή για την ατζέντα του Πεζεσκιάν να αποκαταστήσει τη ζημιά που έχει υποστεί το παγκόσμιο κύρος του Ιράν.
AP Photo/Vahid Salemi
Στην τελική, όμως, δεν είναι ο πρόεδρος που «κάνει κουμάντο» στο Ιράν - είναι ο Ανώτατος Ηγέτης Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ και το Ανώτατο Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας που εξετάζουν θέματα πολέμου και ειρήνης και αποφασίζουν για την πορεία δράσης. Ο ανώτατος ηγέτης είναι επίσης ο αρχηγός του κράτους και διορίζει τον επικεφαλής του Σώματος Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC).
Οι στρατηγοί του IRGC έχουν ταχθεί υπέρ μιας πιο σοβαρής και αποφασιστικής δράσης κατά του Ισραήλ από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος στη Γάζα. Και φαίνεται ότι ο ανώτατος ηγέτης άκουσε τελικά αυτές τις συμβουλές.
Έτσι, το καθεστώς διατηρεί μια λεπτή ισορροπία αυτών των παραγόντων: τη διατήρηση της κρατικής ταυτότητας του Ιράν και αυτού που αντιπροσωπεύει στην περιοχή, και την ανάγκη να διαχειριστεί τις διαφωνίες στο εσωτερικό του και να εξασφαλίσει την επιβίωσή του.
Υπό κανονικές συνθήκες, ήταν εύκολο για το Ιράν να διατηρήσει αυτή την ισορροπία. Θα μπορούσε να διαχειριστεί τους εσωτερικούς του αντιπάλους με ωμή βία ή κατευνασμό και να υποστηρίξει μια επιθετική εξωτερική πολιτική στην περιοχή.
Τώρα, η ζυγαριά έχει γείρει. Από την ιρανική οπτική γωνία, το Ισραήλ ήταν τόσο θρασύ στις ενέργειές του εναντίον των πληρεξούσιών του, που απλά δεν φαινόταν σωστό για το Ιράν να συνεχίσει να κάθεται «στον πάγκο», χωρίς να αναλαμβάνει δράση.
Ως εκ τούτου, είναι πιο σημαντικό για το Ιράν να τονίσει την αντι-αμερικανική, αντι-ισραηλινή κρατική του ταυτότητα και ίσως να αντιμετωπίσει ένα αποδεκτό επίπεδο ρίσκου που θα προέρχεται από την αύξηση των εσωτερικών διαφωνιών.
AP Photo/Vahid Salemi, File
Τι γίνεται από εδώ και πέρα
Με την επίθεσή του στο Ισραήλ, το Ιράν έχει προετοιμαστεί και για έναν άλλο κίνδυνο - τα άμεσα αντίποινα από το Ισραήλ και το ξέσπασμα ολοκληρωτικού πολέμου.
Η σύγκρουση στην περιοχή εξελίσσεται πραγματικά σύμφωνα με το εγχειρίδιο του Νετανιάχου. Έχει υποστηρίξει χτύπημα στο Ιράν και τη στόχευση του Ιράν από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Τώρα, το Ισραήλ έχει τη δικαιολογία να προβεί σε αντίποινα κατά του Ιράν και να παρασύρει και τις Ηνωμένες Πολιτείες στη σύγκρουση.
Δυστυχώς, το Ιράν είναι επίσης τώρα προετοιμασμένο να δει ολόκληρο τον Περσικό Κόλπο να εμπλέκεται στη σύγκρουση, επειδή τυχόν αντίποινα από το Ισραήλ και ίσως από τις Ηνωμένες Πολιτείες θα καταστήσουν τα assets των ΗΠΑ στον Περσικό Κόλπο, όπως τα πλοία του πολεμικού ναυτικού και τα εμπορικά πλοία, ευάλωτα σε επιθέσεις από το Ιράν ή τους συμμάχους του. Και αυτό θα μπορούσε να έχει σημαντικές συνέπειες για το εμπόριο και την ασφάλεια στην περιοχή.
Αυτός είναι ο δρόμος προς τον οποίο οδεύουν τα πράγματα. Το Ιράν θα γνώριζε ότι το χτύπημα του Ισραήλ θα προσκαλούσε ισραηλινά αντίποινα και ότι αυτά τα αντίποινα πιθανότατα θα συνέβαιναν με την υποστήριξη των ΗΠΑ. Φαίνεται ότι το Ιράν είναι προετοιμασμένο να επωμιστεί το κόστος [σσ. των πράξεών του].
*Ο Shahram Akbarzadeh είναι συντονιστής στο Middle East Studies Forum (MESF), και Αναπληρωτής Διευθυντής (International) στο Alfred Deakin Institute for Citizenship and Globalisation του Πανεπιστημίου Deakin. Το άρθρο αναδημοσιεύεται αυτούσιο στο Liberal μέσω άδειας Creative Commons από τον ιστότοπο TheConversation.com.
