Ο Δρόμος προς τη Δουλεία του Friedrich Hayek είναι ένα ευρέως γνωστό βιβλίο. Λιγότεροι γνωρίζουν το The Solution to the German Problem του Wilhelm Röpke. Τα δύο βιβλία συμφωνούν κατά βάση μεταξύ τους ως προς τις πολιτικές και οικονομικές παραμέτρους που οδήγησαν στην άνοδο του Τρίτου Ράιχ, αλλά η μεγαλύτερη έμφαση που δίνει ο Röpke στην οικονομική κουλτούρα μας έδωσε κάποιες διαχρονικές ιδέες σχετικά με την ικανότητα του ανθρώπου να τυφλώνεται όταν έρχεται αντιμέτωπος με αλήθειες που είναι ή που φαίνονται υπερβολικά φρικτές για να τις αντικρίσει.
Τα επιχειρήματα του Δρόμου προς τη Δουλεία και του The Solution to the German Problem αλληλεπικαλύπτονται σημαντικά. Λίγο μετά τη Συμφωνία του Πότσνταμ, και οι δύο στοχαστές άναψαν μια προειδοποιητική φωτοβολίδα για όσους ήταν πρόθυμοι να τη δουν: ο Χάγιεκ απείλησε ότι «Είναι απαραίτητο τώρα να διατυπώσουμε την δυσάρεστη αλήθεια ότι σήμερα κινδυνεύουμε ως ένα βαθμό να επαναλάβουμε τη μοίρα της Γερμανίας» και Ο Röpke προειδοποίησε ένα χρόνο αργότερα στο δικό του βιβλίο, «Ας μην είναι πολύ σίγουροι οι Άγγλοι ή οι Αμερικανοί ότι ‘αυτό δεν μπορεί να συμβεί εδώ’». Γιατί αυτό; Και οι δύο στοχαστές πίστευαν ότι ο φασισμός και ο σοσιαλισμός δεν πρέπει να γίνονται αντιληπτοί ως μακρινοί και ασύμβατοι εχθροί, αλλά ως ξαδέρφια με κοινά βασικά στοιχεία, εκ των οποίων το σημαντικότερο είναι ο κολλεκτιβισμός.
Αυτό που διέκρινε το επιχείρημα του Röpke ήταν ο ισχυρισμός του ότι αυτό που εξηγεί την άνοδο της ναζιστικής Γερμανίας είναι ένα είδος πολιτιστικής ασθένειας, και ότι την ασθένεια αυτή τη μοιραζόταν η Γερμανία με τις δυτικές δυνάμεις. Το The Solution to the German Problem είναι ένα ευρύ έργο που καλύπτει πολύ έδαφος, φτάνοντας μέχρι και στα δάση της μεσαιωνικής Γερμανίας καθώς αναζητά τις πολιτιστικές πηγές του Τρίτου Ράιχ. Αυτά τα μονοπάτια του βιβλίου είναι συναρπαστικά, αλλά δεν είναι ο στόχος μου εδώ να κάνω μια περίληψή του. Αντίθετα, επικεντρώνομαι μόνο στο κύριο επιχείρημα, ότι η τύφλωση των Γερμανών και του υπόλοιπου κόσμου απέναντι στη ναζιστική απειλή οφειλόταν σε «εξασθένηση των ηθικών αντανακλαστικών».
Το αποτέλεσμα ήταν ότι οι άνθρωποι «υπήρξαν τυφλοί επειδή ήταν αποφασισμένοι να είναι τυφλοί», ακόμη και μπροστά στην «άνευ προηγουμένου βαρβαρότητα». Σε αυτή τη σύγχρονη τραγωδία οι άνθρωποι «απλώς δεν ήθελαν να μάθουν, γιατί η γνώση αυτή ήταν άβολη». Σύμφωνα με αυτή την εξήγηση, υπήρχε μια «καθολική παθητικότητα» και «παράλυση» που προέκυπταν από «μια πνευματική και ηθική δηλητηρίαση» που έκανε τους ανθρώπους αποφασισμένους να «αγνοήσουν τη γραφή στον τοίχο προκειμένου να αναβάλουν την ημέρα της κρίσης και να αγοράσουν μερικά ακόμη χρόνια ειρήνης και άνεσης, με τίμημα μια πιο τρομερή τελική καταστροφή».
Πρέπει κανείς να διαβάσει το A Humane Economy του Röpke για να δει τα είδη των αρετών που αναπτύσσονται μέσα από ένα πλούσιο πολιτιστικό έδαφος που πίστευε ο συγγραφέας ότι ήταν απαραίτητες ώστε οι άνθρωποι στην προπολεμική Γερμανία να ήταν πιο ικανοί να αρθούν στις ανάγκες των περιστάσεων.
Στη διάγνωσή του που μιλά για μια «πνευματική και ηθική δηλητηρίαση», ο Röpke είχε κατά νου αυτό το ευρύ πολιτισμικό θεμέλιο της αρετής, αλλά μπορεί κανείς να επισημάνει διάφορες συγκεκριμένες περιπτώσεις απουσίας του στην ιστορία της ανάδυσης του Τρίτου Ράιχ που φαίνεται να επιβεβαιώνουν την εξήγηση που παρέχει: τον μύθο του πισώπλατου μαχαιρώματος που επέτρεψε σε πολλούς Γερμανούς να κατηγορήσουν για την απώλεια του Μεγάλου Πολέμου και την υπογραφή της ανακωχής πολίτες και, ειδικότερα, Εβραίους και όχι τον Στρατό· την απροθυμία των διαφόρων κομμάτων του Ράιχσταγκ να συσπειρωθούν γύρω από μια ενιαία αντιπολίτευση έναντι των εθνικοσοσιαλιστών ακόμη και μετά το πραξικόπημα της μπυραρίας· την απροθυμία των συμμαχικών χωρών να αναλάβουν δράση ακόμη και μετά την έναρξη του ανοιχτού γερμανικού επανεξοπλισμού – κατά προφανή παραβίαση των όρων των Βερσαλλιών· το συλλογικό κλείσιμο των αυτιών στις πολλές προειδοποιήσεις του Τσόρτσιλ τα χρόνια που προηγήθηκαν της εισβολής στην Πολωνία. Θα μπορούσε κανείς να προσθέσει σε αυτόν τον κατάλογο μια ορισμένη εκδοχή της αμερικανικής παρόρμησης για απομονωτισμό, που περιγράφεται καλά σε ένα πρόσφατο βιβλίο. Αυτή, σπεύδω να προσθέσω, είναι μια παρόρμηση που μερικές φορές συνδέεται με έναν περίεργο αντισημιτισμό.
Αυτό που δεν μπορεί κανείς να προσθέσει σε αυτή τη λίστα είναι ο Wilhelm Röpke. Καθηγητής στη Γερμανία κατά την εποχή της γέννησης του Τρίτου Ράιχ, ο Röpke νόμιζε ότι η θέση του συνεπάγεται το καθήκον να σημάνει συναγερμό - έτσι έγραψε και μοίρασε ένα φυλλάδιο, με το οποίο επικαλούταν «την κοινή λογική και συνείδηση» των συμπατριωτών του Γερμανών, δείχνοντας «πόσο φρικτά εξαπατούνταν». Αν και οι προειδοποιήσεις του απείχαν πολύ από τις πραγματικές θηριωδίες που θα διέπρατταν οι Ναζί, υπέστη «γελοιοποίηση και κακοποίηση».
Αργότερα, εκφώνησε μια ομιλία, παρεμπιπτόντως ακριβώς το πρωί πριν από την πυρπόληση του Ράιχσταγκ τον Φεβρουάριο του 1933. Σε αυτήν, ο Röpke προειδοποίησε ότι οι Ναζί «πρόκειται να μετατρέψουν τον κήπο του πολιτισμού σε άγονη γη ώστε να την αφήσουν να επιστρέψει στην κατάσταση της αρχέγονης ζούγκλας». Η ομιλία τράβηξε την προσοχή των Ναζί και σύντομα ο Röpke κατέφυγε στην εξορία, ώσπου, μέσα από το τραύμα του πολέμου, περισσότεροι άνθρωποι θα έβλεπαν καθαρά ότι είχε εξαρχής δίκιο.
*Ο Bill Reddinger είναι καθηγητής πολιτικής επιστήμης στο Regent University από το 2010, ενώ προηγουμένως δίδαξε πολιτική επιστήμη στο Wheaton College στο Ιλινόι και στο South Texas College. Μπορείτε να βρείτε κείμενά του στο OLL Reading Room.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 30 Μαρτίου 2024 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
