Του Rainer Zitelmann
Σε πρώτη ανάγνωση, ο ισχυρισμός στον τίτλο αυτού του άρθρο μπορεί να φανεί άδικος. Εξάλλου, οι αντικαπιταλιστές ακτιβιστές δεν θεωρούνται μήπως οι πιο αφοσιωμένοι υποστηρικτές των “χωρών του Τρίτου Κόσμου που υφίσταται εκμετάλλευση”; Δεν είναι οι αντικαπιταλιστές αυτοί που νοιάζονται ιδιαίτερα για τη μοίρα των φτωχότερων από τους φτωχούς και που εργάζονται ακαταπόνητα για να αυξηθεί η ροή της αναπτυξιακής βοήθειας; Και δεν είναι άραγε οι επικριτές του καπιταλισμού από την αριστερά αυτοί που επανειλημμένως απευθύνονται στις ένοχες συνειδήσεις των Αμερικανών και των Ευρωπαίων, των οποίων η ευημερία υποτίθεται ότι βασίστηκε στην αποικιοκρατία ή ακόμη και στη δουλεία;
Αυτά τα θέματα βεβαίως ακόμη έχουν τον ρόλο τους στην επιχειρηματολογία των αντικαπιταλιστών, όμως ολοένα και περισσότερο επισκιάζονται από άλλα ζητήματα όπως η καταγγελία της αυξανόμενης ανισότητας και οι προσπάθειες για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Έχει αυξηθεί η ανισότητα;
Κάθε φορά που οι αντικαπιταλιστές καταγγέλλουν την αύξηση της ανισότητας, αναφέρονται πάντα στην ανισότητα εντός των κρατών του ανεπτυγμένου καπιταλιστικού κόσμου, δηλαδή τις ΗΠΑ ή την Ευρώπη. Παραθέτουν δεδομένα για την ανισότητα προσπαθώντας να αποδείξουν ότι το “χάσμα μεταξύ των πλούσιων και των φτωχών” έχει διευρυνθεί στις καπιταλιστικές χώρες - ότι οι πιο πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και αφήνουν ακόμη πιο πίσω τις μεσαίες και τις κατώτερες τάξης. Το αν αυτό όντως ισχύει είναι ένα άλλο θέμα συζήτησης. Ακόμη και αν οι μισθοί είχαν τελματωθεί για μια εκτεταμένη χρονική περίοδο σε χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Γερμανία, είναι σαφές ότι έχουν αρχίσει ξανά να αυξάνονται σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Όμως δεν είναι αυτό το ζήτημα εδώ.
Είναι πολύ σημαντικότερο να αναλογιστούμε την εξέλιξη της ανισότητας σε μια παγκόσμια οπτική, αντί να επικεντρωνόμαστε αποκλειστικά στις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Και είναι αδιαμφισβήτητο πως η παγκόσμια ανισότητα έχει μειωθεί. Στις μέχρι πρότινος πολύ φτωχές χώρες - ιδίως στην Κίνα και την Ινδία - πάνω από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι έχουν απελευθερωθεί από την ακραία φτώχεια.
Αυτό είναι ένα γεγονός που ακόμη και πιο ένθερμοι επικριτές του καπιταλισμού δεν μπορούν να αρνηθούν.
Σε μια συζήτηση γι' αυτό ακριβώς το ζήτημα, ένας εκπρόσωπος της Oxfam υπογράμμισε πρόσφατα τη μείωση της παγκόσμιας φτώχειας ως απόδειξη ότι η αναπτυξιακή βοήθεια έχει ένα τεράστιο θετικό αποτέλεσμα. Συνεπώς, σύμφωνα με την Oxfam, οι δυτικές χώρες θα πρέπει να αυξήσουν τα χρηματικά ποσά που αφιερώνουν στην αναπτυξιακή βοήθεια. Οι ισχυρισμοί όμως της Oxfam απλώς δεν ισχύουν. Μια συγκεκριμένη ήπειρος έχει λάβει πολύ περισσότερη αναπτυξιακή βοήθεια από οποιαδήποτε άλλη: η Αφρική. Ακόμη κι έτσι όμως, η μείωση της πείνας και της φτώχειας στην Αφρική δεν πλησιάζει ούτε στο ελάχιστο την αντίστοιχη στην Ασία, η οποία έχει λάβει σημαντικά λιγότερη αναπτυξιακή βοήθεια. Για την παγκόσμια μείωση της φτώχειας δεν ευθύνεται η αναπτυξιακή βοήθεια, αλλά η παγκόσμια διάδοση του καπιταλισμού. Η οικονομική ανάπτυξη ήταν ο παράγοντας που συνέβαλε περισσότερο στη μείωση της φτώχειας στην Κίνα, όπου το ποσοστό των ανθρώπων που ζουν υπό ακραία φτώχεια έχει μειωθεί από το 88% το 1981 σε λιγότερο από 1% σήμερα. Ο λόγος που επετεύχθησαν αυτές οι εντυπωσιακές μειώσεις της ακραίας φτώχειας δεν είναι επειδή η Κίνα έλαβε μεγάλα ποσά αναπτυξιακής βοήθειας, αλλά επειδή στα χρόνια μετά τον θάνατο του Μάο Τσετούνγκ, εισήχθησαν δικαιώματα ιδιωτικής ιδιοκτησίας και ο ρόλος του (ακόμη ισχυρού) κράτους περιορίστηκε. Η Κίνα οφείλει την οικονομική της πρόοδο όχι στις κρατικές τις επιχειρήσεις, αλλά στις ιδιωτικές επιχειρήσεις που διοικούνται από καπιταλιστές και στην ενίσχυση των δυνάμεων της αγοράς έναντι της πανίσχυρης επιρροής του κράτους.
Οι αντικαπιταλιστές παραπονιούνται ότι η ανισότητα έχει αυξηθεί από τη δεκαετία του 1980, αλλά τα στοιχεία που παραθέτουν για να το αποδείξουν αυτό αφορούν την Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Μπορεί να είναι αλήθεια ότι, ως αποτέλεσμα της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, 100 Αμερικανοί της μεσαίας τάξης έπεσαν από τη μεσαία τάξη της χώρας ενώ ένας μικρός αριθμός πολύ πλούσιων επιχειρηματιών έγιναν ακόμη πλουσιότεροι. Ταυτόχρονα όμως, ως αποτέλεσμα της ίδιας εξέλιξης, 1.000 Κινέζοι ξέφυγαν από τη φτώχεια και εντάχθηκαν στη μεσαία τάξη της χώρας τους. Μόνο μια στενή ευρωκεντρική ή αμερικανοκεντρική οπτική - μια στάση που κατά τα άλλα οι αριστεροί αντικαπιταλιστές επικρίνουν με τόση δριμύτητα, - θα παρέβλεπε αυτή την παγκόσμια πρόοδο.
Η κλιματική αλλαγή
Πέρα από την εστίασή τους στην ανισότητα και στο “χάσμα μεταξύ των πλουσίων και των φτωχών” οι αντικαπιταλιστές έχουν επίσης υιοθετήσει την κλιματική αλλαγή ως ένα από τα κύρια σημεία της κριτικής τους εναντίον του καπιταλισμού. Γι' αυτούς, ο καπιταλισμός είναι η αιτία της περιβαλλοντικής καταστροφής και της κλιματικής αλλαγής. Λένε πως “εμείς” πρέπει να περιορίσουμε περισσότερο την κατανάλωσή μας και ότι “εμείς” θα πρέπει ιδανικά να απέχουμε πλήρως από το να μετακινούμαστε αεροπορικώς και οδικώς και γενικώς να παράγουμε και να καταναλώνουμε λιγότερα. Θεωρούν την οικονομική ανάπτυξη ως την αιτία όλων των κακών και το κεντρικό τους αίτημα είναι η οικονομία να μην αναπτύσσεται πλέον καθώς οι πόροι είναι πεπερασμένοι και λόγων των “πλανητικών ορίων”.
Και εδώ οι ευρωκεντρισμός και ο αμερικανοκεντρισμός μπαίνει ξανά στο προσκήνιο. Οι άνθρωποι στην Κίνα, την Ινδία ή την Αφρική δεν έχουν χρόνο για το αίτημα των αντικαπιταλιστών της δύσης να “τερματιστεί η ανάπτυξη”. Για τους ανθρώπους στις αναπυσσόμενες χώρες, η ανάπτυξη είναι ο μόνος τρόπος να ξεφύγουν από τη φτώχεια. Η Γερμανία για παράδειγμα, κλείνει τους πυρηνικούς της σταθμούς και τα εργοστάσια παραγωγής ενέργειας από άνθρακα και θέλει να καταργήσει τις μηχανές εσωτερικής καύσης στο εγγύς μέλλον. Είναι όμως αυτό μια ρεαλιστική προοπτική και για την Αφρική ή την Κίνα; Είναι παράλογο να νομίζει κανείς ότι αυτές οι χώρες θα ακολουθήσουν το παράδειγμα της Γερμανίας.
Οι εναλλακτικές που διατυπώνουν οι αριστεροί επικριτές του καπιταλισμού έχουν πάντα έναν κοινό παρονομαστή: περισσότερο κράτος και λιγότερη αγορά. Παραβλέπουν το γεγονός ότι κατά τον 20ο αιώνα, κάθε σύστημα που βασίστηκε στον κρατικό σχεδιασμό όχι μόνο απέτυχε οικονομικά, αλλά και οδήγησε σε περιβαλλοντική καταστροφή που υπερέβη κατά πολύ την όποια αντίστοιχη στις καπιταλιστικές χώρες.
Ιδίως οι αριστεροί αντικαπιταλιστές στο παρελθόν διατύπωναν επιχειρήματα από μια παγκόσμια οπτική και θεωρούσαν τους εαυτούς τους υπέρμαχους των φτωχών χωρών του “Τρίτου Κόσμου”. Σήμερα, διατυπώνοντας επιχειρήματα από την οπτική των πλούσιων χωρών του “Πρώτου Κόσμου”, φαίνονται πλέον πλήρως αδιάφοροι ως προς τη μοίρα των ανθρώπων που ζουν στον αναπτυσσόμενο κόσμο.
Ο Rainer Zitelmann είναι ιστορικός και κοινωνιολόγος, επιχειρηματίας και επενδυτής. Το βιβλίο του με τίτλο The Power of Capitalism δημοσιεύθηκε το 2019.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 20 Νοεμβρίου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
