Όπως οι περισσότερες ανακαλύψεις των παλαιότερων οικονομολόγων, έτσι κι αυτή ξεκίνησε με μια υποσημείωση σε ένα άλλο βιβλίο και συγκεκριμένα στο Man, Economy, and State του Rothbard, όπου ασκείται κριτική στη θεωρία των συλλογικών επιθυμιών του Antonio de Viti de Marco. Δεν είχα ξανακούσει το όνομα του συγγραφέα, κι έτσι άρχισα να ψάχνω για περισσότερες πληροφορίες μέχρι που έπεσα πάνω στο βιβλίο Antonio de Viti de Marco: A Story Worth Remembering και στο ντοκιμαντέρ που το συνοδεύει.
Το βιβλίο αποτελείται από συνεντεύξεις Ιταλών και Αμερικανών μελετητών που συζητούν τρεις πτυχές της ζωής του ντε Βίτι ντε Μάρκο: την προσωπικότητά του, τον πολιτικό του αγώνα, και το έργο του στα οικονομικά. Μπορεί κανείς να βρει εδώ πολλά γνωστά ονόματα όπως ο James Buchanan (Νόμπελ Οικονομικών), ο Richard Wagner και ο Steve Medema που μιλούν για την οικονομική του παρακαταθήκη. Υπάρχει επίσης μια γυναίκα που γνώριζε προσωπικά τον ντε Βίτι ντε Μάρκο και το δικό της κομμάτι της είναι τα πιο συναισθηματικό καθώς είναι μια αφήγηση για τον οικονομολόγο από πρώτο χέρι. Το ντοκιμαντέρ αποτελείται από μέρη των συνεντεύξεων που υπάρχουν στο σύνολό τους μόνο στο βιβλίο.
Πριν προχωρήσουμε στην κριτική παρουσίαση πρέπει να πούμε μερικά πράγματα για τον πρωταγωνιστή καθώς αμφιβάλλω ότι οι περισσότεροι τον γνωρίζουν. Ο Αντόνιο ντε Βίτι ντε Μάρκο γεννήθηκε στη Νότια Ιταλία σε μια πλούσια οικογένεια γαιοκτημόνων. Από την εφηβεία του είχε πολύ ξεκάθαρες πολιτικές απόψεις και ήθελε να συμμετέχει ενεργά στα θέματα της εποχής του. Οι πολιτικές του απόψεις συνοψίζονται άριστα από έναν συνεντευξιαζόμενο: «Ήταν ενεργό μέλος του ιταλικού κοινοβουλίου, φιλελεύθερος, ριζοσπάστης, δημοκράτης και ένθερμος υπέρμαχος του ελεύθερου εμπορίου», λέγεται στους θεατές του ντοκιμαντέρ.
Τα βιβλία του για τα δημόσια οικονομικά άσκησαν μεγάλη επιρροή στον νομπελίστα James M. Buchanan, ο οποίος ανέπτυξε το σύνολο των ιδεών που έγιναν γνωστές ως Θεωρία της Δημόσιας Επιλογής. Όταν ο Μπενίτο Μουσολίνι ανήλθε στην εξουσία και ο ντε Βίτι ντε Μάρκο έπρεπε να υπογράψει έναν όρκο προς τον ηγέτη, παραιτήθηκε από την ακαδημαϊκή του θέση επειδή ήταν αντίθετη με όλα όσα εκείνος εκπροσωπούσε. Αν και ξεχασμένος στις μέρες μας, η ιστορία του αξίζει να γίνει γνωστή σε όποιον ενδιαφέρεται για τον φιλελευθερισμό, τη δημόσια επιλογή ή την ιστορία της Ιταλίας.
Το βιβλίο καθαυτό μου άφησε ανάμεικτες εντυπώσεις όταν το διάβασα πριν δω το ντοκιμαντέρ. Μπερδεύτηκα με την πορεία των γεγονότων καθώς το βιβλίο διαρθρώνεται σε θεματικές ενότητες: Πρώτα η ζωή του, μετά η εμπλοκή του στην πολιτική, και τέλος τα οικονομικά του. Έχοντας γραφεί με αυτόν τον τρόπο, μπορούσα να καταλάβω μόνο μέρη του, και μου έλειπε μια συνολική αίσθηση του ντε Βίτι ντε Μάρκο. Έμεινα μπερδεμένος και λίγο απογοητευμένος λόγω πολλών πραγμάτων που δεν ήξερα - ειδικά κάποιων συνεντεύξεων στην αρχή που περιλάμβαναν αναφορές στην ιταλική ιστορία.
Παρόλα αυτά, βρήκα μεγάλο ενδιαφέρον προς το τέλος του βιβλίου όπου εξετάζεται η επιρροή του ντε Βίτι ντε Μάρκο στους Αγγλοσάξονες συγχρόνους του και εμφανίστηκαν ξανά γνωστά ονόματα. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η συνέντευξη του Buchanan, ο οποίος είχε ζήσει στην Ιταλία για ένα χρόνο και γνώρισε τον Einaudi, έναν από τους μαθητές του ντε Βίτι ντε Μάρκο, και εξήγησε πώς οι Ιταλοί οικονομολόγοι επηρέασαν τη μετέπειτα έρευνά του.
Μετά από αυτό, είδα το ντοκιμαντέρ. Το ντοκιμαντέρ είναι λιγότερο ογκώδες από το βιβλίο και παραλείπει πολλά από τα θέματα που εξετάζονται σ’ αυτό, ωστόσο είναι μια υπέροχη ταινία. Πολλά από τα πράγματα που με προβλημάτισαν διαβάζοντας το βιβλίο εξηγήθηκαν πιο εύκολα, αφού το ντοκιμαντέρ κινήθηκε χρονολογικά, εξετάζοντας κάθε πτυχή από τη νεαρή ηλικία του ντε Βίτι ντε Μάρκο μέχρι τον θάνατό του. Ήταν επίσης συγκινητικό παρουσιάζοντας έναν μελετητή που έχει σε μεγάλο βαθμό ξεχαστεί, παρά το γεγονός ότι συνέβαλε σημαντικά στην προώθηση του αντικειμένου του. Με όλα αυτά τόσο μακρινά και τελειωμένα, ένιωσα νοσταλγία.
Συνιστώ στους αναγνώστες να δουν πρώτα το ντοκιμαντέρ και μόνο μετά, αν ενδιαφέρονται, να περάσουν στο βιβλίο. Το πρώτο μένει μόνο στα σημαντικά γεγονότα της ζωής του Ιταλού οικονομολόγου που ενδιαφέρουν τον γενικό αναγνώστη, ενώ το δεύτερο εμβαθύνει σε λεπτομέρειες που φαίνονται συγκεχυμένες. Τα δύο κομμάτια αλληλοσυμπληρώνονται οπότε δεν υπάρχει φόβος ότι το ντοκιμαντέρ θα κάνει το βιβλίο βαρετό. Αντίθετα, διευκολύνει την ανάγνωση και σας επιτρέπει να κατανοήσετε το νέο υλικό με μεγαλύτερη ευκολία και απόλαυση.
Ανεξάρτητα από το μέσο, συνιστώ σε όποιον ενδιαφέρεται για τα οικονομικά ή την ιστορία να γνωρίσει την όμορφη ιστορία του Αντόνιο ντε Βίτι ντε Μάρκο, ενός ανθρώπου που αξίζει να θυμόμαστε. [https://vimeo.com/29599475]
* Ο Χρήστος Λούκας είναι οικονομικός δημοσιογράφος και το νεότερο μέλος της ελληνικής ομάδας της διεθνούς οικονομικής ολυμπιάδας το 2022. Άρθρα του έχουν δημοσιευθεί από το Foundation for Economic Education, το Mises Institute, και το Adam Smith Works.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 22 Μαΐου 2022 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
