Αντιμέτωπες με την ανεξέλεγκτη κυκλοφορία και την απειλητική για την υγεία ποιότητα του αέρα, εκατοντάδες πόλεις σε ολόκληρη την Ευρώπη υιοθετούν μέτρα για τη μείωση του αριθμού των οχημάτων που κυκλοφορούν τους δρόμους, έχοντας παράλληλα στόχο τη μείωση των επιπέδων ατμοσφαιρικής ρύπανσης και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων που ζουν και εργάζονται σε αυτές.
Οι περισσότερες, επιδιώκουν να πετύχουν τους στόχους τους με την καθιέρωση Ζωνών Χαμηλών Εκπομπών (LEZ) στο γεωγραφικό του κέντρο. Σημαντικά προγράμματα ήδη εφαρμόζονται σε Βερολίνο, Λονδίνο, Μιλάνο και Στοκχόλμη, αν και οι προσεγγίσεις τους ποικίλουν - ορισμένες περιορίζουν τους τύπους των οχημάτων που επιτρέπεται να κυκλοφορούν, ενώ άλλες επιτρέπουν κλιμακωτή πρόσβαση με βάση κριτήρια, όπως ο αριθμός πινακίδας, ή απαιτούν από τους οδηγούς να πληρώνουν «τέλη συμφόρησης» για να εισέρχονται σε ορισμένα τμήματα της πόλης.
Αναλύοντας τη Ζώνη Χαμηλών Εκπομπών (LEZ) της Μαδρίτης η έρευνα στοχεύει να δει πέρα από τις πολιτικές αντιπαραθέσεις για να κατανοήσει το ιδιωτικό κόστος και τα κοινωνικά οφέλη αυτών των μέτρων. Οι μελέτες διεξήχθησαν σε συνεργασία με τον José Enrique Galdón-Sánchez στο Universidad Pública de Navarra της Ισπανίας, τον Felix Holub στο Πανεπιστήμιο Goethe και τον Guillermo Uriz-Uharte στο Mancomunidad de la Comarca de Pamplona.
LEZ: Πολιτικά και υλικοτεχνικά εμπόδια
Μετά από χρόνια επιβολής προστίμων για παραβίαση των ευρωπαϊκών προτύπων ρύπανσης, η Μαδρίτη υιοθέτησε τελικά μια εξαιρετικά περιοριστική προσέγγιση, δημιουργώντας Ζώνες Χαμηλών Εκπομπών που ουσιαστικά απαγορεύουν τα περισσότερα οχήματα από ορισμένες περιοχές της ισπανικής πρωτεύουσας, από τις 30 Νοεμβρίου 2018, να εισέλθουν στο κέντρο.
Η απόφαση αυτή δεν ήταν χωρίς αντιδράσεις, και το Ανώτατο Δικαστήριο της Μαδρίτης ακύρωσε τις LEZ στα μέσα Σεπτεμβρίου, υποστηρίζοντας ότι η πόλη δεν είχε πραγματοποιήσει εμπεριστατωμένες εκθέσεις οικονομικών επιπτώσεων πριν από την εφαρμογή της απαγόρευσης. Κατά της απόφασης έχει ασκηθεί έφεση.
Οι ζώνες LEZ έχουν συναντήσει σθεναρή αντίσταση και σε άλλες πόλεις, ιδίως στο Λονδίνο, όπου οι επεκτάσεις της Ζώνης Εξαιρετικά Χαμηλών Εκπομπών (ULEZ) έγιναν το επίκεντρο διαμαρτυριών φέτος.
Η μέτρηση του αντίκτυπου των LEZ μπορεί να είναι δύσκολη, δεδομένου ότι οι κυκλοφοριακοί περιορισμοί έχουν ευρείες επιπτώσεις τόσο στους κατοίκους των πόλεων, όσο και στους ανθρώπους που μετακινούνται σε αυτές για εργασία.
Πολλές προηγούμενες έρευνες έχουν εξετάσει κοινωνικές και υγειονομικές πτυχές, όπως η κυκλοφοριακή συμφόρηση, η ποιότητα του αέρα και οι συνέπειες στην υγεία. Ενώ αυτές οι πτυχές είναι ζωτικής σημασίας, η διεθνής έρευνα έχει δείξει ότι οι οδηγοί είναι ευρηματικοί όταν πρόκειται να παρακάμψουν τους κυκλοφοριακούς περιορισμούς, γεγονός που συχνά μειώνει τον αντίκτυπό τους.
Υπάρχουν επίσης κόστη, συχνά έμμεσα, που συνδέονται με αυτού του είδους τα μέτρα. Αυτά μπορεί να κυμαίνονται από χαμηλότερες πωλήσεις για τις τοπικές επιχειρήσεις, μέχρι υψηλότερο κόστος μετακίνησης και λιγότερες ώρες εργασίας.
Πρέπει να εξετάζουμε το οικονομικό κόστος των περιβαλλοντικών μέτρων, όχι μόνο για να έχουμε μια σαφή εικόνα του συνολικού αντίκτυπου τους, αλλά και για να διασφαλίσουμε τη μακροπρόθεσμη δημόσια υποστήριξή τους. Οι περισσότεροι άνθρωποι θέλουν πιο πράσινες πόλεις, αλλά θέλουν επίσης και ακμάζουσες επιχειρήσεις.
Τα οφέλη στο κέντρο της Μαδρίτης: Λιγότερη ρύπανση, λιγότερα αυτοκίνητα
Η έρευνά μας έδειξε ότι το κέντρο της Μαδρίτης έχει διάφορα κοινωνικά οφέλη. Ξεκινήσαμε με την ανάλυση δεδομένων σχετικά με τη συγκέντρωση διοξειδίου του αζώτου (NO₂), τις καιρικές συνθήκες, τις εθνικές αργίες και άλλους παράγοντες, κατά τους μήνες αμέσως μετά την εισαγωγή της LEZ στη Μαδρίτη. Διαπιστώσαμε ότι στο κέντρο της Μαδρίτης μειώθηκε επιτυχώς η ρύπανση σχεδόν κατά 19%.
Ενώ υπήρχε ανησυχία ότι η Ζώνη Χαμηλών Εκπομπών θα μετατόπιζε απλώς τη ρύπανση από το κέντρο της Μαδρίτης σε περιοχές των προαστίων, αυτό δεν συνέβη. Οι άνθρωποι φάνηκε να αλλάζουν τη συμπεριφορά τους για να συμμορφώνονται με τους νέους περιορισμούς, οδηγώντας στην πραγματικότητα λιγότερο τα οχήματά τους, παρά αλλάζοντας τη διαδρομή τους.
Παρατηρήθηκε επίσης μείωση της κυκλοφοριακής συμφόρησης. Εξετάζοντας δεδομένα από περισσότερα από 4.000 συστήματα παρακολούθησης της κυκλοφορίας, τα οποία μετρούσαν την κυκλοφορία ανά 15λεπτα, διαπιστώσαμε ότι η συμφόρηση εντός των LEZ μειώθηκε κατά 16%.
Κόστος: Μείωση των λιανικών πωλήσεων από τους μη μόνιμους κατοίκους
Ποιες ήταν όμως οι επιπτώσεις στις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται εντός των LEZs; Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα χρησιμοποιήσαμε λεπτομερή στοιχεία από πιστωτικές και χρεωστικές κάρτες για να αναλύσουμε τις συναλλαγές τόσο σε καταστήματα όσο και σε διαδικτυακές επιχειρήσεις σε συγκεκριμένους ταχυδρομικούς κώδικες εντός της Μαδρίτης.
Θέλαμε να κατανοήσουμε τις αγοραστικές συνήθειες εντός του κέντρου της Μαδρίτης μεταξύ των καταναλωτών που ζουν σε άλλα μέρη της πόλης. Αυτοί είναι οι άνθρωποι που δεν θα μπορούσαν πλέον να οδηγούν στο κέντρο της πόλης για να ψωνίσουν στην αγορά.
Συγκρίνοντας τις καταναλωτικές δαπάνες πριν και μετά την εφαρμογή των LEZ, διαπιστώσαμε μείωση σχεδόν κατά 21% στις δαπάνες σε καταστήματα εντός της Ζώνης Χαμηλών Εκπομπών, μεταξύ των ατόμων που ζουν εκτός της πόλης.
Αυτό αντισταθμίστηκε εν μέρει από την αύξηση κατά 12 % των ηλεκτρονικών δαπανών στο κέντρο της Μαδρίτης από τους αγοραστές που ζουν εκτός αυτής, γεγονός που υποδηλώνει ότι ορισμένοι αγοραστές ήταν πρόθυμοι να κάνουν τις αγορές τους ηλεκτρονικά, μέσω του διαδικτύου, αντί να οδηγούν στο κέντρο της πόλης.
Αυτό σημαίνει ότι το παραδοσιακό λιανικό και εμπορικό εμπόριο εντός της LEZ πλήρωσε πράγματι υψηλότερο τίμημα για τον καθαρό αέρα. Ενώ ένα μέρος αυτού αντισταθμίστηκε από τις διαδικτυακές πωλήσεις, πολλές από αυτές τις διαδικτυακές πωλήσεις πηγαίνουν σε διαφορετικούς τύπους πωλητών και, επομένως, οι μικρότερες επιχειρήσεις μπορεί να επωμίζονται μεγάλο μέρος της απώλειας.
Αυτό σημαίνει ότι το παραδοσιακό λιανικό εμπόριο εντός των LEZ, πλήρωσε πράγματι υψηλότερο τίμημα για καθαρότερο αέρα. Αν και ένα μέρος του τιμήματος αντισταθμίστηκε από τις διαδικτυακές πωλήσεις, πολλές από αυτές έγιναν σε διαφορετικούς τύπους πωλητών και ως εκ τούτου, οι μικρότερες επιχειρήσεις μπορεί να επωμίζονται μεγάλο μέρος της απώλειας.
Αυτό δεν σημαίνει ότι οι πόλεις δεν πρέπει να περιορίσουν την κυκλοφορία - πράγματι, πρέπει. Όμως, καθώς οι LEZs κερδίζουν δημοτικότητα σε όλη την Ευρώπη και πέραν αυτής, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να σκεφτούν πώς να συνδυάσουν αυτές τις πολιτικές με πρωτοβουλίες για την προστασία των επιχειρήσεων λιανικού εμπορίου και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, καθώς και με πιο αποτελεσματικές χρήσεις των δημοσίων μεταφορών, προκειμένου να μετριάσουν το κόστος για τους ιδιώτες.
*O Ricard Gil είναι τακτικός καθηγητής στο Τμήμα Στρατηγικής Διοίκησης στο IESE Business School του Πανεπιστημίου της Ναβάρα στην Ισπανία. Το άρθρο του αναδημοσιεύεται αυτούσιο μέσω άδειας Creative Commons στο Liberal από τον ιστότοπο TheConversation.com.
