Των Shanker Singham και Dr. Stephen Davies
Κανένα θέμα δεν προκαλεί εντονότερο διάλογο μεταξύ των υποστηρικτών της ελεύθερης αγοράς απ' ό,τι η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας. Οι αντίπαλοι της, βλέπουν την πνευματική ιδιοκτησία ως ένα μονοπώλιο που αποδίδεται από το κράτος, διαστρέφει τα οικονομικά κίνητρα και βλάπτει την ελεύθερη λειτουργία του κράτους. Από την άλλη πλευρά, οι υποστηρικτές της, την βλέπουν ως μια μορφή ιδιοκτησιακού δικαιώματος που απλά συνεπάγεται αξιώσεις στα προϊόντα της εργασίας μας και είναι συνεπώς ένα απαραίτητο συστατικό κάθε νομικού πλαισίου που υπερασπίζεται τον ελεύθερο ανταγωνισμό και τα ατομικά δικαιώματα.
Δύο μέλη της ομάδας του ΙΕΑ σταθμίζουν τα υπέρ και τα κατά.
Πρέπει να υποστηρίζουμε τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας;
Ο Shanker Singham, διευθυντής της μονάδας διεθνούς εμπορίου και ανταγωνισμού του ΙΕΑ απαντά ΝΑΙ
Για να κατανοήσουμε καλύτερα το ζήτημα, είναι σημαντικό να το εντάξουμε στο σωστό του πλαίσιο. Πιστεύουμε ότι ο πλούτος δημιουργείται όταν προστατεύονται τα πνευματικά δικαιώματα, όταν το εμπόριο είναι ανοιχτό και ελεύθερο, και όταν ο ανταγωνισμός στη βάση της αξίας οργανώνει την οικονομική διαδικασία.
Το αν πιστεύετε πως τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας είναι σημαντικό συστατικό για ένα πιο ελεύθερο εμπόριο και για πιο ελεύθερες αγορές, εξαρτάται από το αν πιστεύετε πως τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας αποδίδονται από το κράτος (στην περίπτωση αυτή για να προάγουν την καινοτομία) ή αν συνιστούν ιδιοκτησιακό δικαίωμα.
Αυτό το ζήτημα δοκιμάστηκε σε κάποια νησιά έξω από την ακτή της Νορβηγίας, το αρχιπέλαγος της Σπιτσβέργης, που δεν είχε κυβέρνηση την εποχή που αμερικανικές εταιρείες εξόρυξης εκμεταλλεύονταν τη γη. Όταν η Νορβηγία διακήρυξε δικαιώματα επί αυτών των νησιών, τέθηκε το ερώτημα αν τα δικαιώματα εξόρυξης ανήκαν στη Νορβηγία ή στις αμερικανικές εταιρείες. Στην περίπτωση αυτή, μια συνθήκη που επέλυε το ζήτημα αναγνώρισε τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα των αμερικανικών εταιρειών.
Ο Τζων Λοκ πίστευε πως η μίξη της εργασίας, των αποταμιεύσεων και των πόρων ενός ατόμου οδηγεί στο ιδιοκτησιακό δικαίωμα. Σύμφωνα με αυτή τη λογική, όταν ένα κράτος εκχωρεί μια ευρεσιτεχνία, απλώς αναγνωρίζει αυτό το ιδιοκτησιακό δικαίωμα και δεν το αποδίδει εκ του μηδενός. Αυτό το δικαίωμα υπάρχει χάρη στην εργασία που επενδύθηκε στον πόρο που ανήκε στον ιδιοκτήτη του, πράγμα που αναγνωρίζεται στην περίπτωση μιας ευρεσιτεχνίας με το να εκχωρούνται ευρεσιτεχνίες μόνο σε εκείνες τις εφευρέσεις που αφορούν ένα βήμα επινόησης που δεν είναι προφανές σε κάποιον που γνωρίζει καλά το αντικείμενο, και έχουν τη δυνατότητα εμπορικής εφαρμογής.
Το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας - εμπορικό σήμα, δικαίωμα αντιγραφής ή ιδίως μια ευρεσιτεχνία - είναι κομβικό μέρος της διασφάλισης της ανταγωνιστικής και αποτελεσματικής λειτουργίας των αγορών. Πράγματι, αυτό το ιδιοκτησιακό δικαίωμα χρειάζεται ακόμη μεγαλύτερη προστασία καθώς από την στιγμή που χαθεί δεν μπορεί να ανακτηθεί (σε αντίθεση με κάποια εμπράγματη ιδιοκτησία).
Μερικές φορές, οι ανησυχίες ως προς την πνευματική ιδιοκτησία αφορούν περισσότερο τη διάρκεια του ίδιου του δικαιώματος, ιδίως στην περίπτωση του δικαιώματος αντιγραφής. Ενώ όμως μπορεί να είναι εφικτή η αλλαγή της χρονικής διάρκειας της πνευματικής ιδιοκτησίας, και να υπάρχουν διαφορετικές διάρκειες για διαφορετικά αντικείμενα, αυτό δεν σημαίνει ότι το δικαίωμα αυτό δεν θα πρέπει να προστατεύεται. Ακόμη, δεν υπάρχει κανένας λόγος μια φαρμακευτική ευρεσιτεχνία για παράδειγμα να έχει την ίδια διάρκεια με μία τεχνολογία του ενός κλικ - το ποσό της εργασίας που δαπανάται είναι πολύ μεγαλύτερο στην περίπτωση της φαρμακευτικής έρευνας απ' ό,τι πολλές ευρεσιτεχνίες που αφορούν επιχειρηματικές διαδικασίες στο πεδίο της υψηλής τεχνολογίας.
Πρέπει να διατυπώσουμε κάποια δύσκολα ερωτήματα ως προς το ποιες ευρεσιτεχνίες έχουν ήδη εκχωρηθεί και ως προς την υπερβολική διάρκεια προστασίας του δικαιώματος αντιγραφής - σήμερα η εγγύηση αυτή αφορά τη διάρκεια ζωής του δημιουργού και 70 χρόνια μετά το θάνατό του. Εδώ όμως θα πρέπει να αποφύγουμε να πετάξουμε το μωρό μαζί με τα απόνερα. Η προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας είναι ένα κομβικό συστατικό μιας οικονομίας της αγοράς.
Ο Steve Davies, επικεφαλής εκπαίδευσης του ΙΕΑ, απαντά ΟΧΙ:
Η πνευματική ιδιοκτησία (κυρίως ευρεσιτεχνίες και δικαιώματα αντιγραφής) είναι μια ασυνάρτητη ιδέα - αχρείαστη και ολοένα και πιο επιβλαβής. Θα πρέπει να προσπαθήσουμε να την μειώσουμε κατά πολύ ή ακόμη και να την καταργήσουμε.
Η πνευματική ιδιοκτησία διαφέρει από άλλα είδη ιδιοκτησίας, κυρίως γιατί περιορίζεται χρονικά (σε αντίθεση με την ιδιοκτησία γης για παράδειγμα). Αν την αντιμετωπίσουμε όπως τα άλλα είδη ιδιοκτησίας, οδηγεί σε παράδοξα αποτελέσματα όπως το αέναο δικαίωμα αντιγραφής. Ακόμη, οι ιδέες είναι εγγενώς “μη σπάνιες”, έτσι απουσιάζει μια από τις βασικές δικαιολογήσεις της ιδιοκτησίας. Μάλιστα (όπως αναγνωρίζει ο νόμος), οι ευρεσιτεχνίες και τα δικαιώματα αντιγραφής είναι τεχνητά δικαιώματα, που δημιουργούνται από κυρίαρχα κράτη. Έτσι, μπορούν να δικαιολογηθούν μόνο από τη χρησιμότητα τους και όχι από ό,τι ισχύει για παράδειγμα με τα φυσικά δικαιώματα.
Μια ευρεσιτεχνία ή ένα δικαίωμα αντιγραφής δημιουργεί ένα μονοπώλιο περιορισμένου χρόνου. Αυτό δημιουργεί μια μονοπωλιακή πρόσοδο για τον κάτοχό του - βάσει του σχεδιασμού. Οι μονοπωλιακές πρόσοδοι μειώνουν τη γενική οικονομική ευημερία και συνεπώς αυτό προϋποθέτει μια δικαιολόγηση. Η δικαιολόγηση είναι ότι χωρίς το κίνητρο των περιορισμένων στο χρόνο υπερκανονικών κερδών που δημιουργεί η πνευματική ιδιοκτησία, δεν θα υπήρχε κάποιο κίνητρο για τη δημιουργία καινοτομιών και καλλιτεχνικών έργων. Αυτή η αξίωση είναι εμπειρική, αλλά τα δεδομένα δεν την υποστηρίζουν.
Παρά τον μεγάλο αριθμό ερευνών τα τελευταία λίγα χρόνια, δεν υπάρχουν σαφή στοιχεία ότι η ενίσχυση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας έχει οδηγήσει σε μεγαλύτερη καινοτομία και δημιουργικότητα. Σε πολλές περιόδους και χώρες όπου δεν υπήρχε αυτού του είδους η προστασία, τα επίπεδα καινοτομίας υπήρξαν ιστορικά υψηλότερα και όχι μικρότερα. Το επιχείρημα ότι υπάρχει ένα θετικό πρόσημο ανάμεσα στα κόστη ενός μονοπωλίου πνευματικής ιδιοκτησίας και τα οφέλη της μεγαλύτερη καινοτομίας είναι από αδύναμο έως ανύπαρκτο.
Επιπροσθέτως, η μορφή που έχει πάρει η πνευματική ιδιοκτησία τα τελευταία 30 χρόνια είναι ολοένα και περισσότερο επιβλαβής. Τα δεδομένα που συσσωρεύονται καταδεικνύουν ότι στην πραγματικότητα μειώνει την καινοτομία και δημιουργεί ευκαιρίες για επιβλαβείς δραστηριότητες όπως το τρόλινγκ των ευρεσιτεχνιών. Αν υπάρχει ανάγκη για ένα κίνητρο για καινοτομία αυτό μπορεί να διασφαλιστεί εύκολα από πράγματα όπως οι τιμές, ανεξάρτητα από το αν θα χρηματοδοτείται δημόσια ή ιδιωτικά.
--
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 28 Αυγούστου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs (IEA) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
