Γράφει ο Kevin Corcoran
Πριν από λίγους μήνες, παρατήρησα μια τάση στο feed μου στο Twitter – πολλοί από τους ανθρώπους που ακολουθώ έστελναν tweets με τίτλο «Συστηθείτε με 10 βιβλία» ή έκαναν retweet σε άλλους που είχαν δημοσιεύσει το ίδιο πράγμα. Πρόκειται για τα δέκα βιβλία που είχαν επηρεάσει περισσότερο τη σκέψη ή διαμόρφωσαν την κοσμοθεωρία αυτού που έστελνε τη λίστα.
Προσωπικά, είμαι πάντα πρόθυμος να ακολουθήσω μια τάση μερικούς μήνες αφού έχει ήδη παρέλθει, και επιπλέον τείνω να το κάνω και με λάθος τρόπο. (Είναι μέρος της γοητείας μου, λέω στον εαυτό μου.) Έχω μια ελαφρώς διαφορετική άποψη για αυτήν τη λίστα. Τα βιβλία που θα παραθέσω δεν θα είναι απαραίτητα τα δέκα καλύτερα βιβλία που έχω διαβάσει ποτέ, ή τα δέκα που επηρέασαν περισσότερο τη σκέψη μου, ή τα δέκα βιβλία που πιστεύω ότι πρέπει να διαβάσουν όλοι, ή κάτι παρόμοιο. Αντίθετα, είναι δέκα βιβλία που θα έλεγα ότι είχαν μεγάλη επιρροή στο πώς διαβάζω, σκέφτομαι και καταλαβαίνω τον κόσμο, ακόμα κι αν δεν είναι απαραίτητα στην πρώτη δεκάδα συνολικά. Στα επόμενα δύο άρθρα μου θα απαριθμήσω αυτά τα βιβλία χωρίς ιδιαίτερη σειρά και θα γράψω γιατί καθένα απ’ αυτά υπήρξε μια μεγάλη επιρροή για μένα.
The Radical and the Republican: Frederick Douglass, Abraham Lincoln, and the Triumph of Antislavery Politics του James Oakes
Πολύ πριν διαβάσω τι γράφει ο Mike Munger για τη διαφορά μεταξύ των φιλελεύθερων της κατεύθυνσης και εκείνων του προορισμού, αυτό το βιβλίο με εισήγαγε στη βασική ιδέα. Ο φιλελεύθερος της κατεύθυνσης υποστηρίζει πολιτικές που κινούνται προς την κατεύθυνση της ελευθερίας, ακόμα κι αν είναι μόνο ημίμετρα, ενώ ο φιλελεύθερος του προορισμού υποστηρίζει μόνο πολιτικές που περνούν το σχετικό τεστ καθαρότητας. Ο Τζέιμς Όουκς περιγράφει το πώς η ίδια διαιρετική τομή εντοπίζεται και στις σταδιοδρομίες του Αβραάμ Λίνκολν και του Φρέντερικ Ντάγκλας. Ο Λίνκολν, ο Ρεπουμπλικανός και της κατεύθυνσης, ήταν πρόθυμος να συμβιβαστεί και να δεχτεί ημίμετρα που περιόριζαν τη δουλεία στις Ηνωμένες Πολιτείες, ακόμα κι αν δεν όριζαν την πλήρη κατάργηση. Ο Ντάγκλας, Ριζοσπάστης και του προορισμού, έβλεπε τα πράγματα διαφορετικά. Η δουλεία είναι ένας διαβολικός και αποτρόπαιος θεσμός, και απλά δεν συμβιβάζεσαι ούτε διαπραγματεύεσαι με το κακό. Το εξαλείφεις – κι εκεί τελειώνει η ηθική ανάλυση. Παρ’ όλα αυτά, ο Ντάγκλας βρέθηκε να παλεύει με τις πλήρεις συνέπειες της στάσης του προορισμού του, ιδιαίτερα όταν αυτός και οι άλλοι στοχαστές του βρέθηκαν να αντιτίθενται στον Συμβιβασμό του Μισούρι, ο οποίος θα απαγόρευε προληπτικά τη δουλεία για κάθε νέα πολιτεία στην Ένωση, με το σκεπτικό ότι δεν έκανε τίποτα για την αντιμετώπιση της δουλείας στις ήδη υφιστάμενες πολιτείες σκλάβων. Το πάρε-δώσε μεταξύ αυτών των δύο ανδρών και τα ευρύτερα κινήματα που αντιπροσωπεύουν συνέβαλαν πολύ στο να με μετακινήσουν περισσότερο στο στρατόπεδο των υπέρμαχων της κατεύθυνσης. Στα νεότερα μου χρόνια, εγώ (όπως και πολλοί άλλοι, υποψιάζομαι) ασχολιόμουν πολύ περισσότερο με την ιδεολογική καθαρότητα πάνω από όλα, και αυτό το βιβλίο ήταν που άρχισε να απομακρύνει αυτή την ιδέα στο μυαλό μου.
Black Rednecks και White Liberals του Thomas Sowell
Δεν θα το χαρακτήριζα το καλύτερο έργο του Thomas Sowell – με κριτήριο το καθαρό πνευματικό επίτευγμα, θα έπρεπε να βάλω το Knowledge and Decisions στην κορυφή αυτής της λίστας. Ωστόσο, αυτό ήταν το βιβλίο που με σύστησε στον Thomas Sowell. Το πήρα εντελώς τυχαία, γιατί νόμιζα ότι ο τίτλος ήταν προκλητικός με ενδιαφέροντα τρόπο. Κάθε ένα από τα έξι δοκίμια που περιέχει το βιβλίο, ωστόσο, μου άνοιξαν τα μάτια, λόγω του σαφούς, δυναμικού και απαλλαγμένου από ορολογία στυλ γραφής του Σόουελ. Για παράδειγμα, το δοκίμιό του The Real History of Slavery (Η πραγματική ιστορία της δουλείας) με εντυπωσίασε. Πριν από αυτό το βιβλίο, το μόνο που ήξερα για τη δουλεία ήταν όσα είχα μάθει γι' αυτήν από το δημόσιο σχολείο στη μικρή αγροτική πόλη στην οποία μεγάλωσα – η δουλεία ήταν κάτι που υπήρχε στην Αμερική, καθοδηγούνταν από φυλετική αντιπάθεια και την πεποίθηση ότι οι λευκοί ήταν ανώτεροι από τους μαύρους. Πριν διαβάσω αυτό το βιβλίο, δεν είχα ιδέα ότι η δουλεία ήταν ένας παγκόσμιος θεσμός, ότι για τη συντριπτική πλειονότητα της ύπαρξής της δεν είχε καμία σχέση με τη φυλή και ότι ο μετέπειτα φυλετικός της διαχωρισμός οφειλόταν απλώς σε ιστορικά γεγονότα ή ότι η ηθική αντίθεση προς τη δουλεία αναπτύχθηκε σε μεγάλο βαθμό από τις εξελίξεις στον δυτικό πολιτισμό και ότι εκριζώθηκε βίαια σε όλο τον κόσμο από τα δυτικά έθνη, ιδιαίτερα τους Άγγλους. Τίποτα από αυτά δεν εμφανίστηκε στη δημόσια σχολική μου εκπαίδευση – και φαίνεται ακόμη λιγότερο πιθανό να εμφανίζεται τώρα. Όσο διορατικό και ενδιαφέρον κι αν είναι αυτό το βιβλίο, αυτό που το τοποθετεί σε αυτή τη λίστα είναι ότι με σύστησε στον Sowell.
The Great Melody: A Thematic Biography of Edmund Burke του Conner Cruise O’Brien
Κάποτε άκουσα τον Peter Boettke να λέει ότι για να καταλάβεις πραγματικά τι υποστηρίζει κάποιος, πρέπει να καταλάβεις εναντίον ποιου και πώς επιχειρηματολογεί. Αυτό σε ό,τι με αφορά ίσχυε ιδιαίτερα για τον Edmund Burke και το πιο διάσημο έργο του, το Further Reflections on the French Revolution (Περαιτέρω στοχασμοί πάνω στη γαλλική επανάσταση). Προσπάθησα να διαβάσω αυτό το βιβλίο και βρήκα τον εαυτό μου να δυσκολεύεται με αυτό. Ένας σημαντικός λόγος για αυτό είναι η ίδια η φύση του βιβλίου. Σε αντίθεση με πολλά πολιτικά φυλλάδια εκείνης της εποχής, ο Μπερκ έγραφε συνειδητά ένα σχόλιο για τα τρέχοντα γεγονότα και όχι μια πραγματεία για διαχρονικές πολιτικές αρχές. Αφού διάβασα τη βιογραφία του από τον Connor Cruise O’Brien, μπόρεσα να ξαναπροσεγγίσω τους Στοχασμούς του Μπερκ και, κατανοώντας σωστά το πλαίσιο στο οποίο γράφτηκε και τα πρόσωπα και τα γεγονότα στα οποία αναφέρεται, βρήκα ότι είναι ένα συναρπαστικό και δυνατό βιβλίο. Το The Great Melody με έπεισε επίσης ότι πολλοί από τους σύγχρονους κριτικούς του Μπερκ, που χαρακτηρίζουν τον Μπερκ αντιδραστικό, θεμελιώνουν τελικά την κριτική τους σε μια παραπλανητικά κυριολεκτική ανάγνωση των Στοχασμών και των άλλων έργων του Μπερκ που επικρίνουν τη Γαλλική Επανάσταση και τα επακόλουθά της. Επειδή ο Μπέρκ έγραψε τους Στοχασμούς ως μια πολεμική για τα τρέχοντα γεγονότα με στόχο να αντιμετωπίσει ή να επηρεάσει την κοινή γνώμη, ανέβασε σκόπιμα τον τόνο της ρητορικής του, υπερτονίζοντας κάποιες ιδέες και υποβαθμίζοντας άλλες, για να δημιουργήσει ένα επιχείρημα που στοχεύει στη συγκεκριμένη κρίσιμη συγκυρία. Το γενικό μάθημα που πήρα από αυτό το βιβλίο ήταν η σημασία της μελέτης των ιδεών στο σωστό ιστορικό τους πλαίσιο, καθώς και η σημασία της μελέτης των βιογραφιών μεγάλων στοχαστών.
The Yom Kippur War: The Epic Encounter That Transformed the Middle East του Abraham Rabinovich
Πήρα αυτό το βιβλίο λίγο μετά την κυκλοφορία του, γιατί ήθελα να κατανοήσω καλύτερα την ιστορία πίσω από τις φαινομενικά ατελείωτες συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή. Ενώ το βιβλίο παρουσιάζει μια πολύ λεπτομερή περιγραφή της εξέλιξης της σύγκρουσης, ώρα με την ώρα, αυτό που το τοποθετεί σε αυτή τη λίστα για μένα ήταν το δίδαγμα που μου έδωσε για την πολιτική διαχείριση του πολέμου. Δύο βασικά σημεία έρχονται στο μυαλό. Το πρώτο συνδέεται όμορφα με το πρόσφατο άρθρο του Scott Sumner ως προς το γιατί είναι σημαντικό να διατηρούνται ξεκάθαρες οι στρατηγικές προθέσεις. Ενώ λέγεται συχνά ότι το Ισραήλ συνελήφθη εξαπήνης από τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ, ο Αβραάμ Ραμπίνοβιτς δείχνει ότι αυτό δεν είναι ακριβώς αλήθεια. Ενώ η ισραηλινή κυβέρνηση άργησε πολύ να συνειδητοποιήσει ότι ερχόταν μια επίθεση, το συνειδητοποίησε λίγες μέρες νωρίτερα. Ήταν πολύ αργά για να κινητοποιήσουν τα στρατεύματα και τον εξοπλισμό που θα χρειάζονταν για να δημιουργήσουν μια αποτελεσματική πρώτη γραμμή κατά της εισβολής, αλλά είχαν την ευκαιρία να εξαπολύσουν τα πρώτα χτυπήματα με βομβαρδιστικά και πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς στις εχθρικές γραμμές. Αυτό το απέρριψε η Γκόλντα Μέιρ καθώς πίστευε ότι όταν ερχόταν η εισβολή, το Ισραήλ θα χρειαζόταν υποστήριξη και προμήθειες από τις Ηνωμένες Πολιτείες, και αν το Ισραήλ πατούσε πρώτα τη σκανδάλη, δεν θα λάμβανε αυτή την υποστήριξη. Αργότερα, ο Χένρι Κίσινγκερ της επιβεβαίωσε ότι είχε δίκιο και ότι αν το Ισραήλ είχε δώσει τον πρώτο πυροβολισμό, δεν θα είχαν λάβει «ούτε ένα καρφί» από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Το άλλο σημείο που μου έμεινε είναι πώς οι διαπραγματεύσεις για τον τερματισμό της σύγκρουσης δεν διεξήχθησαν μεταξύ των χωρών που πολεμούσαν μεταξύ τους, αλλά μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της ΕΣΣΔ. Ο Ραμπίνοβιτς περιγράφει πώς ο Κίσινγκερ, όταν ταξίδεψε στην ΕΣΣΔ για να ξεκινήσει τις διαπραγματεύσεις, όρισε ότι δεν θα γινόταν καμία διαπραγμάτευση παρά μόνο αφού είχε προσγειωθεί και είχε την ευκαιρία να κοιμηθεί για 8 ολόκληρες ώρες. Φαινομενικά αυτό συνέβη επειδή δεν ήθελε να διαπραγματευτεί ενώ θα νύσταζε ή θα είχε τζετ-λαγκ. Στην πραγματικότητα ο Κίσινγκερ είχε διαισθανθεί σωστά ότι η πορεία του πολέμου άλλαζε, ότι η Αίγυπτος και η Συρία είχαν χάσει την αρχική τους ορμή και το Ισραήλ κέρδιζε γρήγορα το πάνω χέρι. Η επιμονή του σε αυτόν τον επιπλέον χρόνο είχε ως σκοπό να δώσει στις ισραηλινές δυνάμεις περισσότερο χρόνο για να κερδίσουν περαιτέρω πλεονέκτημα - οπότε, ακριβώς τη στιγμή που οι δυνάμεις εισβολής επρόκειτο να νικηθούν πλήρως, θα είχε το ισχυρότερο χέρι για να διαπραγματευτεί. Μολονότι αυτό μπορεί να φαίνεται σαν μια αριστοτεχνική κίνηση διαπραγμάτευσης, εγώ (ένας ταπεινός υποδεκανέας των Πεζοναυτών εκείνη την εποχή) δεν μπορούσα παρά να το δω αυτό από τη θέση των ανθρώπων που πολεμούσαν – το είδος του ανθρώπου που θα ήμουν κι εγώ. Για εκείνες τις επιπλέον ώρες, οι άνθρωποι συνέχιζαν να βιώνουν τον τρόμο της μάχης, να ακρωτηριάζονται και να σκοτώνονται, βλέποντα πιθανότατα τον εαυτό τους να αγωνίζεται για τους σκοπούς της πατρίδας τους, ενώ στην πραγματικότητα η μοίρα τους υπαγορευόταν από πολιτικούς υψηλού επιπέδου από άλλες χώρες. Αυτού του είδους οι πολιτικές φαίνονται πολύ διαφορετικές όταν είσαι το είδος του ατόμου που θα ήταν στο πεδίο της μάχης, πολεμά και σκοτώνεται.
Writings on an Ethical Life του Peter Singer
Πήρα αυτό το βιβλίο επειδή είχα ακούσει για τον Peter Singer εξ ολοκλήρου μέσα από τη διαμάχη γύρω από τον ίδιο και τις απόψεις του. Δεν μπορούσα να πιστέψω ότι κάποιος είχε πράγματι τις απόψεις που αποδίδονταν στον Singer – ιδέες όπως το ότι να μην δίνουμε χρήματα σε φιλανθρωπικούς σκοπούς για να σωθούν ζωές δεν διαφέρει ηθικά από την ενεργή δολοφονία ανθρώπων, ωστόσο την ίδια στιγμή, ότι η κυριολεκτική βρεφοκτονία δεν ήταν ηθικά λάθος. Αυτό το βιβλίο περιείχε μια σειρά από μικρά δοκίμια και άρθρα όπου εκθέτει επιχειρήματα για αυτές και για άλλες απόψεις. Ωστόσο, αναγκάστηκα να παραδεχτώ διαβάζοντας αυτό το βιβλίο ότι ο Πίτερ Σίνγκερ δεν είναι κάποιο είδος τρελού ή δράκου. Πίστευα –και εξακολουθώ να πιστεύω– ότι κάνει μεγάλα λάθη για πολλά θέματα μεγάλης σημασίας. Ωστόσο, τα επιχειρήματά του ήταν πιο δυνατά από ό,τι περίμενα και οριακά άλλαξε τη σκέψη μου για πολλά ζητήματα. Ενώ διαφωνώ με τον Σίνγκερ πολύ πιο συχνά απ' ό,τι συμφωνώ μαζί του, κέρδισε τον σεβασμό μου ως στοχαστής. Και το μάθημα που πήρα από αυτό το βιβλίο που το τοποθετεί σε αυτή τη λίστα είναι πως είναι σημαντικό να αναζητάμε και να διαβάζουμε βιβλία και επιχειρήματα γραμμένα από άτομα με τα οποία διαφωνούμε έντονα. Το πιο σημαντικό είναι πως μπορεί να συμπεράνουμε ότι κάναμε λάθος για κάτι, το οποίο είναι πάντα μια νίκη. Αλλά ακόμα και όταν δεν αλλάζουμε γνώμη, είναι σημαντικό να καταλάβουμε από πού προέρχονται αυτές οι ιδέες, για να δούμε από πού πηγάζουν συμπεράσματα με τα οποία διαφωνούμε έντονα και τα υποστηρίζουν άτομα που είναι έξυπνα, καλά ενημερωμένα και με καλές προθέσεις. Πάρα πολλοί άνθρωποι αυτές τις μέρες συμπεριφέρονται λες και οι αντίθετες απόψεις μπορούν να υποκινούνται μόνο από κακές προθέσεις ή καθαρή βλακεία – και ο Peter Singer με βοήθησε να συνειδητοποιήσω ότι ακόμη και απόψεις που ήταν σε πολύ μεγάλο βαθμό αντίθετες με τις δικές μου δεν χρειάζεται να πηγάζουν από κανένα από τα δύο αυτά.
* Ο Kevin Corcoran είναι βετεράνος πεζοναύτης και σύμβουλος οικονομικών και ανάλυσης υγείας.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 10 Αυγούστου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
